ناشر کتاب فرد یا شرکتی است که مسئولیت نشر، چاپ، توزیع و بازاریابی کتاب‌ها را بر عهده دارد. ناشر کتاب معمولاً با نویسنده یا مولف همکاری می‌کند تا اثر او را به دست عموم برساند. این مسئولیت‌ها شامل انتخاب کتاب‌های مناسب برای چاپ، ویرایش متن، طراحی گرافیکی، صفحه‌آرایی، چاپ، توزیع و تبلیغات می‌شود. به عبارت دیگر، ناشر رابط بین نویسنده و خوانندگان است و فرآیندهای مختلفی را برای موفقیت کتاب در بازار انجام می‌دهد.
ناشران به‌طور کلی به‌عنوان کسانی شناخته می‌شوند که از یک طرف به نویسندگان کمک می‌کنند تا آثارشان را به شکل کتابی منتشر کنند و از طرف دیگر به فروش و توزیع آن آثار در بازار توجه دارند. آنها می‌توانند برای یک نویسنده، قراردادی برای انتشار کتاب تنظیم کرده و حق نشر اثر را به‌دست آورند. در بسیاری از موارد، ناشران از نویسندگان یا مولفان برای چاپ و فروش کتاب‌ها هزینه‌ای را دریافت می‌کنند، که می‌تواند شامل پرداخت پیش‌پرداخت یا تقسیم سود از فروش کتاب باشد.
ناشر کتاب ممکن است در قالب یک انتشارات بزرگ یا یک ناشر مستقل (خود انتشاری) فعالیت کند. ناشران بزرگ معمولاً منابع مالی و انسانی بیشتری دارند و به انتشار کتاب‌های متنوع‌تری می‌پردازند، در حالی که ناشران مستقل ممکن است بر روی آثار خاص یا در زمینه‌های خاص تمرکز کنند.
انواع ناشر کتاب بر اساس معیارهای مختلف از جمله اندازه، نوع فعالیت، و مدل‌های تجاری قابل تقسیم هستند. این دسته‌بندی‌ها به‌طور دقیق‌تر شامل انواع مختلفی می‌شود که در ادامه توضیح داده می‌شوند:
1. ناشران بزرگ (ناشران تجاری)
ناشران بزرگ معمولاً سازمان‌ها یا شرکت‌های بزرگی هستند که در مقیاس وسیع به انتشار کتاب‌ها می‌پردازند. این نوع ناشران به‌دلیل منابع مالی قوی، زیرساخت‌های پیشرفته و تیم‌های حرفه‌ای خود قادر به انتشار کتاب‌های متنوع در تمامی حوزه‌های علمی، ادبی، فنی و تخصصی هستند. آنها به‌طور عمده بر تولید و انتشار کتاب‌هایی با محتوای عمومی یا پرفروش تمرکز دارند. ناشران بزرگ همچنین نقش مهمی در توزیع جهانی کتاب‌ها دارند و کتاب‌های منتشر شده را از طریق شبکه‌های گسترده کتاب‌فروشی‌ها، وب‌سایت‌ها و فروشگاه‌های آنلاین عرضه می‌کنند.
از ویژگی‌های ناشران بزرگ می‌توان به داشتن تیم‌های متخصص در ویرایش، طراحی گرافیک، بازاریابی و توزیع اشاره کرد. همچنین، ناشران بزرگ می‌توانند قراردادهای کلان با نویسندگان بین‌المللی بسته و آثارشان را در بازارهای جهانی توزیع کنند. برخی از ناشران بزرگ معروف عبارتند از پنگوئن رندوم هاوس، هارپرکالینز، اسکریبنر و سایمون و شوستر.
2. ناشران دانشگاهی (Academic Publishers)
ناشران دانشگاهی عمدتاً به انتشار کتاب‌ها و مقالات علمی، تحقیقاتی و دانشگاهی اختصاص دارند. این نوع ناشران معمولاً با دانشگاه‌ها، پژوهشگران و محققان همکاری می‌کنند تا متونی منتشر کنند که به‌ویژه برای دانشجویان، اساتید و پژوهشگران مفید باشد. ناشران دانشگاهی به‌ویژه در زمینه‌های علمی و تخصصی فعالیت می‌کنند و کتاب‌های درسی، تحقیقات علمی، دایره‌المعارف‌ها، و کتاب‌های مرجع منتشر می‌کنند.
