جلد کتاب به سه قسمت اصلیِ روی جلد، پشت جلد و عطف کتاب تقسیم میشود.
علاوه بر این سطوح، بخشهای دیگری نیز در جلد کتاب دیده میشود که عبارتست از سطوح داخلی جلد و یا لبهبرگردان.
در کتابهای فارسی روی جلد، سمت راست و پشت جلد، سمت چپ صفحههای کتاب قرار میگیرند.
طراحی جلد نمایندهی ارزشهای کیفی محتوای کتاب نیز هست به این معنی که باید به شیوهای طراحی شود که چگونگی و چند و چون فضای کتاب را به بیننده و خواننده بنمایاند. چنین کاری باید با پختگی همراه باشد چرا که طراح مجبور است در سطح کوچک و مختصر جلد، طوری ایدههای لازم را طراحی کند که در یک نگاه خواننده را با فضای کلی مضمون کتاب آشنا کرده و ذهن و ذوق او را برای مطالعهی کتاب آماده سازد.
بسیاری از ناشران که به اهمیت این امر واقفاند، میکوشند طراحی روی جلد را تا جائی که میتوانند جذاب کنند تا خواننده و در واقع خریدار این کالاهای تولید شده را به خود جلب کند. جلد کتاب، با کنار هم قرار گرفتن صحیح نوشتهها و تصاویر و رنگها میتواند در معرفی درست و موفقیت تجاری آن کتاب مؤثر باشد.
1. طراحی روی جلد کتاب
اولین صفحه کتاب که با آن مواجه میشویم را روی جلد کتاب مینامند.
الف) متن روی جلد کتاب
بر روی جلد کتاب در حالت کلی بر روی جلد کتاب، نام کتاب، نام نویسندگان یا گردآورندگان نوشته میشود. در کتابهای ترجمه، درصورتیکه قرار دادن نام مترجم روی جلد کتاب مورد نظر باشد، بهتر است نخست، عنوان کتاب، سپس نام مؤلف، و سرانجام نام مترجم را چاپ کرد؛ و پیش از نام مترجم افزود: «ترجمه» یا «مترجم».
بودن دو نام روی جلد، زیر هم و بدون واژههای «تألیف» یا «نوشته» یا «ترجمه» و غیره، ممکن است این پندار را در ذهن خوانندگان ایجاد کند که آن دو تن با هم کتاب را نوشتهاند. علاوه بر مطالب گفته شده میبایست تصویری متناسب با محتوای کتاب نیز در این صفحه درج شود.
در طراحی و آمادهسازی کتاب اصول و نکات مختلفی وجود دارد. فردی که میخواهد به طراحی جلد کتاب یا نگارش و عنوان کتاب بپردازد با بررسی کتابهای مختلف روشهای متفاوتی برای درج آن مشاهده میکند.
برخی از کتابها عنوان را بهصورت ایتالیک (Italics) روی جلد آوردهاند؛ برخی از آنها عنوان را در داخل علامت نقلقول (quotation) میآورند و یا زیر عنوان خط میکشند. با دیدن چنین روندهایی شاید سؤالات متفاوت به ذهن بیاید که آیا انتخاب این موارد بر روی اصول است و یا فقط نقش سلیقه فردی در آن دخیل است. در اینجا با ذکر مطلبی با عنوان نگارش عنوان کتاب و معرفی برخی اصول آن سعی کردهایم به سؤال پاسخ دهیم.
یک اصل اساسی برای نگارش عنوان کتاب وجود دارد و آن این است:
فونت ایتالیک برای نگارش عنوان کتابها و فیلمهای حجیم استفاده میشود و علامت نقلقول عمدتاً برای عنوان کارهای کوتاه و کمحجم مانند قطعه شعر یا یک مقاله انتخاب میگردد. برای کتابهای با حجم متوسط معمولاً از فونت معمولی و عادی استفاده میشود.
