گردآوری کتاب از منابع مختلف

تعریف گردآوری کتاب

نویسنده مطالب کتاب‌ها، مقالات و متون نویسندگان دیگر را با کسب اجازه و ذکر منبع در یک مجموعه جمع‌آوری می‌کند.

 نوشتن کتاب گردآوری شده

افراد زیادی به نوشتن کتاب پیرامون موضوعات مختلف فکر می‌کنند اما به دلیل این‌که تصور می‌کنند این کار نیازمند تخصص و امکاناتی ویژه است آن را عملی نمی‌کنند. این در صورتی است که هر فردی که حرف و یا اطلاعات مفیدی پیرامون موضوعات مختلف دارد و تصمیم دارد آن را به دیگران منتقل نماید با مقداری تمرین و رعایت یکسری نکات ساده می‌تواند اقدام به نوشتن کتاب و چاپ آن کند زیرا هیچ یک از نویسندگان مطرح از ابتدا نویسنده به دنیا نیامده‌اند بلکه آن‌ها با اعتمادبه‌نفس به سمت علاقه‌ی خود حرکت کردند  و با تفکر و شجاعت  از اشتباهات و شکست‌های خود درس گرفتند و پله‌پله مسیر پرتلاطم موفقیت را پیمودند.

آثار گردآوری شده به آثاری گفته می‌شود که نویسنده آن تجربه زیادی در زمینه نگارش کتاب ندارد و کتاب خود را با گردآوری اطلاعات و مطالب موجود نوشته است. این نویسندگان اغلب سابقه تحقیقاتی و تألیفی ندارند و نمی‌توان آن‌ها را مؤلف نامید. البته برخی افراد کتاب‌های خارجی را ترجمه کرده و به‌عنوان یک آثار تألیفی وارد بازار می‌کنند که اصلاً کار درستی نیست و نوعی سرقت ادبی محسوب می‌شود.

لازم به ذکر است که مراحل و نحوه چاپ کتاب‌های تألیفی و گردآوری شده تفاوتی با یکدیگر ندارند و همگی باید روال معمول را طی کنند.

اهمیت استفاده از منابع گوناگون

استفاده از منابع گوناگون، به نویسنده کمک می‌کند تا:

• اطلاعات جامع و دقیقی ارائه دهد.
• به زوایای مختلف موضوع بپردازد و دیدگاه‌های متنوع را به خواننده ارائه دهد.
• اعتبار و سندیت به نوشته خود ببخشد.
• خلاقیت خود را در پردازش و ارائه اطلاعات به کار گیرد.

انواع منابع در نوشتن کتاب

منابع مورد استفاده در نوشتن کتاب را می‌توان به‌طورکلی به دو دسته اصلی تقسیم کرد:

منابع اولیه:

منابع اولیه، منابعی هستند که مستقیماً به موضوع مورد بحث مربوط می‌شوند و توسط افراد متخصص و صاحب‌نظر در آن حوزه نگاشته شده‌اند. از جمله منابع اولیه می‌توان به کتاب‌های علمی، مقالات پژوهشی، اسناد تاریخی، آثار ادبی و … اشاره کرد.

منابع ثانویه:

منابع ثانویه، منابعی هستند که به بررسی و تفسیر منابع اولیه می‌پردازند. از جمله منابع ثانویه می‌توان به کتاب‌های درسی، مقالات تحلیلی، نقدها و بررسی‌ها و … اشاره کرد.

راهنمای انتخاب منابع مناسب

انتخاب منابع مناسب، یکی از مهم‌ترین مراحل نوشتن کتاب است. برای انتخاب منابع مناسب، باید به نکات زیر توجه کرد:

• مرتبط بودن منبع با موضوع کتاب: منبع انتخابی باید به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم به موضوع کتاب مرتبط باشد و اطلاعات مفیدی را به خواننده ارائه دهد.
• اعتبار و سندیت منبع: منبع انتخابی باید از اعتبار و سندیت کافی برخوردار باشد. برای ارزیابی اعتبار یک منبع، می‌توان به سابقه و تخصص نویسنده، ناشر و مؤسسه منتشرکننده آن توجه کرد.
• به‌روز بودن منبع: در صورت امکان، از منابع به‌روز استفاده کنید. به‌خصوص اگر موضوع کتاب شما در حال تحول و دگرگونی باشد، استفاده از منابع جدید و به‌روز ضرورت بیشتری پیدا می‌کند.
• تنوع منابع: سعی کنید از منابع متنوعی استفاده کنید تا دیدگاه‌های مختلف را در کتاب خود به خواننده ارائه دهید. استفاده از منابع مختلف، به غنی‌تر شدن محتوای کتاب و افزایش اعتبار آن کمک می‌کند.

