پخش و فروش کتاب
توزیع، پخش و فروش کتاب
فروش کتاب جز وظایف شغل دیگری به نام «پخشی کتاب» است اما با این حال ناشر و خود نویسندگان می‌توانند با انجام برخی از فعالیت‌های زیر در امر فروش و افزایش تعداد فروش کتاب خود نقش بسزایی داشته باشند.
مراکز پخش کتاب
مراکز پخش واسطه‌ای بین ناشر و کتاب‌فروش‌اند. این مراکز که غالباً در کنار بعضی از نشرها یا وابسته به برخی از آن‌ها هستند، پس از چاپ کتاب، کتاب را از ناشر یا نویسنده دریافت می‌کنند و به کتاب‌فروشی تحویل می‌دهند. معمولاً حدود ۴۰ درصد پشت جلد از ناشر یا نویسنده تخفیف می‌گیرند.
توجه: اگر انتشاراتی پیش از نشر کتاب وعده داد که کتاب حتماً در ویترین کتاب‌فروشی‌ها قابل عرضه است و پخش کتاب را پذیرفت، با احتیاط برخورد کنید و اگر چنین موضوعی حقیقت دارد حتماً به‌صورت قرارداد مکتوب در آورید. شاید دلیل این امر صرفاً قصد دریافت هزینه چاپ از شما باشد.
راهکارهای فروش و توزیع کتاب
رویکرد اول: کمک و همراهی انتشارات کتیبه نوین
انتشارات کتیبه نوین با توجه به اینکه خود را فقط در چاپ و تولید کتاب شما سهیم ندانسته و کمک و همراهی کردن شما را در فروش آثارتان، اخلاقاً یکی از وظایف مهم خود می‌داند؛ لذا پس از چاپ کتابتان خدمات رایگانی را به شما تقدیم می‌دارد؛ در اینجا توجه شما را به خلاصه‌ای از این خدمات جلب می‌نماییم:
1. تهیه پوستر: در انتشارات کتیبه نوین برای کتاب شما پوستری تمام‌رنگی چاپ می‌شود و در آن سعی می‌شود که مخاطبان را با موضوع کتابتان، ویژگی‌های محتوایی آن و خلاصه‌ای از مطالب کتاب و طرح جلد کتاب آشنا کند.
چاپ پوستر برای کتاب شما دو مزیت مهم دارد:
- اول: با این روش شما می‌توانید در هنگام معرفی کتاب خود، به جای هدیه دادن یک جلد از کتابتان، پوسترِ آن را هدیه دهید و مجبور نباشید که کتاب را مجانی به مصرف‌کننده بدهید. بدین‌صورت هر شخصی که واقعاً خواهان خواندن کتاب شما باشد مجبور به خرید آن از کتاب‌فروشی‌ها خواهد شد.
- دوم: پوستر به کتاب شما اعتبار و وجهه خاصی می‌بخشد و از نگاه روانشناسی صنعتی سازمانی نیز این کار باعث تحریک حس کنجکاوی مخاطب و در نهایت خرید کتاب شما می‌شود. لازم به ذکر است که در اکثر کشورهای پیشرفته جهان، اصولی‌ترین روش برای بازاریابی و تبلیغ یک کتاب تهیه و توزیع پوستر آن است.
2. تهیه کاتالوگ: یکی دیگر از خدمات رایگان و برجسته انتشارات کتیبه نوین به نویسندگان خود این است که هرگاه شما حداقل هفت عنوان کتاب به چاپ برسانید از کتاب هشتم به بعد در آخر کتاب‌های شما، کاتالوگی شامل طرح جلد و توضیحی از محتوا و ویژگی‌های کتاب‌های شما قرار می‌گیرد.
این امر، هم باعث معرفی و اطلاع‌رسانی کتاب‌های دیگر شما به مخاطب می‌گردد و هم اگر مخاطب تحت تأثیر قلم شما قرار گرفته باشد مشتاق به تهیه کتب دیگر می‌شود.
آمارهای گرفته شده در انتشارات کتیبه نوین نشان داده است که اجرای این روش فروش کتاب‌های یک نویسنده را بیش از ۴۰% افزایش می‌دهد و حتی کتاب‌هایی هم که با اقبال عمومی مناسبی مواجه نگردیده است سرعت فروش بیشتری نسبت به قبل پیدا می‌کند.
