انواع قطع کتاب (سایز کتاب، ابعاد کتاب و اندازه کتاب)

قطع کتاب چیست؟

به اندازه طول و عرض کتاب سایز یا قطع گفته می‌شود. هدف از آن رواج اندازه‌های مختلف برای کتاب، به‌منظور استفاده آسان‌تر یا متناسب با نوع کاربرد کتاب است.

ممکن است از خودتان بپرسید چرا اندازه و قطع کتاب اهمیت دارد؟

قطع کتاب یا اندازه کتاب و انتخاب درست آن اهمیت ویژه ای دارد، ابعاد کتاب باید طوری انتخاب شود که مناسب و قابل‌ استفاده در کتابخانه‌‌های مختلف و کیف‌‌ها باشد و مطالب را به وضوح در معرض دید مخاطب قرار دهد؛ اگر ابعادی که در نظر گرفته می‌شود تناسبی با محتویات آن نداشته باشد یا استفاده از نوشته‌‌ها را سخت گرداند و یا از جذابیت کتاب بکاهد، تمام زحمات نویسنده و ناشر کتاب از بین خواهد رفت.

برای نام‌گذاری هر قطع از کتاب، از دیرباز در بین نویسندگان و ناشران، اصطلاحاتی وجود داشت که معمولاً برای نام‌گذاری اندازه کتاب‌ها از آن‌ها استفاده می‌کردند. دلیل بوجود آمدن قطع‌های مختلف کاغذ دو چیز بود، اولی حمل و نقل و نگهداری آسان و دومی کاهش پرتی کاغذ و در نتیجه کاهش هزینه مصرف آن.

برای هر موضوعی یا هر گروه سنی قطع خاصی از کتاب مناسب‌تر و مورد پسندتر است. قطع کتاب یا اندازه کتاب و انتخاب درست آن اهمیت ویژه‌ای دارد، ابعاد کتاب باید طوری انتخاب شود که مناسب و قابل استفاده در کتابخانه‌های مناطق مختلف و کیف‌ها باشد و مطالب را به وضوح در معرض دید مخاطب قرار دهد.

اهمیت قطع کتاب در سه نکته کاملاً مشخص است:

• تجربه مخاطب از خواندن کتاب
• قابلیت عرضه به بازار و بازاریابی
• هزینه تمام شده کتاب.

بنابراین هنگامی که قطع کتاب متناسب با نوع کتاب باشد، مطالعه‌ی آن را برای خواننده آسان و لذت‌بخش می‌کند؛ و اینجاست که اهمیت قطع کتاب مطرح می‌شود.

در ذیل انواع قطع کتاب‌ها و اندازه استاندارد آن‌ها را جهت اطلاع نویسندگان بیان می‌کنیم.

انواع قطع (سایز) مناسب کتاب و ابعاد آن

سایز یا قطع وزیری

استاندارد آن ۲۴*۱۷ سانتیمتر است. (B5)

سایز یا قطع رقعی

استاندارد آن ۲۱*۱۴٫۸ سانتیمتر است. (A5)

سایز یا قطع رحلی

اندازه رحلی کوچک  ۲۹٫۷*۲۱، رحلی متوسط ۵۰*۳۰ سانتیمتر و  اندازه بزرگ آن ۶۰*۳۰ سانتیمتر است که به آن اندازه مدیران نیز می‌گویند. (A4)

سایز یا قطع خشتی

سایز کتاب خشتی کوچک ۱۵*۱۵ و سایز کتاب خشتی بزرگ ۲۱*۲۱ می‌باشد.

سایز یا قطع سلطانی یا تیموری

استاندارد آن ۴۰*۳۰  سانتیمتر می‌باشد.

سایز یا قطع جیبی یا بغلی

استاندارد این قطع 15*11 سانتیمتر می‌باشد.

سایز یا قطع نیم وزیری

استاندارد این قطع ۱۷*۱۲ سانتیمتر یا ۱۲*۱۷ سانتیمتر می‌باشد. (B6)

سایز یا قطع نیم رقعی

استاندارد این قطع ۱۰٫۵*۱۴٫۸ سانتیمتر می‌باشد. (A6)

سایز یا قطع نیم ورقی

استاندارد این قطع ۳۴*۲۲ سانتیمتر می‌باشد. (B4)

سایز یا قطع نیم ربعی

استاندارد آن ۱۸*۱۰ یا ۱۷*۹ سانتیمتر می‌باشد.

