ویرایش چیست؟
ویرایش، یک واژه‌ی فارسی است که در برابر کلمه (Editing) انگلیسی نهاده شده است و بیشتر دست‌اندرکاران نشر کتاب و مجلات آن را پذیرفته‌اند. ویرایش از لحاظ دستوری اسم مصدر است و مصدر آن ویراستن است و معناهای مختلف آن در فرهنگ معین ذیل کلمه ((پیراستن)) آمده است.
ویرایش، دانشی منطق پایه است که به درست کردن نادرستی‌ها، زدودن کاستی‌ها، رسا کردن معنی، روان کردن و فارسی کردن نوشته، سامان دادن به سازه‌ها، و هم‌خوان کردن نوشته با قواعد و شیوه‌های مشخص ویرایش می‌پردازد و یا مجموعه‌ای از فعالیت‌های علمی و هنری است که هدف آن بهبود بخشیدن به ارائه و بازنمود مطلب نوشته شده و یا تصحیح خطاها و نواقص احتمالی آن، و یا مدیریت امور مربوط به انتشار متن است.
در تعریفی دیگر ویرایش مجموعه‌ای از فعالیت‌های علمی و هنری است که هدف آن بهبود بخشیدن به ارائه و باز نمود مطالب نوشته شده و یا تصحیح خطاها و یا نواقص احتمالی آن و یا اداره امور به انتشار متن است.
- ویرایش در کار نشر به معنای افزودن یا کاستن مطالب یا تصحیح متن‌هایی است که برای چاپ و نشر آماده می‌شوند. واژه‌ی ویرایش به معنای edition یک کتاب نیز به کار می‌رود.
- اگر کتابی بار دیگر بدون تغییر چاپ شود، برای مشخص کردن چاپ، بر حسب شمارش دفعات چاپ، عبارت‌های چاپ دوم، چاپ سوم، ….. به کار می‌رود.
- اگر در متن کتاب تغییرهایی رخ دهد و مطالب جدیدی بر آن افزوده و یا کاسته شود برای مشخص کردن آن چاپ عبارت‌های ویرایش دوم، ویرایش سوم ….. به کار می‌رود.
- برای عمل ویرایش کردن، مصدر ویراستن به کار گرفته است و عامل آن ویراستار یا ویرایشگر نام گرفته است.
- هر نوشته‌ای باید از جهات گوناگون محتوا، زبان، دقت، نظم، آراستگی، رعایت علائم نگارشی، رعایت نکات دستوری و املائی و نگارشی بازبینی شود. بازبینی نوشته ویرایش نام دارد.
- ویرایش باید پس از نگارش صورت بگیرد؛ زیرا به هنگام نگارش نویسنده از حالت طبیعی و عادی خود جدا شده و بیشتر به تفکّر، خلاقیّت و آفرینش توجّه می‌کند پس از این مرحله باید نوشته از جهات گوناگون و اصلاح و ویرایش شود. بسیاری از ما ترس اینکه مطلبمان نادرست یا مورد پسند دیگران قرار نگیرد نمی‌نویسیم. ترس مانع تفکر و بروز خلاقیّت می‌شود امّا پس از نگارش می‌توان خطاهای نگارشی و دستوری را اصلاح کرد.
ویراستار کیست؟
ویراستار فردی است که با بررسی محتوای اثر، آن را از ابعاد مختلف بهبود می‌بخشد. او متنی را که نویسنده تولید کرده است، بررسی می‌کند و با استفاده از شیوه‌نامه‌های ویرایش، ویرایش متن را بر اساس محتوا و جنس اثر انجام می‌دهد و آن را آمادهٔ انتشار می‌کند.
یک ویراستار به‌صورت عمومی باید بتواند متن را از لحاظ دستور زبان، علائم نگارشی، مشکلات محتوایی و… بررسی کند و آن را بهبود بخشد اما در یک گام بالاتر، یک ویراستار باتجربه با دیدی منسجم به اثر، سوءبرداشت‌ها و انحراف‌های آن را رفع می‌کند و متنی با لحن مناسب به خواننده تحویل می‌دهد.
وظیفهٔ ویراستار چیست؟
وظایف ویراستار می‌تواند بر اساس جنس محتوا، محل فعالیت او، سمت او در ویراستاری و زمینهٔ انتشار اثر متفاوت باشد اما به‌صورت‌کلی برخی از وظایف ویراستاری شامل موارد زیر است:
- بررسی غلط‌های تایپی، نشانه‌های نگارشی، غلط‌های املایی، مشکلات نیم‌‌فاصله، پاراگراف‌بندی صحیح و… رفع این اشکالات در حوزهٔ ویرایش فنی قرار می‌گیرد. ویرایش فنی در زیباسازی ظاهر متن مؤثر است و باعث کاهش خطا در هنگام مطالعه می‌شود.