این ناشران معمولا از نظر علمی معتبرند و برای انتشار آثار علمی و آموزشی به استانداردهای خاصی پایبند هستند. از جمله ناشران دانشگاهی می‌توان به انتشارات آکسفورد، انتشارات کمبریج، انتشارات دانشگاه هاروارد، و انتشارات دانشگاه ییل اشاره کرد.
3. ناشران دیجیتال (E-publishers)
ناشران دیجیتال به ناشرانی اطلاق می‌شود که به انتشار کتاب‌های الکترونیکی و صوتی پرداخته و این کتاب‌ها را در قالب فایل‌های دیجیتال منتشر می‌کنند. این نوع نشر با گسترش استفاده از دستگاه‌های دیجیتال مانند تبلت‌ها، گوشی‌های هوشمند و کتابخوان‌های الکترونیکی به شدت رشد کرده است. کتاب‌های الکترونیکی معمولاً ارزان‌تر از کتاب‌های چاپی هستند و دسترسی به آنها راحت‌تر است.
ناشران دیجیتال علاوه بر انتشار کتاب‌های الکترونیکی، در زمینه نشر کتاب‌های صوتی (Audiobooks) نیز فعالیت دارند. این کتاب‌ها می‌توانند از طریق پلتفرم‌های مختلف مثل آمازون کیندل، آب‌استور، گوگل بوکز و Audible منتشر و توزیع شوند.
4. ناشران خاص (Niche Publishers)
ناشران خاص به ناشرانی اطلاق می‌شود که تمرکز خود را بر روی یک حوزه خاص یا نیش مارکت قرار داده‌اند. این ناشران معمولاً در تولید کتاب‌هایی با محتوای خاص در زمینه‌های تخصصی مانند ادبیات کودک، کتاب‌های مذهبی، کتاب‌های علمی تخیلی، رمان‌های گرافیکی و غیره فعالیت دارند. این نوع نشر برای مخاطبان خاص با علایق ویژه طراحی شده است.
ناشران خاص معمولاً تلاش دارند تا آثار خاص و منحصر به‌فردی منتشر کنند که به راحتی در بازارهای گسترده‌تر جای نمی‌گیرند. این ناشران معمولاً به‌دنبال جذب مخاطبانی با سلایق خاص هستند. از نمونه‌های این ناشران می‌توان به انتشارات Dark Horse (برای کتاب‌های گرافیکی و کمیک‌ها) و Scholastic (برای کتاب‌های کودکان) اشاره کرد.
5. ناشران دولتی
ناشران دولتی معمولاً متعلق به دولت‌ها هستند و هدف اصلی آنها نشر کتاب‌هایی است که به ارتقاء فرهنگ عمومی، ترویج علم، و تأمین نیازهای آموزشی جامعه کمک می‌کند. این ناشران به‌ویژه در زمینه انتشار کتاب‌های آموزشی، فرهنگی، علمی و کتاب‌های مرجع فعالیت دارند. آنها همچنین ممکن است گزارش‌های دولتی، اسناد رسمی و کتب عمومی را منتشر کنند.
این ناشران معمولاً به‌منظور تسهیل دسترسی عمومی به اطلاعات و ارتقاء آگاهی‌های فرهنگی و اجتماعی جامعه فعالیت می‌کنند. برخی از ناشران دولتی معروف عبارتند از انتشارات وزارت آموزش و پرورش و انتشارات سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران.
جمع‌بندی
ناشران کتاب می‌توانند در اندازه‌ها، مدل‌های تجاری و حوزه‌های مختلف متفاوت باشند. انتخاب نوع ناشر بستگی به هدف، مخاطب و نوع کتاب دارد. ناشران بزرگ، ناشران مستقل، ناشران دانشگاهی، ناشران دیجیتال، ناشران خاص و ناشران دولتی هرکدام نقش مهمی در تولید و توزیع کتاب‌ها دارند و به گسترش فرهنگ، علم و هنر کمک می‌کنند.