سایز یا قطع پالتویی

استاندارد این قطع ۲۱*۱۱٫۵ سانتیمتر می‌باشد.

سایز یا قطع بیاضی

قطع بیاضی کوچک در ابعاد ۲۲*۲۹ سانتیمتر و قطع بیاضی بزرگ در ابعاد ۲۴ *۳۴ سانتیمتر است. (B4)

سایز یا قطع حمایلی

استاندارد این قطع ۱۲*۶ سانتیمتر می‌باشد.

سایز یا قطع جانمازی

استاندارد این قطع ۱۲*۷ سانتیمتر می‌باشد.

نکته: ابعاد گفته شده، ابعاد کتاب بعد از برش می‌باشد لذا در زمان طراحی می‌بایست به هر طرف کار نیم سانتیمتر اضافه کرد و همچنین عطف کتاب را نیز در نظر گرفت.

قطع‌های استاندارد و پر کاربرد در کتاب

قطع وزیری یا سایز وزیری

قطع وزیری، یکی از قطع‌های رایج است که به دلیل استفاده بیشتر این قطع در کتاب‌های مرتبط با آموزش و کتاب‌های عمومی، بیشتر با آن برخورد داشته‌ایم. این قطع به دلیل کوچک‌تر بودن از قطع رحلی و بزرگ‌تر بودن از قطع رقعی، ویژگی‌های ساختاری مناسبی را برای کتاب‌های آموزشی و عمومی ایجاد می‌کند، البته این موضوع همیشگی نیست و نسبت به محتوا قطع تعیین می‌شود. کاغذ مناسب برای قطع رقعی، کاغذ ۷۰×۵۰ است که با ۳ بار تا خوردن می‌توان به اندازه قطع وزیری رسید.

نکته: جهت کسب اطلاعات بیشتر منوی قطع وزیری چیست را مطالعه فرمایید.

قطع رقعی یا سایز رقعی

یکی دیگر از رایج‌ترین قطع‌ها در میان کتاب‌ها قطع رقعی است. این قطع به دلیل ابعاد کوچک برای کتاب‌های با حجم محتوای کم مناسب‌تر است. معمولاً از این قطع برای مواردی مناسب است که معمولاً مدت طولانی همراه مخاطب است و جابجایی زیادی دارد. ابعاد کاغذهای اولیه در سه سایز مختلف در اختیار چاپخانه‌ها قرار می‌گیرد. یکی از این ابعاد ۴۵×۶۰ است. با سه بار تا کردن این کاغذ قطع رقعی بدست می‌آید.

نکته: جهت کسب اطلاعات بیشتر منوی قطع رقعی چیست را مطالعه فرمایید.

قطع رحلی یا سایز رحلی

صفحه‌بندی کتاب به قطع رحلی اغلب برای کتاب‌هایی بصورت قرآن‌های بزرگ یا کتاب‌های رفرنس خارجی یا حافظ دیده می‌شود و از کتاب‌های معمولی کمی بزرگ‌ترند. صفحه‌بندی کتاب به قطع رحلی به دو صورت تک‌ستونی و دو ستونی بسته به محتوای کتاب متغیر و قابل‌اجرا است.

مثلاً اگر کتاب موردنظر یک رفرنس یا مرجع باشد، حجم زیادی مطلب و محتوا را باید در آن جای داد، بنابراین چنانچه صفحه‌بندی کتاب به قطع رحلی دو ستونی و با قلم ریزتر انتخاب شود، وزن کلی کتاب و حجم آن کمتر و همچنین هزینه چاپ نیز به مقدار قابل‌توجهی کاهش می‌یابد، اما برای کتب شعری مانند شاهنامه که حاوی مینیاتور و تصاویر بوده و یا قرآن مجید که نیاز به تذهیب و زیباسازی ظاهری و همچنین گنجاندن متن اصلی به همراه معنی و گاهی تفسیر آن در هر صفحه است.