- استفادهٔ صحیح از شیوهٔ دستور زبان، پرهیز از شکسته‌نویسی و یکدست‌کردن لحن نوشته در سراسر متن، از دیگر وظایف ویراستار است. در این مرحله از ویرایش بهتر است ویراستار با همفکری نویسندهٔ اثر، لحن و بیان نوشته را ویرایش کند؛ چراکه صاحب اثر ممکن است نظراتی را در نحوهٔ بیان موضوعات داشته باشد و ویراستار با نداشتن اطلاعات لازم خط فکری نوشته را بر هم زند.
- یکی از تفاوت‌های اساسی ویراستار با نویسنده، آشنایی با دانشی فراتر از محتوای اثر است. ازآنجاکه یکی از وظایف اساسی ویراستار، جایگزین‌کردن کلمات با یکدیگر است، باید بداند که هنگام ترکیب و حذف اصطلاحات، چگونه محتوای اثر را دچار دگرگونی نکند.
معیارهای انتخاب ویراستار
نویسندگان برای انتخاب ویراستار باید معیارهایی را در نظر بگیرند که مهم‌ترین آنان به شرح زیر است:
- تسلط به زبان مادری و حداقل تسلط به یک زبان خارجی
- تسلط به جنبه‌های مرتبط با نشر و روند تولید، پخش و فروش کتاب
- آشنایی کافی با فضا، محیط، مکان، مواد و مصالح، ابزارها و راه و روش‌های تولید آثار
- امانتداری، رازداری و قابلیت اتکا و اطمینان
- قدرت تصمیم‌گیری و اعمال تصمیم در روند کار
ویراستاری چیست؟
هر نوشته قبل از صفحه‌آرایی می‌بایست از جهت‌های گوناگون از جمله دستور زبان، محتوا و… بررسی و بازبینی و اصلاح شود، که به آن ویراستاری گفته می‌شود. و به بیان دیگر ویراستاری مجموعه‌ای از فعالیت‌های علمی و تخصصی است که هدف آن بهبود بخشیدن به ارائه مطالب نوشته شده و تصحیح خطاها و نواقص میباشد.
بخش‌های مختلف ویراستاری
ویراستاری دارای ابعاد مختلفی است و متنی که نوشته می‌شود نیازمند اصلاحات در بخش‌های مختلفی به شرح زیر است:
- ویرایش محتوا؛
- بیان و لحن؛
- صحت و درستی حقایق موجود در متن؛
- نظم و آراستگی متن؛
- نکات دستوری و قواعد؛
- علائم نگارشی و املا؛
- و… .
اصول ویراستاری کتاب
وظیفه اصلی ویراستار، ویرایش متن با رعایت اصول ویراستاری است. به‌گونه‌ای که فهم آن برای خواننده آسانتر شود و متن یکدست باشد. اما ویراستار نمی‌تواند هر تغییری که بخواهد در متن ایجاد کند، بلکه باید ضمن توجه به قوانین ویراستاری، با کمترین تغییر ممکن، متن را ویرایش کند.
گاهی ممکن است متن به بازنویسی نیاز داشته باشد. در آن صورت، ویراستار می‌تواند با در نظر گرفتن موارد زیر، اصول ویراستاری را پیش ببرد.
- تا حد ممکن، از تغییر واژه‌ها و اصطلاحات به‌کاررفته در متن خودداری شود.
- به‌هیچ‌وجه نباید در سبک نویسنده تغییری ایجاد شود.
- نباید مواردی که نویسنده توصیه و تأکید کرده، دستخوش تغییر شود.
- در نقل‌قول مستقیم، «عین» کلمه‌های نویسنده می‌آید و فقط می‌توان ویرایش صوری انجام داد.
- در صورتی که در معنا و مقصود نویسنده تغییر ایجاد شود، ویرایش مجاز نیست.
- فقط لازم است نادرست‌ها درست شود نه اینکه با دخالت سلیقه فردی ویراستار، کلمه درست به کلمه دیگری تغییر کند.
- سعی کنید جمله‌های بلند را به جمله‌های کوتا‌ه‌تری تبدیل کنید. با این کار، درک جمله‌‌ها برای خواننده آسانتر خواهد شد.
- مهم‌ترین اصل ویراستاری، ساده‌نویسی است. در گذشته و به‌‌ویژه در متون ادبی، واژه‌های دشوار و جمله‌های پیچیده زیادی را مشاهده می‌کردیم. اما امروزه اصل ساده‌نویسی بر این نکته تأکید دارد که از واژه‌ها و جمله‌های ساده استفاده شود تا مخاطب بهتر بتواند آن را درک کند.