کشیدن خط زیر عنوان کتاب، فیلم و آثار دیگر کاری تقریباً منسوخ است. امروزه ایتالیک نوشتن جایگزین خط کشیدن زیر یک واژه یا عنوان کتاب شده است. خط کشیدن زیر یک واژه به زمانی بر میگردد که نرمافزارهای پردازش کلمات مانند Word هنوز ابداع نشده بودند که اکنون با ابداع چنین نرمافزارهایی ترجیح به نوشتن فرم ایتالیک کلمات است تا خط کشیدن بر زیر آنها.
در نهایت باید اذعان نماییم که هدف از چنین اصولی آن است که به خواننده پیامی درباره اثر منتقل شود. نمیتوان اصول کلی و جامعی را برای نحوه و فونت نگارش کتاب در نظر گرفت که همه ملزم به رعایت آن باشند. لازم به ذکر است که عدم رعایت این اصول به معنی اشتباه بودن و اشتباه کردن مؤلف یا ناشر نیست بلکه همانند سایر کارها، رعایت این اصول باعث حرفهایتر شدن کار و کتاب میشود.
ب) تصویر روی جلد کتاب
تصویرپردازی جلد کتاب چندین موضوع را شامل میشود: میتوان از عکس، رسم، اشکال هندسی استفاده کرد و یا میتوان فقط با رنگها بازی کرد. صرفنظر از تصویرپردازی که قصد دارید استفاده کنید، بایستی به شیوه ای آن را نمایش دهید که برای روحیه و حال کتاب حقیقی بنظر برسد. مثلاً اگر جلد یک کتاب پزشکی را طراحی میکند باید از عکس و تصاویر مرتبط استفاده کنید نه اینکه عکس خط تولید یک کارخانه.
بایستی از تصویرپردازی خود با طرحی کاربر پسند استفاده کنید. نباید تصویر پشت جلد متن را کم رنگ یا محو کند و احساس تعادل بین تصویر و متن جلد کتاب بایستی حفظ شود. تعادل تصویر اهمیت دارد و نباید چندین لایه عکس در گوشه راست پایین استفاده کرد و گوشه چپ بالا را کامل خالی گذاشت.
اگر مؤلف و ناشر بتوانند جلد کتاب را با حداکثر کیفیت و پتانسیل برای کتاب طراحی کنند، میزان جذب مخاطبین و فروش بهصورت قابل محسوسی بالاتر خواهد رفت. چه بخواهید طرح جلد را خودتان انجام دهید یا کار را به یک طراح جلد بسپارید، بازهم در طراحی جلد کتاب یکسری اصول کلی وجود دارد که میبایست از آنها مطلع باشید. در این مطلب سعی کردهایم با مطالعه منابع مختلف به تشریح مطلب افزایش فروش کتاب و توصیههایی برای طراحی جلد بپردازیم.
توصیههایی برای طراحی روی جلد کتاب و افزایش فروش کتاب
درباره طراحی روی جلد کتاب در فرآیند چاپ کتاب، توصیههایی شنیدهایم و میتوان گفت این توصیهها معمولاً بسیار متنوع و گاهاً متضاد هستند. یکی از اولین عناصری که در هر کتاب در دید اول به چشم میآید و برای بسیاری از خوانندگان حساس و دقیق مهم است روی جلد کتاب میباشد.
بسیاری از نویسندگان کتاب بعد از اتمام نگارش کتاب آن را برای طراحی قبل از چاپ کتاب ارسال میکنند. طراحی کتاب مانند طراحی هر چیز دیگری صرفاً برای بهبود استفاده از آن انجام میشود؛ کما اینکه طراح کتاب عموماً با محتوای کتاب کاری ندارد و سعی میکند محتوای نگارش شده را بهگونهای آماده کند که خوانندگان بهراحتی بتوانند کتاب را مطالعه کنند.
این مسئله مهم است که نویسندگان کتاب اصول اساسی طراحی کتاب را بدانند و در فرآیند طراحی -چه خودشان این کار را انجام دهند و چه انجام آن را به طراح بسپارندـ نظارت و دانش کافی را داشته باشند. از آنجایی که طراحی جلد کتاب از دید بسیاری از نویسندگان بزرگ و معروف نیز بسیار مهم و تأثیرگذار قلمداد شده است با مطالعه منابع مختلف و گزینش مطالب آنها توصیههای مهمی برای طراحی روی جلد کتاب در این مطلب ارائه نمودهایم:
۱. کتابهایی که در فیلد کتاب شما منتشر شدهاند را بررسی کنید.