روش صفحه‌بندی کتاب به قطع رحلی برای صفحه‌بند متفاوت بوده و حتی به یک طراح و نقاش نیز در حین صفحه‌آرایی کتاب نیاز پیدا می‌کند و البته هزینه صفحه‌بندی کتاب هم بالاتر می‌رود.

نکته: جهت کسب اطلاعات بیشتر منوی قطع رحلی کتاب چیست؟ را مطالعه فرمایید.

قطع خشتی یا سایز خشتی

صفحه‌بندی کتاب به قطع خشتی به دو دلیل نیاز به ظرافت و زیبایی منحصربه‌فرد بیشتری دارد: اول آنکه شکل ظاهری قطع خشتی طول و عرض مساوی مربع یا همان خشت را تشکیل داده و دومین علت، کاربرد قطع خشتی برای کتاب کودک، شعر و موارد خاص است، از همین رو باید صفحه‌بندی کتاب به قطع خشتی را بسیار تمیز با نهایت خوانایی و درعین‌حال سادگی برای خوانندگان انجام داد.

نکته: جهت کسب اطلاعات بیشتر منوی قطع خشتی چیست را مطالعه فرمایید.

قطع پالتویی یا سایز پالتویی

قطع پالتویی یکی از قطع‌های رایج در صنعت چاپ کتاب و نشر است که به دلیل ابعاد کوچک و قابل حمل بودن، برای کتاب‌هایی که خواننده قصد دارد به‌طور مداوم همراه خود داشته باشد، مانند رمان‌ها، مجموعه شعر، کتاب‌های آموزشی و… بسیار مناسب است.

چاپ کتاب پالتویی همان کتاب است که نسبت به بقیه نسخه‌های چاپی باریک‌تر و طویلتر است. این نوع اندازه و سایز در چاپ را که در آن ارتفاع و بلندی کتاب زیاد و عرض خیلی کمتری دارند. چاپ کتاب پالتویی را شیوه‌ای مبتکرانه و خلاقانه برای انتشار کتب باید دانست که با آسان کردن حمل‌ونقل کتاب، به دلیل خاص بودن نظر مخاطب را به سوی خرید آن جلب خواهد کرد.

این قطع شباهت‌هایی به قطع جیبی دارد، با این تفاوت که طول آن بلندتر است. این امر باعث می‌شود فضای بیشتری برای درج متن و تصاویر در صفحات کتاب وجود داشته باشد و در نتیجه، هزینه چاپ نیز تا حدودی کاهش می‌یابد.

ابعاد استاندارد قطع پالتویی در دو سایز کوچک و بزرگ تعریف می‌شود:

• کوچک: 10 در 19 سانتی‌متر
• بزرگ: 11.5 در 22 سانتی‌متر

قطع پالتویی به دلیل ابعاد کوچک و قابل حمل بودن، کاربردهای متنوعی در صنعت چاپ و نشر دارد. در اینجا به برخی از کاربردهای رایج این قطع اشاره می‌کنیم:

چاپ رمان‌ها و مجموعه شعر، کتاب‌های آموزشی، کتاب‌های کودک و نوجوان، متون ادبی، سفرنامه‌ها و کتاب‌های راهنمای سفر و کتاب‌های آشپزی و…

نکته: جهت کسب اطلاعات بیشتر منوی قطع پالتویی چیست را مطالعه فرمایید.

قطع جیبی یا سایز جیبی

صفحه‌بندی کتاب به قطع پالتویی و جیبی دارای وجه اشتراک زیادی باهم هستند و با قلم ریزتر و فاصله خطوط کم انجام می‌شوند، چراکه دامنه کاربرد صفحه‌بندی کتاب به قطع جیبی مناسب کتب با محتوای کم‌حجم جهت شیک بودن و یک سری کتاب‌هایی که نیاز به حمل‌ونقل آسان با وزن سبک را دارند، می‌باشد مانند ادعیه، تقویم، سررسید و …

البته صفحه‌بندی کتاب به قطع پالتویی نسبت به صفحه‌بندی کتاب به قطع جیبی مقرون به‌صرفه‌تر است، چراکه با توجه به بلندی و ارتفاع بیشتر این سایز به عرض آن، حجم مطالب بیشتری را می‌توان در یک صفحه جای داد.

