شعر کلاسیک (قدیم)
شعر کلاسیک به مجموعه‌ای از اشعار اطلاق می‌شود که به قواعد و ساختارهای سنتی شعر فارسی پایبند است. در این شعرها معمولاً از وزن‌های عروضی، قافیه و آرایه‌های ادبی خاص استفاده می‌شود. در این بخش انواع مختلف شعرهای کلاسیک آورده شده است:
1. غزل
غزل یکی از معروف‌ترین قالب‌های شعر کلاسیک است که معمولاً به موضوعات عشق، عواطف، عرفان و گاهی موضوعات اجتماعی می‌پردازد. در غزل‌ها، معمولاً شاعر احساسات خود را به صورت غنایی بیان می‌کند.
- ویژگی‌ها: معمولاً شامل ۵ تا ۱۵ بیت است، و هر بیت شامل دو مصرع است که در آن‌ها قافیه و ردیف مشترک است.
- نمونه‌ها:
- حافظ: اشعار عرفانی و عاشقانه.
- سعدی: اشعار در مورد اخلاق و انسانیت.
2. قصیده
قصیده یکی از قالب‌های بلند شعر کلاسیک است که معمولاً در مدح، ستایش، یا تمجید از شخصیت‌ها و مفاهیم مختلف سروده می‌شود. در قصیده‌ها، شاعر به مسائل اجتماعی، دینی و یا فرهنگی می‌پردازد.
- ویژگی‌ها: قصیده معمولاً بیش از ۱۵ بیت دارد و به موضوعات بزرگی چون مدح پادشاهان، ستایش بزرگان، توصیف طبیعت، و گاهی عشق می‌پردازد.
- نمونه‌ها:
- فردوسی: در «شاهنامه» قصاید زیادی دارد که در آن‌ها به افتخارات ملی و قهرمانان پرداخته است.
- پدر شعر فارسی سعدی در قصیده‌های خود به درباریان و اخلاقیات پرداخته است.
3. رباعی
رباعی یک قالب شعری چهاربیتی است که در آن، هر بیت معمولاً دارای دو مصرع هم‌قافیه است. رباعی‌ها معمولاً فلسفی، عرفانی یا اخلاقی هستند.
- ویژگی‌ها: شعر چهارمصرعی، معمولاً در موضوعات فلسفی و حکمی است.
- نمونه‌ها:
- خیام: رباعی‌هایی با مضامین فلسفی و زندگی‌شناسی.
- سعدی: گاهی در اشعار کوتاه و آموزنده از قالب رباعی استفاده کرده است.
4. مثنوی
مثنوی یک قالب بلند شعر است که در آن، اشعار به صورت زوج مصرعی (هر بیت از دو مصرع) با قافیه یکسان نوشته می‌شود. این نوع شعر معمولاً برای سرودن داستان‌های حماسی، عرفانی یا اخلاقی استفاده می‌شود.
- ویژگی‌ها: استفاده از وزن‌های خاص و قافیه‌های زوج. معمولاً در این قالب، شاعر داستانی بلند و مفصل را روایت می‌کند.
- نمونه‌ها:
- مولوی: مثنوی معنوی که یکی از مهم‌ترین آثار عرفانی ادبیات فارسی است.
- فردوسی: در شاهنامه، داستان‌های تاریخی و حماسی را به قالب مثنوی سروده است.
5. قطعه
قطعه یک قالب شعری کوتاه‌تر از قصیده است که در آن، شاعر به توصیف یا نقد موضوعات مختلف می‌پردازد. این شعرها معمولاً در مدح یا نکوهش فرد یا موضوعی خاص هستند.
- ویژگی‌ها: شعر کوتاه با قافیه‌های مشابه در هر بیت.
- نمونه‌ها:
- حافظ: برخی از اشعار کوتاه و عمیق حافظ در قالب قطعه است.
شعر نو (مدرن)
شعر نو به مجموعه‌ای از شعرهای مدرن گفته می‌شود که از وزن و قافیه‌های آزاد استفاده می‌کنند. این نوع شعر، به ویژه از قرن ۲۰ به بعد، در ایران محبوب شد و بسیاری از شاعران برجسته ایرانی در این سبک شعر سرودند.
1. شعر آزاد
شعر آزاد نوعی شعر است که هیچگونه قاعده‌ای برای وزن، قافیه و فرم ندارد. در این نوع شعر، شاعر می‌تواند بدون توجه به قواعد کلاسیک، احساسات و افکار خود را بیان کند.
- ویژگی‌ها: آزاد بودن در استفاده از وزن، قافیه و ساختار شعری.
- نمونه‌ها:
- نیما یوشیج: به عنوان بنیان‌گذار شعر نو، اولین کسی بود که وزن‌های آزاد را در شعر فارسی معرفی کرد.
- شاملو: در بسیاری از آثارش از شعر آزاد استفاده کرده و از آن برای بیان مسائل اجتماعی و فردی بهره برده است.
2. شعر نیمایی
شعر نیمایی، به نوع خاصی از شعر آزاد اطلاق می‌شود که به نام نیما یوشیج شناخته می‌شود. نیما اولین شاعر ایرانی بود که شعر نو را به صورت سیستماتیک و منظم ایجاد کرد. شعر نیمایی معمولاً شامل وزن‌های آزاد و قافیه‌های متنوع است.
- ویژگی‌ها: استفاده از وزن‌های آزاد، اما با برخی رعایت‌های تقنینی مانند رعایت هارمونی وزن در بخش‌های مختلف شعر.
- نمونه‌ها:
- نیما یوشیج: نخستین آثار شعر نو ایرانی مانند “آوای یوسف” که به نوعی پایه‌گذار شعر مدرن در ایران بود.
3. شعر سپید
شعر سپید که به آن شعر بی‌وزن نیز گفته می‌شود، یک نوع شعر آزاد است که در آن خبری از وزن و قافیه نیست. در این شعر، شاعر بیشتر به بیان تصاویر و مفاهیم و استفاده از زبان ساده و صریح توجه می‌کند.
- ویژگی‌ها: بدون وزن، قافیه و ساختار خاص، بیشتر بر محتوا و مفهوم تاکید دارد.
- نمونه‌ها:
- سهراب سپهری: که در آثارش شعر سپید را با مضامین عرفانی و فلسفی ترکیب کرده است.
- احمد شاملو: از شعر سپید برای بیان مسائل اجتماعی و فردی بهره برده است.
جمع‌بندی:
شعر کلاسیک و شعر نو هرکدام ویژگی‌ها و قالب‌های خاص خود را دارند. در شعر کلاسیک، شاعر به دنبال رعایت وزن، قافیه و آرایه‌های ادبی است، در حالی که در شعر نو، شاعر به دنبال شکستن این قواعد و استفاده از آزادی‌های زبانی و ساختاری است. شعر کلاسیک معمولاً به موضوعات عرفانی، اخلاقی، حماسی و عاشقانه پرداخته است، در حالی که شعر نو بیشتر به بیان تجربه‌های فردی، مسائل اجتماعی، و فلسفی می‌پردازد.