به کتابهای پرفروشی که در فیلد شما نگارش شدهاند نگاه کنید. توجه کنید که آیا جلد رویی آنها طراحی شلوغی دارد یا اینکه طراحی سبک و شفافی دارد. به رنگ مورد استفاده در جلد این کتابها دقت کنید. از چه فونتی برای نگارش اطلاعات کتاب در جلد استفاده شده است؟ عناصر جلد کتاب مانند عنوان اصلی، نام مؤلف و موارد دیگر در کجای جلد قرار گرفتهاند؟ با بررسی این عناصر اطلاعات خوبی میتوانید برای کتابتان کسب کنید.
۲. طرحی حرفهای برای جلد استفاده کنید.
اینکه شما به اینترنت مراجعه کنید و طرحی آماده را انتخاب و برای کتاب خود استفاده کنید نمیتواند درست باشد. کتاب یک محصول است و میباید همانند محصولات دیگر کیفیت کافی و لازم را داشته باشد و تمامی اصول بازاریابی برای آن وجود داشته باشد. جلد کتاب همانند بستهبندی محصولات است. هرچقدر محصول خوب و خاص بستهبندی شود قدرت فروش آن بیشتر میشود. مانند کالاهای دیگر، صرفاً بستهبندی و ظاهر کالا شرط کافی نیست و میبایست محتوای خوبی نیز در بر داشته باشد.
۳. عواطف مشتریان و خوانندگان کتاب را به کتاب خود جلب کنید.
بسیاری از خوانندگان، کتاب را براساس عواطف خود انتخاب میکنند. سعی نکنید که طراحی و اطلاعات ارائه شده در جلد کتاب فرآیند عقلانی و منطقی ذهن خوانندگان را برنینگیزد. شما میتوانید در پشت جلد (پشت کتاب) یکسری اطلاعات که به لحاظ عاطفی جذاب نیستند و فقط بهصورت منطقی و عقلانی اطلاعاتی ارائه میدهند مطرح کنید.
اما روی جلد کتاب جایی است که میبایست بیشتر عواطف خوانندگان را برانگیزد. به همین خاطر است که بررسی کتابهای پرفروش هم حیطه کتاب شما اهمیت پیدا میکند. مطمئناً در جلد (جلد روی کتاب) این کتابها عناصر عاطفی خواهید دید که نقش کلیدی بازی میکنند. حال این عناصر محتوایی باشند (استفاده از برخی واژگان) یا از طریق طراحی و تصویر و رنگ.
۴. از تیزر، توضیح خیلی کوتاه یا تصویر مرتبط با مفهوم کتاب در جلد کتاب استفاده کنید.
کتاب خود را به دقت بررسی کنید. سعی کنید تیزر یا تصویری که مرتبط با مفهوم کتاب است برای کتاب خود برگزینید. بسیاری از کتابهای پرفروش از عنوان فرعی نیز در کتاب عنوان اصلی کتاب استفاده میکنند.
عنوان فرعی توضیحی بسیار مختصر از عنوان اصلی ارائه میکند. برای مثال عنوان «نظریههای رواندرمانی» عنوان اصلی کتاب است که در عنوان فرعی «پژوهش، کاربرد و عمل» میتواند ذکر شود. یعنی این کتاب به خوانندگان این پیام را میدهد که علاوه بر ارائه نظریههای اصلی رواندرمانی، به ذکر پژوهشها، کاربردهای آنها در محیطهای بالینی و ارائه مثالی فرضی از کاربرد آن بر روی یک مراجع پرداخته است.
برخی از کتابها علیرغم داشتن چنین محتوایی، در جلد کتاب آنها را ذکر نمیکنند که همین مسئله باعث میشود خوانندگان اینگونه تصور کنند که کتاب صرفاً به تشریح نظریهها پرداخته و از کاربرد و پژوهشهای انجام شده حول آنها صحبتی نکرده است. بنابراین، انتخاب عنوان فرعی برای تکمیل عنوان اصلی بسیار سودمند و مفید است.
