1. ایجاد فروشگاه کتاب مدرسه
شرکتهای تعاونی مدارس محل مناسبی برای فروش کتاب هستند. اگر هر آموزشگاه بتواند کتابهای مناسب و ارزانقیمت همراه با تخفیف مناسب در اختیار دانشآموزان قرار دهد میتواند میزان علاقهمندی دانشآموزان به مطالعه و کتابخوانی را افزایش دهد.
2. معرفی کتاب
معرفی کتاب بهعنوان یک کار انگیزشی برای ترویج فرهنگ مطالعه و کتابخوانی مؤثر است.
خلاصه کردن کتاب و معرفی آن در تابلو اعلانات تأثیر زیادی در تشویق دانشآموزان به مطالعه دارد. همچنین خواندن خلاصه کتاب و ذکر مشخصات آن در مراسم صبحگاهی مدرسه هم میتواند انگیزه مطالعه را در دانشآموزان به وجود آورد.
3. از جلسههای اولیا و مربیان و آموزش خانواده به نحو مطلوب استفاده کنیم
باید به والدین آموزش داده شود که خواندن در دنیای امروز یک نیاز اساسی و بخشی از زندگی است و بهعنوان الگوی تربیتی فرزندان خود نقش مهمی در تشویق و ترغیب آنها به مطالعه دارد. حتی مجموعهای از کتابهای مفید و ساده به والدین معرفی کرد تا آنان نسبت به تهیه این کتابها اقدام کنند.
اگر مدرسه دارای فضای مناسبی بهعنوان کتابخانه است جلسه آموزش خانواده را در آنجا برگزار کرد و یا طوری برنامهریزی کنیم که اولیاء از کتابخانه بازدید کنند و در جریان فعالیتهای آن قرار گیرند. همچنین اگر به والدینی که همکاری خوب و قابل توجهی با مدرسه دارند کتابهای مناسب تربیتی اهدا شود تأثیر چشمگیری خواهد داشت.
4. معرفی اعضاء فعال کتابخانههای کلاس و مدرسه
اگر اعضاء فعال کتابخانه مدرسه یا کلاس در هفته شناسایی شوند و در یکی از روزهای آن در حضور سایر دانشآموزان تشویق گردند و یا نام آنها در تابلو کتابخانه نصب شود انگیزه بیشتری برای مطالعه دیگر دانشآموزان ایجاد میکند. همچنین اینگونه کارها بیانگر اهمیّت کتاب و مطالعه برای آنان است.
5. برگزاری مسابقه کتابخوانی
برگزاری مسابقه کتابخوانی بهعنوان وسیلهای مؤثر برای ایجاد رغبت بیشتر و عادت به مطالعه نزد کودکان و نوجوانان استفاده کرد و تعداد زیادی کتاب را روانه خانهها کرد.
همراه با مسابقههای کتابخوانی، گسترش و تقویت مسابقههای مطالعه و تحقیق که از جایگاه خوبی در مدارس و بین دانشآموزان برخوردار است باید در نظر گرفته شود. انتخاب کتابهای مفید و جذاب و تهیه جایزههای مناسب انگیزه دانشآموزان را برای شرکت در این مسابقهها بیشتر میکند.
6. برگزاری مسابقههای حضوری پرسش و پاسخ
برگزاری مسابقههای حضوری پرسش و پاسخ شبیه آنچه در برنامههای تلویزیونی اجرا میشود برای ایجاد عادت و تشویق دانشآموزان به مطالعه مفید است به این ترتیب که تعدادی کتاب مناسب در زمینههای گوناگون به دانشآموزانی که برای شرکت در این مسابقه ثبتنام کردهاند معرفی میشود، دو گروه شرکتکننده با آمادگی کامل به رقابت میپردازند و به گروه برتر جایزه اهدا میشود.
برگزاری این مسابقه در سطح کلاسها، مدرسه، منطقه و شهرستان فرصت مناسبی برای فراهم کردن زمینه مطالعه دانشآموزان است.
7. از کتاب بهعنوان جایزه استفاده کنیم.