- وقتی متنی را ویرایش می‌کنید، بعد مدتی چشم‌تان به آن عادت می‌کند و ممکن است متوجه برخی از غلط‌های املایی یا ویرایشی شوید. بنابراین توصیه می‌کنیم مدتی متن را کنار بگذارید. حتی شاید لازم باشد چند روز یا چند هفته به سراغ آن نروید یا از شخص دیگری بخواهید که آن را بخواند.
اهمیت ویراستاری حرفه‌ای کتاب
ویراستاری کتاب فرآیند بسیار مهم و حائز اهمیتی است. اگر کتابی ویرایش‌نشده روانه بازار شود، متن از سوی خوانندگان و جامعه متخصص پس زده می‌شود. کسی حاضر نخواهد شد به کتابی توجه کند که به اندازه کافی صیقل نخورده، علائم نگارشی آن درست نیستند و انسجام کافی ندارد. در ویرایش کتاب هم نیاز است تا ویرایش از نقطه‌نظر فنی، تخصصی و محتوایی انجام شود.
اگر کتابی ترجمه از زبانی دیگر است، نقش ویراستار در آن پررنگ‌تر هم خواهد بود. علت این است که ویراستار باید به تطابق جملات ترجمه کتاب با جملات اصلی متن کاملاً دقت کند و وفاداری متن را هم حفظ نماید. برای این کار نیاز به داشتن تخصص در دو حوزه زبان مبدأ و مقصد وجود دارد.
رجوع به متخصصان ویراستاری برای ویرایش هر محتوایی بسیار ضروری است. متنی که ویرایش نشده است به درستی با مخاطب خود ارتباط برقرار نمی‌کند. اگر نتوانید به طوری گویا و روان مفاهیم موردنظرتان را به مخاطب منتقل کنید، هیچ استقبالی از کتاب نخواهد شد.
ضمن اینکه ویراستاری در لایه‌های زیرین خود، نوعی احترام قائل‌شدن برای مخاطبان هم است. پس اگر کسی اثری را بدون ویراستاری راهی نگاه مخاطبان کند یعنی در درجه نخست کارش را ناقص انجام داده است و در درجات بعدی برای مخاطبان خود ارزش و احترام کافی قائل نشده است.
اگر به‌دنبال رسیدن به موفقیت در دنیای تولید محتوا هستید باید حتماً به ویراستاری توجه کنید. ویراستاری، هنر صیقل‌دادن متون است و کسانی در آن موفق می‌شوند که هم به روانی و گویابودن مفاهیم و محتوای هر اثر واقفند و هم از نظر فنی و ظاهری به‌خوبی می‌توانند هر نوشته را تصحیح کنند.
ویراستاری عمومی کتاب
ویراستاری عمومی مربوط به تمام متون است، ویراستار کتاب را به‌طور کلی بررسی می‌کند. هدف در این نوع ویرایش، این است که دستی به سر و روی متن کشیده شود و اجازه ندهید که هیچ‌گونه غلط املایی، انشایی و محتوایی در آن وجود داشته باشد.
ویراستاری تخصصی و ادبی کتاب
ویراستاری تخصصی کمی تخصصی‌تر است و در آن به بخش‌های تخصصی متن پرداخته می‌شود یعنی ویراستار نقشی علمی دارد و باید متن را از نقطه نظر محتوای صحیح و تخصصی به دقت بررسی کند.
این نوع از انواع ویراستاری، جزء مسائل بسیار تخصصی به شمار می‌آید که تنها از عهده یک سری از افراد برمی‌آید که نسبت به آن رشته خاص و موضوع کتاب مورد نظر کاملا تخصص دارند و می‌توانند چگونگی ویراستاری کتاب را از نظر علمی صورت بخشند یا بار ادبی متن نوشته شده را بیشتر کنند.
در این صورت می‌بایست فرد مورد نظر ضمن اطلاع از مباحث علمی و تخصصی مربوط به هر یک از موضوعات خاص، از واژگان و اصطلاحات ادبی بهتر و زیباتری استفاده کنند که نسبت به عبارات و تعابیر عادی بسیار متفاوت می باشد.
ویراستاری هر یک از این مسائل در نتیجه باعث می‌شود تا یک کتاب، شکل و قالب یک کتاب بسیار حرفه‌ای و استاندارد را به خود بگیرد تا نویسنده و مؤلف آن بتواند شرایط چاپ کتاب ترجمه‌ای یا تألیفی را برای خود فراهم سازد.
حهت کسب اطلاعات بیشتر منوی ویراستاری کتاب را مطالعه فرمایید.