در انجام صفحه‌بندی کتاب به قطع جیبی باید به زیباسازی کتاب و سلیقه خواننده توجه بیشتری کرد، زیرا به دلیل کوچکی سایز جیبی بهتر است مطالب زیادی در یک صفحه قرار نگیرد در غیر اینصورت باعث تورفتگی و درهم‌رفتگی شدید شده و کیفیت پایین کار موجب آزار مخاطب در هنگام مطالعه شده و میزان فروش را پایین می‌آورد.

نکته: جهت کسب اطلاعات بیشتر منوی قطع جیبی چیست را مطالعه فرمایید.

اندازه استاندارد عطف کتاب در طراحی و چاپ

اطلاعاتی که معمولاً در عطف کتاب نوشته می‌شود از بالا به پایین به ترتیب شامل نام کتاب، نویسندگان کتاب و آرم انتشارات می‌باشد. در کتاب‌هایی که عطف آن‌ها نیم سانتیمتر یا کمتر باشد از نوشتن اطلاعات گفته شده صرف‌نظر می‌شود.

برای کتاب‌هایی با کاغذ تحریر ۷۰ گرمی، سایز عطف کتاب نیم سانتیمتر به ازاء هر ۱۰۰ صفحه می‌باشد، مثلاً اگر کتاب شما ۲۰۰ صفحه باشد می‌بایست یک سانتیمتر برای عطف در نظر گرفت.

نکته: حداقل تعداد صفحات کتاب برای کتاب‌های بزرگسالان، ۴۶ صفحه و برای کتاب کودکان ۱۲ صفحه می‌باشد و در صورتی که تعداد صفحات از این تعداد صفحه کمتر باشد، آن فایل به‌عنوان کتاب پذیرفته نمی‌شود.

نحوه تنظیم قطع کتاب در ورد (Word)

برای تنظیم قطع کتاب در نرم‌افزار WORD می‌توانید مراحل زیر را طی کنید:

از منوی file گزینه option را انتخاب و سپس روی گزینه advanced کلیک کنید.

در صفحه جدید در بخش display گزینه show measurements in units of انتخاب و از میان گزینه‌ها، گزینه سانتیمتر یا میلیمتر را انتخاب و در نهایت روی گزینه ok کلیک کنید.

به این‌ ترتیب واحد اندازه‌گیری نرم‌افزار ورد از اینچ به سانتیمتر یا میلیمتر (بر اساس انتخاب شما) تغییر می‌کند و می‌توانید صفحه را در ابعاد قطع مورد نظر خود تنظیم کنید.

حالا کافی است از بخش layout نرم‌افزار، گزینه سایز را انتخاب کنید. در این بخش سایزهای مرسوم وجود دارد که می‌توانید بر اساس قطع انتخابی سفارش چاپ کتاب هر یک را انتخاب کنید.

چنانچه قطع انتخابی در میان سایزها نبود (مثل قطع کتاب وزیری) می‌توانید روی گزینه more size کلیک کرده و طول و عرض مورد نظر خود را وارد کنید.

نحوه تنظیم قطع کتاب در ایندیزاین (inDesign)

ایندیزاین یکی از نرم‌افزارهای معروف صفحه‌آرایی کتاب است. برای ایجاد سند جدید در این نرم‌افزار، کافی است از منوی file گزینه new را انتخاب و بعد روی گزینه document کلیک کنید. همچنین می‌‌توانید از کلیدهای میانبر ctrl+n استفاده کنید.

در پنجره باز شده باید مشخصات کتاب مورد نظر را وارد کنید.

بخش page size قسمتی است که از طریق آن می‌توانید ابعاد و قطع کتاب را تنظیم کنید.

از منوی کشویی این قسمت می‌توانید گزینه custom را انتخاب و سپس ابعاد سایز مورد نظر را در قسمت‌های مربوط به طول و عرض بنویسید و در نهایت روی گزینه ok کلیک کنید.