انواع قطع کتاب یا سایز کتاب

به اندازه طول و عرض کتاب سایز یا قطع گفته می‌شود. هدف از آن رواج اندازه‌های مختلف برای کتاب، به‌منظور استفاده آسان‌تر یا متناسب با نوع کاربرد کتاب است. در سال‌های آغازین پیدایش چاپ، سایز یا قطع رایج کتاب‌های چاپی همانند نسخه‌های خطی بود. ولی، به‌تدریج، چاپ‌کنندگان کتاب دریافتند که استفاده از اندازه‌های مختلف در بهبود کار مؤثر خواهد بود. از میان انواع سایز یا قطع‌های کتاب، قطع وزیری، رحلی، رقعی و جیبی از معروف‌ترین و پراستفاده‌ترین قطع‌ها می‌باشد با این حال در ذیل انواع قطع کتاب‌ها و اندازه استاندارد آن‌ها را جهت اطلاع نویسندگان بیان می‌کنیم.

سایز یا قطع وزیری: که استاندارد آن ۲۴*۱۷ سانتیمتر است و بیشتر برای کتاب‌های دانشگاهی و علمی استفاده می‌شود. (B5)
سایز یا قطع رقعی: که استاندارد آن ۲۱*۱۴٫۸ سانتیمتر است و جنبه عمومی دارد و معمولاً در کتاب‌های داستان استفاده می شود. (A5)
سایز یا قطع رحلی: اندازه رحلی کوچک ۲۹٫۷*۲۱، رحلی متوسط ۵۰*۳۰ سانتیمتر و اندازه بزرگ آن ۶۰*۳۰ سانتیمتر است که به آن اندازه مدیران نیز می‌گویند. قطع رحلی بیشتر برای مجلات و کتاب‌های نفیس استفاده می‌شود. رحلی کوچک همان (A4) می باشد.
سایز یا قطع خشتی: در واقع هر اندازه‌ای که مربع باشد را خشتی گویند و معمولاً برای کتاب‌های هنری و کودک استفاده می‌شود. (سایز کتاب خشتی کوچک ۱۵*۱۵ و سایز کتاب خشتی بزرگ ۲۱*۲۱ می باشد)
سایز یا قطع سلطانی یا تیموری: استاندارد آن ۴۰*۳۰ و برای کتاب‌های نفیس استفاده می‌شود.
سایز یا قطع جیبی یا بغلی: استاندارد این قطع ۷*۵ سانتیمتر می‌باشد.
سایز یا قطع نیم وزیری: استاندارد این قطع ۱۷*۱۲ سانتیمتر یا ۱۲*۱۷ سانتی متر می‌باشد. (B6)
سایز یا قطع نیم رقعی: استاندارد این قطع ۱۰٫۵*۱۴٫۸ سانتیمتر می‌باشد. (A6)
سایز یا قطع نیم ورقی: استاندارد این قطع ۳۴*۲۲ سانتیمتر می‌باشد. (B4)
سایز یا قطع نیم ربعی: استاندارد آن ۱۸*۱۰ یا ۱۷*۹ سانتیمترمی باشد.
سایز یا قطع پالتویی: استاندارد این قطع ۲۱*۱۱٫۵ سانتیمتر می‌باشد.
سایز یا قطع بیاضی: قطع بیاضی کوچک در ابعاد ۲۲*۲۹ سانتی متر و قطع بیاضی بزرگ در ابعاد ۲۴ *۳۴ سانتیمتر است. (B4)
سایز یا قطع حمایلی: استاندارد این قطع ۱۲*۶ سانتیمتر می‌باشد.
سایز یا قطع جانمازی: استاندارد این قطع ۱۲*۷ سانتیمتر می‌باشد و معمولاً برای قرآن‌ها و کتاب‌های ادعیه کوچک که در داخل جانماز قرار داده شوند، استفاده می‌شود.

نکته: ابعاد گفته شده، ابعاد کتاب بعد از برش می‌باشد لذا در زمان طراحی می‌بایست به هر طرف کار نیم سانتیمتر اضافه کرد و همچنین عطف کتاب را نیز در نظر گرفت.

چند نمونه از صفحه بندی و قطع های پر کاربرد کتاب

صفحه بندی کتاب به قطع وزیری یا سایز وزیری:

اغلب کتاب‌های معمول که می‌بینید، قطع وزیری هستند. کتاب‌های درسی مدارس و دانشگاه‌ها به قطع وزیری هستند. در صفحه آرایی برای قطع وزیری اندازه متن، میزان فرورفتگی متن، حاشیه‌های چهار طرف صفحه، فاصله خطوط از همدیگر و موارد دیگر بر اساس قطع وزیری انتخاب می‌گردد تا علاوه بر زیباسازی و خوانایی کتاب، از اسراف و دورریز کاغذ نیز جلوگیری گردد. صفحه‌آرایی و صفحه‌بندی کتاب به قطع وزیری عموماً باید توسط صفحه‌آراها و ویراستاران انتشاراتی انجام شود، چراکه آنها از تمام استانداردهای لازم و تعریف شده چاپ کتاب انتشارات آگاه بوده و در هنگام صفحه‌بندی کتاب به قطع وزیری به کار می‌برند.