3. طرح‌های خرید کتاب: انتشارات کتیبه نوین همواره از کتاب‌های نویسندگان خود یک جلد برای هر یک از اُرگان‌های معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، خانه کتاب و کتابخانه ملی ایران ارسال می‌کند و چنانچه سازمان مربوطه هر تعداد کتابی را خرید کند مبلغ آن را بطور کامل به نویسنده خواهد پرداخت.
خرید کتاب توسط این سازمان‌ها نه تنها مقدار قابل توجهی از هزینه‌های شما را باز می‌گرداند بلکه معمولاً به علت اینکه کتاب‌های خریداری شده در کتابخانه‌های شهرداری و عمومی سطح کشور پخش می‌گردد باعث جذب سفارشات انبوه از سراسر کشور می‌شود.
4.عرضه کتاب در نمایشگاه‌ها: مهم‌ترین محل برای عرضه و فروش کتاب، نمایشگاه‌های کتاب هستند.
بنابر آمار رسمی در هر استانی به‌طور میانگین ۶ روز نمایشگاه کتاب دایر می‌گردد و فروش نمایشگاه‌ها در حدود ۲۰% تا ۴۵% از کل فروش سالِ آن استان است که این نشان‌دهنده اهمیت و جایگاه فروش هر کتابی در نمایشگاه کتاب است.
انتشارات کتیبه نوین با عرضه و فروش کتاب شما در نمایشگاه‌های مختلف بین‌المللی و استانی، قدم کوچکی در معرفی کتاب شما به مخاطبان در بر خواهد داشت.
5. مشاوره در پیدا کردن پخشی: انتشارات کتیبه نوین روش‌های پیدا کردن پخشی‌های مرتبط را پس از چاپ کتاب به نویسندگان به‌صورت مشاوره‌ای ارائه می‌دهد.
6. معرفی کتاب در وبسایت انتشارات: از آنجا که وبسایت انتشارات کتیبه نوین پر بازدید میباشد با قرار گرفتن کتاب در این وبسایت کتاب سریع‌تر به مخاطبان معرفی می‌گردد.
رویکرد دوم: فعالیت‌های نویسندگان در توزیع و فروش کتاب
شما به روش‌های گوناگونی می‌توانید مستقیماً در روند فروش کتاب خود فعالیت کنید ولی به‌طور معمول ۴ روش زیر نسبت به روش‌های دیگر موفقیت بیشتری به همراه داشته‌اند:
1. تدریس در دانشگاه: بسیاری از کتاب‌هایی که در انتشارات کتیبه نوین به تجدید چاپ می‌رسند از این دسته هستند؛ معمولاً نویسندگان این کتاب‌ها از مدرسین همان درس هستند و یا طی توافقی با سایر اساتید دانشگاه‌ها کتاب آن‌ها به‌عنوان منبع درسی معرفی می‌گردد.
بنابر آمارهای کنونی انتشارات کتیبه نوین کتاب‌های درسی که با این روش به فروش می‌رسند به‌طور میانگین ۲۰۰۰ جلد در سال به چاپ می‌رسند که این تیراژ، رقم قابل قبول و توجیه‌پذیری در زمینه موفقیت اقتصادی کتاب است.
2. عضویت در گروه‌ها و انجمن‌ها: تاکنون در انتشارات کتیبه نوین، نویسندگان کتاب‌های عمومی مخصوصاً کتاب‌های ادبی و شعر از این روش بهره جسته‌اند؛ معمولاً در این گروه‌ها افراد جهت تقویت روحی از یکدیگر حمایت می‌کنند و آثار یکدیگر را حتی اگر مورد استفاده هم نباشد خریداری می‌کنند.
بنابر تجربه ما نویسندگانی که از این طریق مبادرت به فروش کتاب‌هایشان می‌نمایند آثار خود را در تیراژی حدود ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ جلد به چاپ می‌رسانند؛ این نویسندگان فعال و خوش‌ذوق پس از اتمام تیراژ خود به جای تجدید چاپ آن، کتاب جدیدی را به چاپ می‌رسانند.
