الف) انواع کاغذ بر اساس جنس در چاپ کتاب
یکی از مواردی که در چاپ کتاب بسیار اهمیت دارد جنس کاغذ مورد استفاده است.
کاغذ مورد استفاده برای چاپ کتاب در ایران انواعی دارد و هر یک از این انواع دارای ویژگی‌های منحصربه‌فردی هستند. یکی از موارد اصلی که در تعیین قیمت چاپ کتاب لحاظ می‌شود جنس کاغذی است که مورد استفاده قرار می‌گیرد.
۱. کاغذهای کاهی و یا نخودی
اگر بخواهید اولین ویژگی منحصربه‌فرد آنها را بدانید، رنگ این کاغذهاست که رنگ قهوه‌ای روشن تا کرم دارند.
این کاغذها یا ضخیم هستند یا بسیار نازک. کاغذهایی که ضخیم هستند معمولاً از کاغذهای بازیافتی بدست آمده‌اند و کاغذهای نازک که ۶۰ گرمی هم به آنها گفته می‌شود (یک مترمربع از این کاغذ حدود ۶۰ گرم وزن دارد) همان کاغذهایی هستند که بیشتر به‌عنوان کاغذهای چرک‌نویس از آنها استفاده می‌شد.
این کاغذها به لحاظ زیست‌محیطی عالی هستند چون در تولید آنها کمترین میزان درخت قطع می‌شود زیرا عمدتاً بازیافتی هستند و اگر هم بازیافتی نباشند از الیاف گیاهی مانند نیشکر و یا پنبه درست شده‌اند.
این کاغذها کمترین آسیب را به چشم وارد می‌کنند زیرا که بازتاب نور از سطح این کاغذها بسیار پایین است.
۲. کاغذهای سفید تحریر
عمده کتاب‌هایی که هم‌اکنون در بازار کتاب هستند از کاغذ سفید تحریر درست شده‌اند.
برای تولید این کاغذها عمدتاً می‌بایست درخت قطع شود و بازتاب نور نیز در این کاغذها بالاست که موجب اذیت چشم هم می‌شود.
این کاغذ به دو صورت پوشش‌دار یا اندوده شده و بدون پوشش یا اندود نشده عرضه می‌شود. آنچه در ایران کاغذ تحریر نامیده می‌شود معمولاً بدون پوشش است و به‌گونه‌ای است که می‌توان با جوهر روی هر دو طرف آن نوشت بدون این‌که مرکب به سمت دیگر کاغذ نفوذ کرده و یا نشت کند. کاغذ تحریر براساس نیاز و نوع کاربرد آن یا استفاده از خمیر شیمیایی و یا به‌صورت مکانیکال تولید می‌شود. اضافه کردن پرکن‌ها به خمیر این نوع کاغذ باعث کاهش پشت‌نمایی و کدر شدن آن می‌شود.
- این نوع معمولاً برای چاپ کتاب و اوراق اداری همچون سربرگ، یادداشت و پاکت استفاده می‌شود.
- گرماژ متفاوتی دارد اما آنچه بیشترین کاربرد را دارد ۷۰ و ۸۰ گرمی است.
- از این نوع در گرماژهای ۷۰ تا ۱۲۰ گرم در بازار موجود است.
3. کاغذ بالکی
کاغذهای بالک نوعی کاغذند که از کاغذهای تحریر سبک‌تر و ضخیم‌ترند. این کاغذها غالباً در دو رنگ طوسی و نخودی عرضه می‌شوند. کتاب‌هایی که با این کاغذها چاپ می‌شوند به کتاب سبز معروفند و گفته شده این کاغذها به این دلیل که در تولید آنها از مواد شیمیایی استفاده نمی‌شود، برای برگشت به طبیعت و بازیافت مناسب‌اند.
این کاغذها به خاطر رنگی که دارند کمتر نور را بازتاب می‌دهند و برای مطالعه مناسب‌ترند. همچنین سبکی آنها و دشواری کپی از روی صفحات آنها سبب شده محبوبیت بیشتری پیدا کنند.
4. کاغذهای گلاسه
برعکس دو نوع کاغذ مطرح شده قبل، این کاغذ عمدتاً برای کتابهای رنگی استفاده می‌شود.
همین‌طور، بر روی این کاغذ نوشته زیادی وجود ندارد و اغلب برای مصارفی کاربرد دارد که نوشته کمی قرار است چاپ شود مانند کتابهای رنگی.
این کاغذ بیشترین بازتاب نور را دارند و بیشترین آسیب به چشم را در مقایسه با دو نوع دیگر می‌رسانند.
- این نوع کاغذ در یک رو یا دوروی آن لایه‌ای زده شده به‌طوری‌که چاپ به روی آن بسیار خوب انجام می‌شود.
- معمولاً برای چاپ کارهای نفیس رنگی استفاده می‌شود و دو نوع مات و براق دارد.
- از این نوع کاغذ در گرماژهای مختلف از ۹۰ تا 150 گرم در بازار موجود است.
نکته: به لحاظ قیمت، کاغذ کاهی ارزان‌ترین قیمت را دارد و کاغذ گلاسه گران‌ترین است. کاغذ سفید تحریر یا سپید تحریر نیز قیمتی بینابین میان کاغذ کاهی و گلاسه دارد.
ب) انواع کاغذ بر اساس گرماژ در چاپ کتاب
گرماژ کاغذ میزان ضخامت و کیفیت آن را مشخص می‌کند. در این بخش به معرفی انواع کاغذ برای چاپ بر اساس گرماژ می‌پردازیم:
• کاغذ تحریر ۷۰ گرمی: برای چاپ کتاب در حالت عادی
• کاغذ تحریر ۸۰ گرمی: برای چاپ کتاب باکیفیت‌تر
• کاغذ تحریر ۹۰ گرمی: برای چاپ کتابهای رنگی
• کاغذ گلاسه ۱۳۵ گرمی: مناسب برای کتاب رنگی
• کاغذ گلاسه ۱۵۰ گرمی: مناسب برای کتاب رنگی که تمایل دارید ضخیم‌تر باشد
• مقوای گلاسه ۲۰۰، ۲۵۰، ۳۰۰ گرمی: مناسب برای جلد کتاب