سرقت ادبی یا پلاژیاریسم به معنای استفاده از آثار، ایده‌ها، نوشته‌ها یا تحقیقات دیگران بدون ذکر منبع یا اجازه، به‌گونه‌ای است که گویی آن آثار متعلق به خود فرد است. این عمل در دنیای آکادمیک و ادبی شدیداً ناپسند و غیرقانونی است و می‌تواند تبعات جدی برای فرد مرتکب داشته باشد. سرقت ادبی انواع مختلفی دارد که در اینجا به رایج‌ترین انواع آن اشاره می‌کنم:
1. سرقت مستقیم (Direct Plagiarism)
- تعریف: در این نوع سرقت، فرد بخش‌هایی از متن یا اثر دیگران را بدون تغییر و یا تغییرات جزیی، به‌طور کامل کپی کرده و به نام خود ارائه می‌دهد.
- مثال‌ها:
- کپی‌برداری از بخش‌هایی از یک مقاله یا کتاب بدون ذکر منبع.
- استفاده از متن‌های آنلاین در پایان‌نامه‌ها یا مقالات پژوهشی بدون ارجاع به نویسنده اصلی.
- تبعات: این نوع سرقت ادبی کاملاً آشکار است و معمولاً با جریمه‌های سنگین و حتی رد مقاله یا تحقیق همراه است.
2. سرقت غیرمستقیم (Indirect Plagiarism)
- تعریف: در این حالت، فرد برخی از ایده‌ها یا مفاهیم دیگران را به‌طور غیرمستقیم استفاده می‌کند، اما این ایده‌ها به نام خود فرد ذکر نمی‌شود.
- مثال‌ها:
- بازنویسی یک مقاله یا تحقیق به‌گونه‌ای که معنای کلی حفظ شود، اما از واژه‌ها و جملات نویسنده اصلی استفاده نشده باشد.
- استفاده از ایده‌های کسی بدون ذکر منبع در تحقیق یا مقاله.
- تبعات: این نوع سرقت نیز غیرقانونی است، هرچند ممکن است از نظر تشخیص و اثبات آن مشکل‌تر از سرقت مستقیم باشد.
3. سرقت ساختاری (Structural Plagiarism)
- تعریف: این نوع سرقت به استفاده از ساختار کلی یک اثر یا مقاله دیگر اشاره دارد، بدون اینکه محتوای دقیق کپی شود. فرد ممکن است از همان ترتیب و الگو برای نوشتن مقاله یا تحقیق خود استفاده کند.
- مثال‌ها:
- کپی‌برداری از ساختار یک مقاله علمی و تغییر دادن فقط جزئیات محتوایی.
- استفاده از قالب و ترتیب چیدمان ایده‌ها و ارجاعات یک تحقیق یا پایان‌نامه.
- تبعات: این نوع سرقت ادبی کمتر شناخته‌شده است، اما می‌تواند همچنان به‌عنوان سرقت علمی شناخته شود و منجر به رد مقاله یا مقاله‌نویسی نادرست شود.
4. سرقت از خود (Self-Plagiarism)
- تعریف: در این نوع سرقت، فرد مطالب یا بخش‌هایی از کارهای قبلی خود را به‌طور مجدد استفاده می‌کند و آن‌ها را به عنوان مطالب جدید و تازه ارائه می‌دهد.
- مثال‌ها:
- استفاده از بخش‌هایی از پایان‌نامه یا مقاله قبلی خود در یک تحقیق جدید بدون اشاره به این موضوع.
- انتشار یک مقاله در دو مجله یا کنفرانس مختلف بدون اشاره به این که قبلاً منتشر شده است.
- تبعات: خودسرقتی می‌تواند باعث رد شدن مقاله یا تحقیق شود و اعتبار علمی فرد را خدشه‌دار کند.
5. سرقت پارافریز (Paraphrasing Plagiarism)
- تعریف: در این نوع سرقت، فرد متن یک منبع را به زبان خود بازنویسی می‌کند، اما در حقیقت هنوز همان ایده و مفهوم اصلی را بدون ذکر منبع استفاده می‌کند.
- مثال‌ها:
- تغییر برخی از کلمات و جملات یک مقاله یا کتاب، اما حفظ همان ساختار و ایده‌ها.
- بازنویسی یک تحقیق یا مقاله و تغییرات جزئی در جمله‌بندی، اما بدون ارجاع به نویسنده اصلی.
- تبعات: پارافریز بدون ارجاع به منبع همچنان سرقت ادبی محسوب می‌شود و می‌تواند تبعات حقوقی به همراه داشته باشد.
6. سرقت منابع (Source Plagiarism)
- تعریف: این نوع سرقت زمانی رخ می‌دهد که فرد به‌طور عمدی از منابع نادرست یا جعلی استفاده کند و آن‌ها را به‌عنوان منابع معتبر معرفی کند.
- مثال‌ها:
- ارجاع به کتاب‌ها یا مقالاتی که وجود ندارند یا برای پشتیبانی از یک استدلال استفاده می‌شوند، اما آن‌ها به‌طور واقعی در دسترس نیستند.
- ذکر منابع غیرواقعی یا جعل کردن منابع در لیست مراجع.
- تبعات: این نوع سرقت می‌تواند به‌عنوان فریب‌کاری تلقی شود و منجر به اخراج از کنفرانس‌ها یا عدم پذیرش مقاله‌ها شود.
7. سرقت ایده (Idea Plagiarism)
- تعریف: این نوع سرقت زمانی رخ می‌دهد که فرد ایده یا نظریه‌ای را که از دیگران گرفته است، به‌عنوان ایده‌ای جدید و اختصاصی خود معرفی می‌کند.
- مثال‌ها:
- استفاده از ایده‌ها یا فرضیه‌هایی که از یک تحقیق یا کتاب دیگر گرفته شده‌اند، بدون ذکر منبع.
- سرقت یک نوآوری یا اختراع بدون دادن اعتبار به فرد یا گروه اصلی که ایده را ارائه کرده است.
- تبعات: سرقت ایده می‌تواند باعث از دست دادن اعتبار علمی شود و در موارد جدی‌تر، به دعواهای قانونی منجر شود.
8. سرقت تصویری (Image Plagiarism)
- تعریف: در این نوع سرقت، فرد تصاویر، گرافیک‌ها، نمودارها یا هر نوع محتوای تصویری دیگر را از منابع مختلف کپی می‌کند و بدون ارجاع به منبع اصلی آن‌ها را در اثر خود استفاده می‌کند.
- مثال‌ها:
- استفاده از تصاویری که حق تکثیر دارند، بدون اجازه و بدون ذکر منبع.
- کپی‌برداری از نمودارها، عکس‌ها یا طراحی‌های گرافیکی دیگران در مقالات و کتاب‌ها.
- تبعات: این نوع سرقت ممکن است منجر به جریمه‌های قانونی به‌ویژه در زمینه حق تکثیر و حقوق مولف شود.
جمع‌بندی:
سرقت ادبی می‌تواند به شکل‌های مختلفی از جمله کپی‌برداری مستقیم، پارافریز نادرست یا حتی سرقت ایده و منابع اتفاق بیفتد. در هر صورت، همواره باید تلاش کرد که از منابع دیگران به‌درستی استفاده کنیم و آن‌ها را با ارجاع درست شفاف کنیم تا از هر گونه اتهام سرقت ادبی جلوگیری شود.