اهدای کتاب به دانشآموزان بهعنوان جایزه گامی است در جهت علاقهمند کردن دانشآموزان به مطالعه که البته لازم است در انتخاب کتاب با توجه به نیازهای سنّی و روحی دانشآموزان دقت لازم را داشت حتی بهتر است جایزه دانشآموز منحصراً کتاب نباشد بلکه همراه با جایزههای مورد علاقه آنها یک یا چند جلد کتاب مناسب نیز اهدا شود.
8. مطالعه را بهعنوان بخشی از تکلیف شب منظور کنیم.
اگر معلم بخواهد پیوند مناسبی بین مطالعه، کتابخوانی و تکلیف شب برقرار کند باید از دانشآموزان بخواهد هر هفته دستکم یک یا دو جلد کتاب داستان و غیردرسی متناسب با سن خود را بهعنوان تکلیف بخوانند و در حد تواناییهای خود خلاصه چند سری از آن را در دفتر خویش یادداشت کنند.
البته بهتر است هیچگونه اجباری در کار نباشد تا باعث دلزدگی دانشآموزان از کتاب نشود. خوشبختانه این مورد هم در فعالیتهای کتابهای فارسی بخوانیم و بنویسیم گنجانده شده است.
9. دانشآموزان را به نوشتن کتاب تشویق کنیم.
برای آشنایی دانشآموزان با کتاب و چگونگی تهیه آن میتوان در دوره ابتدایی آنان را به نوشتن کتاب تشویق کرد. برای این کار دانشآموز مجموعهای از تصاویر را جمعآوری کرده و داستانی برای آنها مینویسد یا داستانی نوشته و تصویرهایی بر آن نقاشی میکند.
معلم میتواند دانشآموزان را راهنمایی کند تا نوشتههای خود را به صورت کتاب درآورند آنها را در کتابخانه کلاس جمعآوری کنند و به نمایش بگذارند.
10. از ساعت درس انشا استفاده کنیم.
درس انشا پایه و اساس تفکر و خلاقیت در دانشآموز است. معلم میتواند با ارائه موضوعاتی متنوع و خلأ هم به پرورش قوه تفکر و خلاقیت کودک پرداخته و هم او را به مطالعه و کتابخوانی علاقهمند سازد. معلم میتواند موضوعاتی را مانند اهمیّت کتاب و مطالعه، نقش کتابخوانی در زندگی انسان و پیشرفت جامعه، بهترین کتابی که خواندهام، اولین روزی که به کتابخانه رفتم و خلاصهنویسی… موضوعهایی از این قبیل به دانشآموزان بدهد و آنها را وادارد تا در این باره به تفکر و نوشتن بپردازد.
دیگر اینکه از روشهایی استفاده کند تا دانشآموزان به سوی کتاب و کتابخانه هدایت شوند. بهعنوان نمونه طوری برنامهریزی کند تا دانشآموزان در هر جلسه درس انشا ضمن انجام تکالیف رسمی نوشتهای کوتاه از کتاب، نشریه یا مجله و منبع دیگری با ذکر نام نویسنده و مأخذ آن در دفتر خود بنویسند تا بدینوسیله آنها به دنیای مطالعه و کتابخوانی قدم گذارند.
تشکیل کلاس درس انشاء در کتابخانه مدرسه، بردن دانشآموزان به کتابخانهها، تشویق دانشآموزان به خلاصهنویسی کتابهای گوناگون، نقد و بررسی داستانها در کلاس و همچنین قرائت نکتههای آموزنده و جالب، قطعههای زیبای ادبی از کارهای دیگری است که معلم انشا میتواند بهوسیله آنها در دانشآموزان نسبت به مطالعه کتاب ایجاد رغبت و انگیزه نماید.
11. روشهای صحیح مطالعه و تندخوانی را به بچهها آموزش دهیم.
مطالعه در جهان امروز بهعنوان یک فن مطرح است. فنی که بسیاری از دانشآموزان نسبت به آن بیاطلاع بوده یا دارای آگاهی اندکی هستند. شاید همین امر خود یکی از دلایل پایین بودن میزان مطالعه در جامعه باشد، زیرا اگر افراد بتوانند با روش بهتر و سرعت بیشتری کتاب بخوانند و درک مطلب برایشان آسان باشد با علاقهمندی بیشتری کتاب را به دست میگیرند و مطالعه میکنند.