استفاده صحیح از منابع در گردآوری کتاب

پس از انتخاب منابع مناسب، باید از آن‌ها به‌طور صحیح در کتاب خود استفاده کنید. برای استفاده صحیح از منابع، باید به نکات زیر توجه کرد:

• ارجاع به منابع: هرگاه از اطلاعات یا نقل‌قول‌هایی از منابع دیگر استفاده می‌کنید، باید به‌طور دقیق به آن‌ها ارجاع دهید. برای ارجاع به منابع، از روش‌های مختلفی مانند پانویس، فهرست منابع و … استفاده می‌شود.
• استفاده صحیح از نقل‌قول‌ها: در صورت استفاده از نقل‌قول، باید آن را به‌طور دقیق و بدون کم و زیاد کردن نقل کنید و منبع آن را ذکر کنید.
• تفسیر و تحلیل منابع: صرفاً نقل‌قول از منابع کافی نیست، بلکه باید مطالب منابع را به‌طور صحیح تفسیر و تحلیل کنید و دیدگاه خود را در مورد آن‌ها ارائه دهید.

راهنمای تهیه کتاب گردآوری شده

۱. تعیین هدف، تعیین موضوع

گردآورنده با توجه به هدف و انگیزه خودش از نوشتن و همچنین علایق خودش باید موضوعی را برای نوشتن انتخاب کند سپس پیرامون آن به خوبی تحقیق کند و اطلاعاتی را جمع‌آوری نماید زیرا بدون داشتن علم کافی نمی‌توان کتاب خوبی نوشت. باید در نظر داشت که داشتن هدف و اطلاعاتی پیرامون پیشینه‌ی موضوع بسیار حائز اهمیت می‌باشد.

2. ایجاد یک طرح کلی یا فهرست مطالب

یکی از ساده‌ترین راه‌ها برای سازماندهی، ایجاد یک طرح کلی محتوا یا فهرست مطالب برای کتابتان است. این طرح کلی به شما کمک می‌کند تا تحقیقات خود را بر جنبه‌های خاصی از موضوعی که انتخاب کرده‌اید متمرکز کنید.

• یک لیست با موضوع اصلی و سپس موضوعات یا عنوان‌های فرعی در زیر موضوعات اصلی تهیه کنید.
• همچنین می‌توانید نموداری از موضوعات فرعی بسازید و سپس موضوعات جزئی‌تر را در زیر موضوعات فرعی اضافه کنید. سعی کنید تا حد امکان این ایده را گسترش دهید و هر چیزی را که فکر می‌کنید ممکن است یکی از موضوعات فرعی کتاب شما باشد، بنویسید.

3. ابتدا با مهم‌ترین عناصر تحقیق شروع کنید

اگر براساس یک زمان‌بندی مشخص کار می‌کنید و حوصله‌ی سال‌ها تحقیق پیرامون یک موضوع را ندارید، باید بدانید که روش خوبی را انتخاب کرده‌اید. فهرست امور تحقیقاتی خود را به ترتیب اهمیت مرتب کنید.

4. مصاحبه با کارشناسان

ابتدا این کار را انجام دهید تا برای مصاحبه‌شوندگان خود فرصتی فراهم کنید تا به درخواست شما برای مصاحبه پاسخ دهند.

• اگر در مورد تعیین کردن یک وقت مصاحبه با سوژه‌های احتمالی خودتان با مشکل مواجه هستید، از پایداری نترسید. ممکن است لازم باشد دوباره با یک ایمیل یادآوری با آن‌ها تماس بگیرید، به‌خصوص اگر آن‌ها برنامه‌های شلوغی دارند یا هر روز ایمیل‌های زیادی دریافت می‌کنند.
• همچنین ممکن است به موضوعاتی فکر کنید که دسترسی به آن‌ها آسان‌تر است، مانند یک دوست خانوادگی که می‌تواند به شما نظر تخصصی بدهد یا فردی که در موقعیت پایین‌تری کار می‌کند ولی او هم می‌تواند اطلاعات مرتبط را به شما بدهد.

5. از کتابخانه‌های عمومی استفاده کنید

کتابداران کتابخانه‌های محلی بهترین دوستان برای محققین هستند. قبل از فراگیر شدن کامپیوترها، کتابداران به‌عنوان پایگاه داده‌های پژوهشی عمل می‌کردند و از بسیاری جهات هنوز هم این‌گونه هستند.