3. بازاریابی در گروه‌ها و محیط‌های مجازی (مانند موبایل و اینترنت): نویسندگان خلاق از این طریق نسبت به معرفی و فروش کتاب خود مبادرت ورزیده‌اند.
4. بازاریابی مستقیم و بی‌واسطه نویسنده از کتاب‌فروشی‌ها: همان‌طور که در مورد روند پخش کتاب برای شما فرهیختگان مطالبی را بازگو کردیم؛ کتاب‌فروشی‌ها اصلاً میانه خوبی با قبول کتاب‌های ناشناخته از مراکز پخش ندارند ولی از طرف دیگر بنا به دلایلی مایل به قبول امانی (بصورت امانت) کتاب از جانب نویسنده هستند و چنانچه نویسنده‌ای در پخش و بازاریابی مستقیم کتاب خود فعالیت نماید موفق به توزیع کتاب خود در سطح کتاب‌فروشی‌ها می‌شود.
درصورتی‌که قلم شما به معنای واقعی خوب و روان باشد و موضوع کتابتان نیز برای خوانندگان جذاب باشد موفقیت زودهنگام کتاب شما با این روش قدیمی قطعی است و در مدت زمان کوتاهی کتاب‌فروشی‌ها و مراکز پخش هستند که خود به دنبال کتاب شما خواهند آمد.
امروزه نویسندگان مستعد بسیاری را می‌شناسیم که با تحمل سختی‌ها و مشقت فراوان کتاب خود را با این روش معروف و پرفروش کرده‌اند.
رویکرد سوم: استفاده از پخشی کتاب معتبر و متناسب با موضوع کتاب
همان‌طور که در ابتدا گفته شد در اصل وظیفه پخش کتاب بر عهده شغل «پخشی کتاب» میباشد. انتشارات کتیبه نوین با مشاوره در این مسیر با معرفی پخشی کتاب معتبر و متناسب با موضوع کتاب، نویسندگان را همراهی می‌کند.
تحلیل بازار، توزیع و فروش کتاب
یکی از مهم‌ترین مراحل چاپ کتاب، تحلیل بازار کتاب است.
تحلیل بازار کتاب چیست و دقیقاً به چه فرآیندهایی اطلاق می‌شود؟
چاپ کتاب یک صنعت است و تمامی ویژگی‌های صنایع دیگر را دارد. برای مثال، وقتی یک کارخانه تولیدی، به تولید محصولات خود می‌پردازد، تمام توان خود را به کار می‌گیرد که در آغاز نیاز مشتریان خود را بشناسد، ضعف‌های دیگر رقبای خود را تحلیل کند، و آن‌ها را در نهایت راضی نگه دارد.
هرچند، به معنای واقعی کلمه نمی‌توان صنعت چاپ کتاب را یک صنعت صرف مادی دانست، اما مسائل اقتصادی شریان حیاتی هر جریانی است و صنعت چاپ نیز از این قاعده مستثنی نیست. بنابراین، چه نویسندگان کتاب و چه ناشران کتاب از تحلیل بازار سود خواهند برد.
بسیاری از ناشران کتاب مسئولیت تحلیل بازار را خود به عهده می‌گیرند. یعنی بازار را تحلیل کرده، شکاف‌ها و نقایص را تشخیص می‌دهند، نیازهای جدیداً به وجود آمده را کشف می‌کنند و برحسب این تحلیل و ارزشیابی اولیه به نویسندگان پیشنهاد نگارش می‌دهند.
باید بگوییم که بهترین نوع چاپ کتاب همین روش است. معمولاً برونداد این روش کتابی بسیار باارزش و پر مخاطب خواهد بود که از بعد معنوی باعث رفع مشکل بسیاری از مخاطبان خواهد شد و از بعد مادی فروش مستمر و بسیار خوبی را خواهد داشت.
در شکل دیگر چاپ کتاب، خود نویسنده این تحلیل بازار را انجام می‌دهد.