صفحه بندی کتاب به قطع رقعی یا سایز رقعی:

صفحه‌بندی کتاب به قطع رقعی برای کتابهایی که از اندازه معمول کمی کوچکتر هستند، انجام شده و اغلب زمانیکه متن کتاب و یا تعداد صفحات کتاب کم است می‌توان از این قطع برای بهتر دیده شدن کتاب استفاده نمود. صفحه‌بندی کتاب به قطع رقعی نقش مهمی در جذب مخاطب دارد، زیرا قطع رقعی بیشتر برای چاپ رمان، داستان و به‌طورکلی کتبی که محتوامحور بوده و کمتر از تصاویر در آن‌ها استفاده شده، به کار می‌رود، بنابراین رعایت نکاتی مانند اندازه قلم، فواصل مناسب خطوط و حواشی متن از صفحه بسیار لازم و ضروری است و چنانچه صفحه‌بندی کتاب به قطع رقعی به خوبی و دقت لازم انجام نگیرد، موجب خستگی چشم و دل‌زدگی خواننده خواهد شد.

صفحه بندی کتاب به قطع رحلی یا سایز رحلی:

صفحه‌بندی کتاب به قطع رحلی اغلب برای کتابهایی بصورت قرآن‌های بزرگ یا کتاب‌های رفرنس خارجی یا حافظ دیده می‌شود و از کتاب‌های معمولی کمی بزرگترند. صفحه‌بندی کتاب به قطع رحلی به دو صورت تک‌ستونی و دو ستونی بسته به محتوای کتاب متغیر و قابل‌اجرا است، مثلاً اگر کتاب موردنظر یک رفرنس یا مرجع باشد، حجم زیادی مطلب و محتوا را باید در آن جای داد، بنابراین چنانچه صفحه‌بندی کتاب به قطع رحلی دو ستونی و با قلم ریزتر انتخاب شود، وزن کلی کتاب و حجم آن کمتر و همچنین هزینه چاپ نیز به مقدار قابل‌توجهی کاهش می‌یابد، اما برای کتب شعری مانند شاهنامه که حاوی مینیاتور و تصاویر بوده و یا قرآن مجید که نیاز به تذهیب و زیباسازی ظاهری و همچنین گنجاندن متن اصلی به همراه معنی و گاهی تفسیر آن در هر صفحه است، روش صفحه‌بندی کتاب به قطع رحلی برای صفحه‌بند متفاوت بوده و حتی به یک طراح و نقاش نیز در حین صفحه‌آرایی کتاب نیاز پیدا می‌کند و البته هزینه صفحه‌بندی کتاب هم بالاتر می‌رود.

صفحه بندی کتاب به قطع پالتویی و جیبی یا سایز پالتویی و جیبی:

صفحه‌بندی کتاب به قطع پالتویی و جیبی دارای وجه اشتراک زیادی باهم هستند و با قلم ریزتر و فاصله خطوط کم انجام می‌شوند، چراکه دامنه کاربرد صفحه‌بندی کتاب به قطع پالتویی و جیبی مناسب کتب با محتوای کم‌حجم جهت شیک بودن و یک سری کتاب‌هایی که نیاز به حمل‌ونقل آسان با وزن سبک را دارند، می‌باشد مانند ادعیه، تقویم، سررسید و … البته صفحه‌بندی کتاب به قطع پالتویی نسبت به صفحه‌بندی کتاب به قطع جیبی مقرون به‌صرفه‌تر است، چراکه با توجه به بلندی و ارتفاع بیشتر این سایز به عرض آن، حجم مطالب بیشتری را می‌توان در یک صفحه جای داد. در انجام صفحه‌بندی کتاب به قطع پالتویی و جیبی باید به زیباسازی کتاب و سلیقه خواننده توجه بیشتری کرد، زیرا به دلیل کوچکی سایز جیبی و پالتویی بهتر است مطالب زیادی در یک صفحه قرار نگیرد در غیر اینصورت باعث تورفتگی و درهم‌رفتگی شدید شده و کیفیت پایین کار موجب آزار مخاطب در هنگام مطالعه شده و میزان فروش را پایین می‌آورد.

صفحه بندی کتاب به قطع خشتی یا سایز خشتی:

صفحه‌بندی کتاب به قطع خشتی به دو دلیل نیاز به ظرافت و زیبایی منحصربه‌فرد بیشتری دارد: اول آنکه شکل ظاهری قطع خشتی طول و عرض مساوی مربع یا همان خشت را تشکیل داده و دومین علت، کاربرد قطع خشتی برای کتاب شعر و موارد خاص است، از همین رو باید صفحه‌بندی کتاب به قطع خشتی را بسیار تمیز با نهایت خوانایی و درعین‌حال سادگی برای خوانندگان انجام داد.

عطف کتاب:

اطلاعاتی که معمولاً در عطف کتاب نوشته می‌شود از بالا به پایین به ترتیب شامل نام کتاب، نویسندگان کتاب و آرم انتشارات می‌باشد. در کتاب‌هایی که عطف آن‌ها نیم سانتیمتر یا کمتر باشد از نوشتن اطلاعات گفته شده صرف نظر می‌شود. برای کتاب‌هایی با کاغذ تحریر ۷۰ گرمی، سایز عطف کتاب نیم سانتیمتر به ازاء هر ۱۰۰ صفحه می‌باشد، مثلاً اگر کتاب شما ۲۰۰ صفحه باشد می‌بایست یک سانتیمتر برای عطف در نظر گرفت.

نکته: حداقل تعداد صفحات کتاب برای کتاب‌های بزرگسالان، ۴۶ صفحه و برای کتاب کودکان ۱۲ صفحه می‌باشد و در صورتی که تعداد صفحات از این تعداد صفحه کمتر باشد، آن فایل به عنوان کتاب پذیرفته نمی‌شود.

جهت کسب اطلاعات بیشتر در زمینه صفحه بندی و صفحه آرایی کلیک کنید.