اکثر کتابداران می‌توانند شما را به یک قفسه خاص که برای موضوع شما مناسب است هدایت کنند. نود درصد تحقیقات از طریق پایگاه داده‌های تمام متنی کتابخانه‌ها انجام می‌شود، بنابراین از این منبع اطلاعاتی رایگان استفاده کنید.

6. به کتابخانه‌های دانشگاهی و تخصصی مراجعه کنید

اکثر دانشگاه‌ها دارای یک کتابخانه بزرگ مرکزی و چندین کتابخانه با منابع تخصصی هستند. اگرچه ممکن است برای دسترسی به برخی کتاب‌ها یا پایگاه‌های اطلاعاتی آنلاین نیاز به پرداخت هزینه‌ای داشته باشید، اما کتابخانه‌های دانشگاهی منبع بسیار خوبی برای موضوعات دانشگاهی و علمی هستند.

7. سوابق و اسناد دولتی را بررسی کنید

اسناد و مدارک دولتی می‌توانند منابع تحقیقاتی خوبی برای شما باشند. دسترسی به بسیاری از این اسناد رایگان است و می‌توانند اطلاعات زیادی را در مورد یک موضوع خاص از طریق آن‌ها دنبال کنید. یکی از بهترین نمونه‌ها سایت روزنامه رسمی کشور است.

8. از اطلاعات موجود در اینترنت استفاده کنید

یکی از بهترین روش‌ها برای انجام تحقیقات اینترنتی، استفاده مؤثر از موتورهای جستجو است.

• برای یافتن منابع مفید اطلاعات به‌صورت آنلاین، چندین کلمه کلیدی را در موتورهای جستجو تایپ کنید. موتورهای جستجو مانند گوگل و یاهو مکان خوبی برای شروع هستند. همچنین می‌توانید موتورهای متا جستجو مانند Dogpile و MetaCrawler را امتحان کنید، که اطلاعات موجود در وب‌سایت‌های کمتر شناخته شده و تخصصی را جستجو می‌کنند.
• سعی کنید غیر از صفحه اول نتایج جستجو صفحات دیگر را هم بررسی کنید. برخی از منابع بهتر ممکن است در واقع در صفحه ۵ جستجوی شما باشند.

9. مطالعات خود را در یک مکان گردآوری کنید

از یک پوشه آنلاین در Google Drive استفاده کنید تا همه اسناد تحقیقاتی خود را در یک مکان نگهداری کنید و بتوانید به راحتی آن‌ها را پیدا کنید. برای این کار می‌توانید با یک فایل Word شروع کنید.

همچنین می‌توانید از دفترچه‌های کاغذی برای یادداشت اطلاعات مهم استفاده کنید. شما باید یک زونکن یا چندین پوشه برای ذخیره سایر اسناد مهم مانند عکس‌ها، بریده‌های روزنامه و یادداشت‌های دست‌نویس داشته باشید.

10. نتیجه‌ی تحقیقات خودتان را تجزیه و تحلیل کنید

کمی وقت بگذارید و یادداشت‌ها، متن‌ها و هر سند دیگری را که جمع‌آوری کرده‌اید بررسی کنید. بررسی کنید که آیا زاویه دید شما نسبت به موضوع کتاب، توسط تحقیقات شما پشتیبانی می‌شود یا اینکه تحقیقات شما دیدگاه دیگری نسبت به موضوع انتخابی شما دارند.

11. برای نگارش کتاب برنامه‌ریزی کنید

این کار به شما کمک می‌کند تا تعیین کنید که نوشتن پیش‌نویس کتاب چقدر طول می‌کشد. اگر با یک برنامه زمان‌بندی مشخص کار کنید، در واقع برنامه خود را فشرده‌تر از حالتی می‌کنید که وقت بیشتری برای نوشتن دارید.

12. نسخه اولیه را بنویسید

با تکمیل شدن تحقیقات، تدوین برنامه‌ی نوشتن و آماده شدن طرح کلی اثر، اکنون می‌توانید شروع به نوشتن کنید. مکانی آرام و خلوت در خانه یا یک اتاق مجزا برای این کار پیدا کنید. با خاموش کردن اینترنت، کنار گذاشتن تلفن و اعلام اینکه همه شما را تنها بگذارند، عوامل حواس‌پرتی خود را به حداقل برسانید.