احتمال دارد نویسنده کتاب بخشی از جامعه آموزشگاهی است و با مخاطبان خود رابطه مستقیمی دارد و نیازهای آن‌ها را خوب تحلیل نموده و کتابی را نگارش کرده است. این روش نیز روش خوبی است. منتها این اشکال وجود دارد که شاید نویسنده از بازار کتاب اطلاعی ندارد و مشابه کتاب وی و چه‌بسا قوی‌تر از آن شاید قبلاً چاپ شده است.
در این حالت، تمامی انرژی و زمان نویسنده به هدر خواهد رفت و احتمالاً انتشارات مختلف نیز تمایلی به چاپ این کتاب نداشته باشند.
در روش دیگر که بدترین روش ممکنه میباشد، مؤلف بدون توجه به هیچ فاکتوری به نگارش یا ترجمه یک کتاب می‌پردازد و حتی در یک انتشارات نیز کتاب خود را به چاپ می‌رساند. این روش یکی از ضعیف‌ترین روش‌های ممکنه میباشد. در این روش نابودی منابع مهم و با ارزشی چون وقت و هزینه، کاغذ و مواد مربوط به چاپ کتاب قطعی است.
بهترین روش آن است که نویسندگان خود را به ناشران معرفی کنند تا اگر ایده‌ای داشته باشند به آن‌ها معرفی کنند (همانند روش اول).
بنابراین می‌توان گفت که تولید کتاب باید براساس یک برنامه و هدف باشد.
بسیاری از نخبگانی که به نگارش رمان‌های ماندگار پرداخته‌اند یقیناً بازار را تحلیل نکرده‌اند. اما اگر تاریخ مختص هر کشور را بخوانید متوجه می‌شوید که آثار نویسندگان نخبه آیینه تمام نمایی از نیازهای آن روز مردم سرزمینشان بوده است.
مردم با خواندن آثار آن‌ها به سؤالاتی که اخیراً و یا شاید دهه‌ها ذهن آن‌ها را به خود مشغول نموده بود پاسخ گرفته‌اند. این دقیقاً همان تحلیل بازار است منتها چنین نخبگانی بسیار انگشت‌شمار هستند تا در آثار خود به سؤالات جهان‌شمول و وسیع پاسخ‌هایی ارائه دهند و یا موضوعات را حلاجی کنند.
نویسندگان در سطح معمولی و خوب اصولاً حیطه اختصاصی‌تری را می‌بایست انتخاب نمایند و باید مطمئن شوند که این حیطه اختصاصی مخاطبانی را دارد.
معرفی چند تکنیک بازاریابی، توزیع و فروش کتاب برای نویسندگان
- تمامی مجلاتی را که بخش معرفی کتاب دارند، مانند مجله موفقیت، بیابید و مطابق با ساختار مجله، اطلاعات کتاب خود را ارسال کنید تا در بخش معرفی کتاب چاپ شود.
- در سمینارها و همایش‌های وابسته به زمینه کاری خود، سخنرانی کنید و در بخش معرفی سخنران، خود را به‌عنوان نویسنده کتاب معرفی کنید. با برگزارکننده سمینار صحبت کنید تا کتاب شما برای فروش در سمینار عرضه شود.
- خلاصه‌ای از کتاب خود را در ۸ صفحه تهیه کرده و آنرا بصورت pdf در اینترنت منتشر کنید. در این فایل الکترونیکی روش تهیه کتاب را توضیح دهید. این فایل را به ده‌ها وبسایت رایگان کتاب‌های الکترونیکی آپلود کنید.
- تعداد ۱۰۰ نسخه از کتاب خود را برای بازاریابی اختصاص دهید و برای تمامی مجلات و نشریات بفرستید و به آنان هدیه بدهید، شاید یکی از آن‌ها مقاله‌ای درباره کتابتان بنویسد.
- کتاب را در جاهای نامعمول بفروشید. بسیاری از نویسندگان با این روش مخالف‌اند، ولی نتایج آن می‌تواند فوق‌العاده باشد. مثلاً کتاب‌های کامپیوتری در فروشگاه‌های تجهیزات کامپیوتری، بسیار بیشتر از کتاب‌فروشی‌ها به فروش می‌رود.
- وبسایت کوچکی راه‌اندازی کنید و در آن امکان خرید پستی کتاب را به وجود آورید تا علاقه‌مندان بتوانند با ثبت آدرس خود، کتاب را سفارش بدهند.