۵. از ارائه توضیحات زیاد بر روی جلد کتاب پرهیز کنید.
برخی از نویسندگان بر این تصور هستند که میبایست جلد کتاب آنها دقیقاً انعکاسدهنده هر آنچه که در محتوای کتاب آوردهاند باشد. این یک تصور اشتباهی است. قبلاً نیز گفتیم؛ ارائه توضیحات اضافی بر روی کتاب باعث میشود که خواننده کتاب گاهاً گمراهتر شوند و از خیر خرید کتاب بگذرند.
2. طراحی عطف کتاب
مهمترین بخش جلد کتاب این قسمت است. اولین نگاه خواننده به کتاب و اولین لحظه تعامل کتاب با خواننده، عطف کتاب است. زیرا خواننده با دیدن این قسمت ترغیب به برداشتن آن از کتابخانه میشود.
اگر عطف کتاب ارتباط لازم را با خواننده برقرار کند، در 90 درصد موارد، خواننده تصمیم به خواندن آن میگیرد. این آمار اهمیت بسیار زیاد عطف کتاب (یعنی همان باریکه در ظاهر بیاهمیت جلد کتاب) را نشان میدهد. در اصول بینالمللی طراحی جلد کتاب، عطف کتاب بیشترین انرژی را از طراح میگیرد و باید کاملاً مجزا از کل جلد طراحی شود زیرا استراتژی ایجاد انگیزه در خواننده، این گونه میطلبد.
روی عطف کتاب معمولاً نام مؤلف و عنوان کوتاه کتاب و نام کوتاه یا علامت (آرم) ناشر چاپ میشود. بسته به قطر کتاب، این مطالب میتوانند افقی یا عمودی قرار بگیرند. درصورتیکه عمودی چاپ شوند، در کتابهای انگلیسی و آمریکائی مطالب معمولاً از بالا به پائین و در کتابهای اروپائی بیشتر از پائین به بالا چیده میشوند. در فارسی شیوهی انگلیسی- آمریکائی حاکم است.
3. طراحی پشت جلد کتاب
پشت جلد کتاب عبارت است از آخرین سطح جلد کتاب. برای کتابهای دوزبانه و چندزبانه، بهتر است پشت جلد کتاب با زبان یا زبانهای دیگر کتاب، مشخصات و محتوای کتاب را معرفی کند. گاهی در پشت جلد کتاب مطالبی دربارهی نویسنده، عکس نویسنده، و یا معرفی کوتاهی از کتاب چاپ میشود. علاوه بر این درج نام انتشارات، لوگوی انتشارات، آدرس انتشارات، آدرس اینترنتی انتشارات، ذکر کد شابک و بارکد نیز معمول است.
توصیههایی برای طراحی پشت جلد کتاب و افزایش فروش کتاب
اگر جلد روی کتاب اولین تأثیر را بر روی خوانندگان بگذارد، باید بگوییم که جلد پشت کتاب این قدرت را دارد که خرید کتاب را قطعی کند. اگر میخواهید کتاب خود را به فروش برسانید، مطمئن شوید که طراحی و محتوایی که برای کتاب انتخاب میکنید خوانندگان کتاب را متقاعد کند تا کتاب را زمین نگذارند. در زیر به ۴ توصیه برای طراحی جلد پشت کتاب میپردازیم.
1. متن پشت جلد کتاب کوتاه باشد.
به یاد داشته باشید که روی جلد کتاب وجود فضاهای خالی حیاتی هستند. لزومی ندارد که جلد کتاب را با تصویر یا محتوا پر کنید. خلاصه کتاب را در قسمت مرکزی پشت جلد کتاب قرار دهید. میتوانید بخشی از اوج داستان را در این خلاصه ذکر کنید همان کاری که تیزرهای تبلیغاتی برای تبلیغات فیلم استفاده میکنند.
آنها معمولاً بخشهای ابهامبرانگیز و جذاب را برای بینندگان پخش میکنند و با ایجاد ابهامات جذاب و تناقضها ذهن بیننده را درگیر میکنند تا برای پاسخ به این تناقضها و ابهامات فیلم را ببیند. برخی از نویسندگان به جای اینکار بیوگرافی از خود مینویسند که همین بیوگرافی آنقدر باارزش و جالب است که خوانندگان را ترغیب به خرید میکند.