• برخی از نویسندگان برای جلوگیری از گیر افتادن در یک بخش یا قسمت خاص و انحراف از برنامه نوشتن خود، از اصلاح نسخه اول هنگام نوشتن خودداری می‌کنند. با این حال، هر نویسنده‌ای روند نوشتن و بازنویسی خاص خود را دارد.
• اگر در فرایند نویسندگی گاهی چیزی برای نوشتن به ذهنتان خطور نمی‌کند، تحقیقات خودتان را بررسی کنید. شما می‌توانید از این زمان، برای پیگیری یک ایده تحقیقاتی یا بررسی بخشی از تحقیقات خود استفاده کنید که ممکن است بعداً در کتاب شما مفید باشد.

• نوشتن متن می‌تواند به‌صورت دست‌نویس و یا به‌صورت تایپ انجام می‌گیرد. در صورتی که نویسنده تصمیم به نوشتن متن به‌صورت تایپ شده را دارد می‌تواند این کار را در محیط نرم‌افزار word انجام دهد و بهتر است از همان ابتدا هر فصل را در فایل‌های جداگانه بنویسد. در هنگام نوشتن به منظور ارتقای کیفیت متن بهتر است نویسنده یا نویسندگان صرفاً بر روی نوشتن تمرکز کنند و ذهن خود را درگیر علائم و اشتباهات نگارشی نکنند زیرا علاوه بر کیفیت متن موجب کاهش سرعت نوشتن نیز می‌گردد.

13. اصلاح نسخه اولیه و ارسال برای انتشارات

قبل از ارسال کتاب به ناشران، باید نسخه اولیه را ویرایش کنید. شما ممکن است بخواهید یک نمونه‌خوان حرفه‌ای استخدام کنید تا کتاب را از جهت وجود اشتباهات رایج یکبار خوب کند.

• از حذف حداقل ۲۰ درصد از مطالب کتاب نترسید. احتمالاً می‌توانید از شر بخش‌های خاصی خلاص شوید که بیش از حد طولانی هستند و باعث می‌شود که خواننده از سیر روایی کتاب خارج شود. از حذف بخش‌ها، فصل یا صفحاتی که ممکن است اضافی باشند اصلاً خجالت نکشید.
• در نهایت هم یک‌بار چک‌لیست مراحل نگارش کتاب را به ترتیب هر مرحله چک کنید و از تکمیل شدن تمام برنامه‌ها اطمینان حاصل کنید.
• حالا وقت ارسال کتاب برای انتشاراتی‌ها است و لذت دیدن کتاب چاپ‌شده‌ی خودتان.

تفاوت کتاب تألیفی با کتاب گردآوری شده

اگر تاکنون به برخی کتاب‌ها دقت کرده باشید بعد از چاپ کتاب بر روی جلد آن‌ها به جای مؤلف، گردآورنده درج شده است و یا ترکیبی از گردآوری و تألیف نوشته شده اما بر روی برخی کتاب‌های دیگر صرفاً نویسنده یا مؤلف درج می‌شود.

تاکنون شاید برایتان سؤال بوده باشد که بالاخره مؤلف یا گردآورنده؟ چرا برخی از به وجود آورند‌گان کتاب خود را گردآوری شده و برخی دیگر خود را تألیفی نام‌گذاری می‌کنند. چه تفاوت‌هایی بین این دو وجود دارد؟ در این مطلب سعی خواهیم کرد تفاوت‌های اثر گردآوری شده و تألیفی یا گردآوری و تألیف را مطرح نماییم:

برحسب اصول تألیف کتاب که بسیاری از مجامع علمی بر روی آن‌ها توافق نظر دارند دو واژه گردآوری و تألیف با یکدیگر تفاوت دارند و هرکدام به یک نوع اثر خاص گفته می‌شود و افرادی که یکی از آن‌ها را بر روی کتاب خود درج می‌کنند یقیناً پیامی را به خوانندگان خود انتقال می‌دهند. بنابراین، انتخاب واژه مؤلف یا گردآورنده برحسب سلیقه فرد یا انتشارات کتاب نیست.

نکته دوم اینکه اثر گردآوری شده و اثر تألیفی تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند. وقتی فردی کتابی را به وجود می‌آورد تنها در شرایطی می‌تواند به آن یک اثر تألیفی اطلاق کند که حداقل یک درصد (۱%) منابع مورد استفاده در آن کتاب نتیجه پژوهش‌های خود وی باشد. به این منظور که وقتی فردی ادعای تألیف کتابی را دارد باید سوابق او نشان دهد که وی چه سابقه علمی در حیطه بحث کتاب دارد.