- چکیده‌ای از کتاب خود را بصورت صوتی با صدای خودتان تهیه کنید و بر پیغام‌گیر تلفنی قرار دهید. در تبلیغات اعلام کنید برای شنیدن خلاصه کتاب در ۵ دقیقه به‌صورت کاملاً رایگان با شماره تلفن شما تماس بگیرند.
- بخش‌هایی از کتاب را به‌صورت مقاله به وب‌سایت‌ها و همچنین مجلات ارسال کنید. در زیر مقاله بنویسید که منبع این مطلب، کتاب شما است.
- کتاب خود را به‌عنوان هدیه‌ای مناسب معرفی کنید و توضیح دهید که این کتاب برای چه افرادی می‌تواند مفید واقع شود و چرا هدیه‌ای مناسب برای این افراد است.
- همیشه کتاب‌هایتان را همراه داشته باشید. یک جعبه از کتاب‌هایتان، بعضی از آگهی‌ها و نشانه‌های کتاب را در صندوق‌عقب ماشین‌تان و کارت‌های ویزیت‌تان را در کیف پول خود داشته باشید. شما هیچ‌وقت نمی‌دانید که چه زمانی با یک مشتری بالقوه یا رابط بازاریابی روبه‌رو می‌شوید.
- فرصت‌های ارتباطی در محله‌تان را جست‌وجو کنید. می‌خواهید برای تعطیلات آخر هفته به دیدن مادربزرگتان بروید؟ قبل از اینکه حرکت کنید کمی تحقیقات محلی انجام بدهید. کتاب‌فروشی‌ها و کتاب‌خانه‌هایی که می‌توانید با آن‌ها تماس بگیرید، شناسایی کنید. یا برای یک تور کتاب با همراهی دوستان و خویشاوندانتان برنامه‌ریزی کنید.
- به‌عنوان یک نویسنده بومی برای ارتقای کتاب‌فروشی‌ها و کتاب‌خانه‌ها تلاش کنید. بسیاری از کتاب‌فروشی‌ها و کتاب‌خانه‌ها بخش ویژه‌ای دارند که در آنجا کتاب‌های نویسنده‌های همشهری و بومی را به نمایش می‌گذارند.
- خرده‌فروش‌های مناسب را جست‌وجو کنید. بفهمید کدام‌یک از آن‌ها با موضوع کتابتان مرتبط‌اند و خودتان را به‌عنوان نویسنده بومی معرفی کنید.
- برچسب «نویسنده بومی» را روی کتاب‌هایی که در شهرتان می‌فروشید، بچسبانید.
- در کتاب‌خانه‌ها سخنرانی کنید. با کتاب‌خانه‌ها درباره برنامه معرفی کتابتان تماس بگیرید. این برنامه‌ها درباره کتاب‌های کودکان و عناوین غیرداستانی (مانند سفر، تجارت و یا تناسب‌اندام) که مخاطب عام دارند، مؤثر است. بسیاری از کتاب‌خانه‌ها اجازه می‌دهند که کتابتان را در چنین برنامه‌هایی بفروشید و بعضی از آن‌ها هم حق‌الزحمه‌ای برای سخنرانی می‌دهند.
- فرصت‌های سخنرانی را پیدا کنید. سخنرانی روشی عالی برای فروش کتاب‌هایتان است و ممکن است حتی وقتی در حال کسب تجربه هستید، برای سخنرانی کردن حق‌الزحمه بگیرید. سازمان‌های زیادی (مانند سازمان‌های تجاری و مدنی، گروه‌های مذهبی، مدرسه‌ها و دانشگاه، شرکت‌های بازرگانی و …) وجود دارند که به دنبال سخنران‌های جذاب برای مراسم‌هایشان هستند.
- رسانه‌های محلی و بومی محبوب را جست‌وجو کنید. آگهی کتاب را به رسانه شهری که در آن بزرگ شده‌اید و زندگی می‌کنید، بفرستید. ترفند خوبی در شهرهای کوچک است. تبلیغات خود را براساس مؤلفه‌های مرتبط محلی بسازید. برنامه دانش‌آموخته‌های دانشگاه و هر سازمان یا انجمن‌های حرفه‌ای مرتبط را فراموش نکنید. نویسندگان غیرداستانی باید برنامه‌ها و گفت‌وگوهای رادیویی و تلویزیونی را هم در نظر بگیرند.