برای مثال، فردی که کتاب آموزشی برای یک نرمافزار نوشته است، اگر از سابقه کاری خود مختصری پشت کتاب ذکر کند خوانندگان با مطالعه آن متقاعد میشوند که با کتاب و مؤلفی حرفهای و باتجربه سروکار دارند. البته بدیهی است که هرگونه سابقهسازی جعلی مدنظر ما در این بخش نیست و صرفاً باعث بیاعتبار شدن کتاب و اتمام عمر نویسندگی مؤلف میشود.
2. نباید جلد پشت کتاب همانند صفحهای از متن اصلی کتاب خیلی شلوغ و پر از محتوا باشد.
طراحی جلدی که حاشیه به حاشیه پر از متن با فونت بزرگ است، اشتباه است. بایستی با جلد پشت کتاب همانند جلد روی کتاب برخورد کرد. بایستی متنها کوتاه و هماهنگ باشد و بخش معرفی فونت بزرگتری داشته باشد.
3. حکایت بصری جلد روی کتاب ادامه یابد.
پسزمینه و رنگبندی جلد پشت کتاب بایستی ادامه جلد روی کتاب باشد. بایستی علاوه بر اینکه روح و انرژی تازهای به کتاب ببخشد، اما طرح روی جلد کتاب را کمرنگ نکند، درحالیکه ادامه همان طرح است. بایستی با روی جلد تلفیق شده و تداوم آن باشد.
4. سلسله مراتب اطلاعاتی که در جلد پشتی کتاب عرضه میشود، حفظ شود.
بخش معرفی بزرگتر یا با رنگ متفاوتی از بیوگرافی باشد. اطلاعات مربوط به ناشر در کمترین اولویت است. اگر شهادتنامه خوبی تهیه شده است، بایستی بعد از معرفی در اولویت دوم باشد.
5. طرح جلد پشت کتاب بایستی با مخاطب ارتباط برقرار کند.
علاوه بر برانگیختن کنجکاوی خواننده، نویسنده کتاب و دستاوردهای وی را به مخاطب نشان دهد. قسمتهایی از محتوای کتاب مثل یک عکس یا برش متنی از داخل کتاب استفاده شود. از فونت و رنگبندی استفاده شود که نشانگر وضعیت فونت و رنگبندی داخل کتاب باشد.
6. طراحی پشت جلد را بهگونهای انجام دهید که همه اطلاعات واضح و مشخص باشد.
انتخاب رنگ و فونت و اندازه مناسب همه مشکلات را حل میکند. برخی از طراحان رنگی را برای جلد انتخاب میکنند که نوشتههای در درون آن رنگ طراوت و خوانایی لازم را ندارند. در این حالت، به خودتان زحمت نوشتن خلاصه کتاب یا بیوگرافی را ندهید؛ زیرا پیامی که شکل ارائه آن واضح و آشکار نباشد، بهتر است تبدیل به فضای خالی باشد که قبلاً هم مطرح شده برای جلد کتاب حیاتی است.
7. از یک طراح جلد حرفهای استفاده کنید.
اینکه تقلید ناشیانهای از طرح یک کتاب انجام داده باشید دو حالت منفی به وجود میاورد. اول اینکه طراحی کتاب یونیک و خاص نخواهد بود دوم اینکه احتمال دارد کتابهای ضعیف دیگری از این طرح استفاده کردهاند که همین مسئله بهصورت ناخودآگاه در ذهن خواننده تأثیر منفی بگذارد.
شما یک مؤلف هستید؛ بنابراین اگر قبلاً بهصورت حرفهای کار طراحی انجام دادهاید که بسیار عالی است. اما اگر قبلاً کار طراحی نکردهاید بدون اینکه طرح جلد کتابتان را ببینیم میتوانیم اذعان کنیم که طرحی ضعیف خواهد بود. بنابراین، بهتر است از یک طراح حرفهای استفاده کنید.
نکته: جهت کسب اطلاعات بیشتر منوی طراحی جلد کتاب را مطالعه فرمایید.