در کشور ما بسیاری از اوقات افراد بدون داشتن هیچ‌گونه سابقه‌ای کتابی را پدید آورده و نام خود را به‌عنوان مؤلف بر روی آن درج می‌کنند. با مطالعه سابقه علمی و پژوهشی فرد متوجه می‌شویم که وی هیچ‌گونه سابقه پژوهشی درباره موضوعیت کتاب قبلاً نداشته است. این بدین معنی است که اگر مثلاً شما بخواهید در مورد استرس و اضطراب کتابی بنویسید، می‌بایست قبل از آن پژوهش‌هایی مختلفی در آن حیطه انجام داده باشید و به اصطلاح امروزه نشان دهید که در موضوع نگارش کتاب حرفی برای گفتن دارید.

اما اگر فردی هیچ‌گونه پژوهش یا کار علمی معتبر در این حیطه نداشته باشد و کتابی را تألیف کند که همه منابع آن نشات گرفته از کارهای دیگران باشد، گویای آن است که بهتر بود نویسندگان چنین مقالاتی کتابی را به رشته تحریر می‌آوردند. این مسئله بدان مفهوم نیست که اگر فردی پژوهشی در حیطه خاص نداشته باشد نمی‌تواند کتابی را پدید آورد، بلکه بیشتر هدف این است که در صورت پدید آوردن کتاب، آن را یک اثر گردآوری شده تلقی و ثبت کند نه یک اثر تألیفی.

متأسفانه هستند افرادی که با ترجمه متون مختلف از آثار مختلف کتابی را سازمان‌دهی می‌کنند و آن را یک اثر تألیفی به نام خود به بازار کتاب روانه می‌کنند. حتی اگر فردی در یک حیطه چندین سال مشغول تدریس بوده و اکنون می‌خواهد کتابی را پدید آورد کند، در صورتی که در آن حیطه پژوهش علمی انجام نداده است نمی‌تواند کتاب خود را یک اثر تألیفی قلمداد کند.

واقعیت این است که کار تألیف کتاب در یک حیطه خاص، بالاترین سطح از یک کار علمی است. شاید شما برخی کتاب‌های خارجی یا داخلی را مطالعه نموده‌اید که در آن مؤلف برای بسیاری از مفاهیمی که مطرح می‌کند، قبلاً حرفی برای گفتن در آن مفاهیم داشته و عمدتاً در آن حیطه‌ها به پژوهش‌ها و کارهای بالینی خود و همکاران در کنار پژوهش‌های دیگران استناد می‌کنند. اینگونه کتاب‌ها به این دلیلی که بسیار براساس کار عملی و تجربی نوشته شده‌اند مطالعه‌شان معمولاً برای همگان لذت‌بخش و دلپذیر است.

در نهایت می‌خواهیم این مسئله را مطرح نماییم، که کار تألیف کتاب یک کار علمی در بالاترین سطح خود است. این کار علمی باید براساس و استناد کارهای علمی مؤلف و سایرین به وجود آید. در غیر اینصورت، نباید به هر اثری به‌عنوان یک اثر تألیفی نگریست حتی اگر پدیدآورنده آن به اشتباه (چه عمدی و چه سهوی) نام آن را تألیف گذاشته باشد.

همکاری و مشارکت با انتشارات کتیبه نوین در گردآوری کتاب

انتشارات کتیبه نوین با داشتن طیف وسیعی از متخصصین و جلب مشارکت اساتید و نخبگان کشور موفق شده است شبکه‌ای را ایجاد کند تا به تمام کسانی که علاقه‌مند به گردآوری کتاب هستند یاری رساند تا بتوانند کتاب‌هایی با کیفیت بالا و مطابق استانداردهای روز جهانی چاپ و نشر نمایند.

تمرکز بخش کتاب انتشارات کتیبه نوین بر روی گردآوری کتاب‌هایی با موضوعاتی است که کتاب‌های فارسی به آن موضوعات کمتر نگارش شده است. تا بدین‌وسیله پیوندی میان علم روز دنیا و دانش بومی کشور ایجاد نماید و منابع لازم علمی را برای سایر محققین فراهم نماید. تا بدین‌وسیله گام‌های مؤثری در تولید دانش بومی برداشته شود.

بدین‌وسیله از متخصصان و علاقه‌مندان برای همکاری در گردآوری و چاپ کتاب دعوت به عمل می‌آید.