- کتابتان را در نمایشگاه و جشنواره‌ها شرکت بدهید. شرکت نمایشگاه‌ها و جشنواره‌ها معمولاً بهترین کار است، اگر کتابتان با موضوع آن‌ها مرتبط باشد یا مخاطبان گسترده‌ای را در بر بگیرد.
- کتاب‌های کودکان را در مدرسه‌ها و سازمان‌های جوانان معرفی کنید. بازدید از مدرسه روشی عالی برای دسترسی به کودکان است.
حقوق مادی و معنوی در توزیع و فروش کتاب
وقتی کتابی (فارغ از نوع محتوای آن) به رشته تحریر درمی‌آید، می‌بایست ضوابطی وجود داشته باشد که به‌واسطه آن ضوابط حقوق مادی و معنوی مؤلف، انتشارات و متصدیان مهم در تولید این کتاب رعایت شود.
ضوابط حقوقی تعیین‌شده برای پدیدآورندگان آثار علمی و اشاعه‌کنندگان آن‌ها حقوق مادی و معنوی است.
منظور از حقوق معنوی در چاپ کتاب دستمزدی است که مؤلف یا مترجم و ناشر به جهت پدید آوردن و اشاعه و نشر کتاب دریافت می‌کنند.
در تمام دنیا وقتی پدیدآورنده‌ای کتابی را تولید می‌کند جهت انتشار آن با ناشرینی ارتباط برقرار می‌کند. در این ارتباط شرایط و ضوابط مختلفی وجود دارد که طرفین براساس آن‌ها با یکدیگر تفاهم می‌کنند.
حقوق مادی هم متعلق به پدیدآورنده است و هم متعلق به ناشر کتاب.
معمولاً ناشرین از روش‌های مختلفی برای ارائه حقوق مادی استفاده می‌کنند.
برحسب نوع کتاب و یا مؤلف و موارد دیگر، شاید ناشر در آغاز وجهی کلی به مؤلف ارائه کند و حقوق مادی اثر را تا انتها به مالکیت خود درآورد. یا ممکن است ناشر و مؤلف یک قرارداد درصدی داشته باشند. در این قرارداد درصدی برحسب قیمت کتاب و تعداد تیراژ تصمیم‌گیری می‌شود.
برای مثال اگر ۱۰ درصد از کل فروش برای مؤلف باشد حقوق مادی مؤلف به این صورت حساب خواهد شد که ۱۰ درصد ضربدر قیمت کتاب و تعداد تیراژ خواهد شد و نهایتاً عدد بدست آمده درصد فروش کتاب خواهد شد که می‌بایست به مؤلف پرداخت شود.
حق بعدی یک اثر، حق معنوی میباشد.
حق معنوی غیرقابل انتقال میباشد و حتی در صورت موافقت پدیدآورنده برای انتقال اثر به شخص دیگر نمی‌توان فرد جدید را دارای حق معنوی نسبت به کتاب دانست.
حق معنوی به ویراستاران، صفحه‌آرا و افرادی که در تهیه کتاب نقشی مشابه با افراد ذکر شده داشتند این اجازه را می‌دهد که درباره کتاب اظهارنظر کنند. به این افراد حق کپی‌رایت تعلق نمی‌گیرد اما می‌توانند درباره محتوای کتاب به فراخور سؤالاتی که در تخصص آن‌ها ایراد می‌شود پاسخ دهند و یا اظهارنظر کنند.
بسیاری از مؤلفان این سؤال را بارها مطرح نموده‌اند که حقوق مؤلف تا چه زمانی برحسب قراردادی که با انتشارات بسته‌اند جاری خواهد بود. این احتمال وجود دارد که مؤلف فوت نماید و در اینصورت حق مادی وی به چه ترتیب خواهد شد. در ایران ۵۰ سال بعد از فوت مؤلف، تمامی حقوق مادی اثر برای ناشر خواهد بود.