بنابراین ضرورت دارد روشهای صحیح مطالعه و تندخوانی به دانشآموزان آموزش داده شود و راههای تقویت حافظه و شیوههای بهتر یادگیری برای آنها بیان شود. این کار بهوسیله کتابهایی که تحت عنوان «فنّ مطالعه، تندخوانی، تقویت حافظه و…» امکانپذیر است.
12. به مجلهها و روزنامههای ویژه کودکان و نوجوانان اهمیت دهیم.
مجلهها به دلیل دارا بودن تنوع زیاد، تصویرهای زیبا، بیان و تجربه و تحلیل مسائل و حادثههای روز و ویژگیهای مثبت دیگر، مورد علاقه کودکان و نوجوانان قرار میگیرند و از جذابیت بیشتری برخوردارند. همچنین فراهم بودن زمینه ارتباط خوانندگان با نشریهها از راههای مختلف و به تعبیری زنده بودن مطالب باعث ایجاد انگیزه و رغبت به مطالعه در کودکان و نوجوانان میشود.
حتی میتوان گزیدهای از مطالب و مجلهها و روزنامهها را بهعنوان بریده جراید در تابلو مخصوصی نصب نمود و در معرض دید دانشآموزان قرار داد. یا در مراسم آغازین مدارس قرائت کرد و از آنها برای تهیه نشریه دیواری استفاده نمود.
13. تهیهی نشریههای دیواری را جزء فعالیتهای گروهی دانشآموزان قرار دهیم.
دادن تکالیف سنتی خشک و بیروح جزء از بین بردن وقت دانشآموز سودی نخواهد داشت. چه خوب است که معلم تکالیف را طوری سازماندهی کند که دانشآموزان بصورت گروهی با مطالعه کتابهای مختلف، نشریههای دیواری تهیه کنند.
این کار انگیزهای قوی در دانشآموزان برای مطالعه و بررسی کتابهای غیردرسی، روزنامه، مجلهها بوجود میآورد. معرفی کتابهای مفید و سازنده، و فعالترین اعضای کتابخانه کلاس و مدرسه در این نشریهها راهی برای ایجاد انگیزه و رغبت بیشتر برای مطالعه دانشآموزان است.
14. با همکاری بچهها کتاب دیواری درست کنیم.
یکی از روشهای دیگری که برای جلب توجه دانشآموزان مؤثر است درست کردن کتابهای دیواری برای آنهاست. درست کردن این کتابها، تقریباً شبیه نشریه دیواری است، بدین شکل که داستان جذابی را به قسمتهای مختلف تقسیم کرده و آن را همراه با تصویر روی مقوا یا کاغذهای بزرگ مینویسند و در جای مناسبی نصب میکنند تا دانشآموزان بتوانند براحتی آن را بخوانند همچنین میتوان یک داستان را به چند بخش تقسیم کرده و هر بخش آن را در یک هفته به دیوار نصب نمود.
15. برگزاری جلسههایی به همراه دانشآموزان برای نقد و بررسی کتابها
برگزاری جلسههای نقد و بررسی کتابهای کودکان و نوجوانان یکی از راههای ایجاد انگیزه نسبت به مطالعه بعضی از کتابهاست. علاوه بر آن این کار باعث افزایش آگاهی دانشآموزان در مورد چگونگی انتخاب کتابهای مناسب خواهد شد.
دانشآموزی که در این جلسه شرکت میکند کتابها را با دقّت و حساسیت بیشتری میخواند و درمییابد که پس از خواندن هر نوشته نباید مسحور آن شود. نقد و بررسی کتابها به بچهها دید انتقادی خواهد داد و باعث خواهد شد که با خواندن هر کتابی بیدلیل صاحب عقیدهای نشوند یا تغییر عقیده ندهند.
همچنین سلیقهی آنان را در انتخاب کتاب بالا خواهد برد و باعث خواهد شد که دیگر هر کتابی را نخوانند. برای بالا بردن کیفیّت چنین جلسههایی میتوان از نویسندگان و افراد صاحبنظر دعوت کرد تا نسبت به نقد و بررسی کتابها اقدام کنند. در صورتی که در بعضی مناطق امکان حضور افراد صاحبنظر نباشد معلمین و مربیان علاقهمند با مطالعه قبلی میتوانند این کار را انجام دهند.