سرقت ادبی (Plagiarism) چیست؟
سرقت ادبی یا Plagiarism به معنای استفاده از آثار، نوشته‌ها، ایده‌ها، یا تحقیق‌های دیگران بدون ذکر منبع و به گونه‌ای است که انگار این آثار و ایده‌ها متعلق به خود فرد است. این عمل نه تنها یک تخلف اخلاقی و فکری است، بلکه در بسیاری از جوامع و کشورهای مختلف به عنوان یک جرم قانونی شناخته می‌شود. سرقت ادبی در دنیای امروز با توجه به سهولت دسترسی به منابع آنلاین و دیجیتال و همچنین توانایی کپی و پیست کردن اطلاعات به راحتی از سوی کاربران، به یک معضل بزرگ تبدیل شده است.
تعریف سرقت ادبی
سرقت ادبی به معنی کپی‌برداری از مطالب دیگران و ارائه آن‌ها به عنوان آثار خود است. این کپی‌برداری می‌تواند به اشکال مختلفی باشد:
- کپی‌کردن مستقیم متن: کپی‌برداری کلمه به کلمه از یک اثر بدون ذکر منبع یا ارجاع به نویسنده اصلی.
- پیرایش و تغییر جزئی در متن: گاهی افراد برخی از واژه‌ها را تغییر می‌دهند یا جملات را به گونه‌ای ویرایش می‌کنند که مشابه اثر اصلی باقی بماند.
- استفاده از ایده‌ها و تفکرات بدون ارجاع: نقل و استفاده از ایده‌ها، تئوری‌ها، یا پژوهش‌های دیگران بدون ذکر منبع.
- ارائه متن ترجمه‌شده به عنوان کار اصلی: ترجمه یک اثر به زبان دیگر و ارائه آن به عنوان اثری تازه و اوریجینال.
- استفاده از تصاویر، جداول یا گرافیک‌ها بدون اجازه: کپی‌برداری از محتوای تصویری یا گرافیکی که توسط دیگران ایجاد شده‌اند و بدون ذکر منبع استفاده از آن‌ها.
انواع سرقت ادبی
دزدی از کلمات و ایده‌های نوشتاری دیگران، فقط به یک کپی کردن ساده ختم نمی‌شود. در ادامه می‌توانید انواع سرقت‌های این‌چنینی را بررسی کنید تا از این به بعد خودتان را از غافله سارقان ادبی جدا کنید و مراقب باشید که چنین جرمی را در پرونده ادبی خود راه ندهید:
1. سرقت ادبی مستقیم
سرقت ادبی مستقیم یعنی انتشار اثر فردی دیگر به نام خود، بدون اعمال کوچک‌ترین تغییراتی در آن. در این نوع سرقت ادبی، سارق به‌طور کلی مدعی می‌شود، صاحب اثری است که کاملا به فرد دیگری تعلق دارد.
2. سرقت ادبی ایده
به‌کارگیری ایده‌های دیگران برای تولید هر اثری هم از نمونه‌های سرقت ادبی است. استفاده از ایده‌های دیگران می‌تواند با به‌کارگیری بی‌کم و کاست ایده آن‌ها همراه باشد؛ یعنی سرقتی خالص و کامل یا اینکه با بهره‌برداری از ایده‌های دیگران، اثری تازه خلق شده باشد. این با الهام‌گرفتن تفاوت دارد.
در الهام‌گرفتن، فرد با نگاه و انگیزه‌ای که از اثر دیگران به دست می‌آورد، چیزی جدید و متعلق به خود خلق می‌کند. اما در سرقت ایده، بحث الهام‌گرفتن به میان نیست و همه‌چیز کاملاً از روی دست دیگران نوشته می‌شود.
3. نقل‌قول کلمه به کلمه بدون ذکر منبع
آشکارترین نوع دزدی مطالب، همین نقل‌قول بدون منبع است. اگر کسی، سخنان نویسنده‌ای را بدون ذکر کامل منبع آن در نوشته خود بیاورد، مرتکب جرمی آشکار در دنیای ادبیات شده است! ضروری است موقع استفاده از نقل‌قول دیگران، صادق باشید و با گیومه یا تورفتگی، منبع مطلب را برای مخاطب خود معرفی کنید.
4. کپی کردن بدون ذکر منبع واضح
همین مطلبی که در حال مطالعه آن هستید از روی منابع خارجی اینترنتی برداشته شده است؛ اما نه به‌صورت کپی شده! طبیعی است که برای نوشتن مقالات، سناریوها، کتاب‌ها و…، نیاز به دریافت اطلاعات از سایر منابع داشته باشید.
اما حواستان باشد که پس از اینکه محتوای مطالب را متوجه شدید، آن را با جمله‌بندی‌ها و نوشتار مخصوص خودتان، به تحریر دربیاورید و در نهایت تمامی منابع را ذکر کنید. کپی کردن مطالب، مقالات شما را بی‌اعتبار می‌کند، چه برسد به اینکه بخواهید این جملات کپی شده را بدون معرفی منبع، به دست خواننده بسپارید.
5. تکنیک پارافرایز
پارافرایز کردن اگر به‌درستی اعمال نشود می‌تواند شما را تبدیل به سارق ادبی کند. پارافرایز منفی، نوعی استفاده غلط از مطالب دیگران است که شما را در جرگه سارقان ادبی قرار می‌دهد.
اگر موقع نوشتن از روی آثار دیگران، چند کلمه را در آن تغییر دهید، ترتیب آن‌ها را جابه‌جا کنید یا ساختار نوشتار آن‌ها را تقلید کنید؛ ولی هیچ اشاره‌ای به نویسنده اصل اثر نکنید، مرتکب نوعی از سرقت ادبی به نام پارافرایز شده‌اید.
یادتان باشد که اشاره گذرا به نویسنده در متن، کافی نیست. باید مطمئن شوید که خواننده خود را به‌طور واضح متوجه این موضوع کرده‌اید که فلان قسمت از متن، بازنویسی شده است یا فلان ایده متعلق به فلان نگارنده است.
6. روش موزاییکی یا وصله‌ای
در این مدل، افراد سعی می‌کنند که مطالب، جمله‌ها و پاراگراف‌های نویسنده‌ای دیگر را طوری بازنویسی کنند که به نظر برسد مطلبی جدید متعلق به خودشان است!
این نوع از سرقت آثار ادبی، نیاز به موشکافی و تحلیل متن دارد و به این سادگی‌ها قابل‌تشخیص نیست؛ چراکه سارق تلاش می‌کند با استفاده از ایده‌ها و مطالب یک نویسنده، متنی بیافریند که انگار محتوایی نو است؛ درحالی‌که ایده و اجرا توسط نویسنده قبلی اعمال شده است و متن دوم، تنها یک کپی هوشمندانه از متن اول است.
این نوع از دزدی محتوا، کسی را تبدیل به نویسنده نمی‌کند؛ بلکه در این مورد هم فرد، به‌عنوان مجرمی در مقابل وجدان خود و اهالی دنیای ادبیات شناخته می‌شود.
7. سرقت ادبی با تبانی یا همکاری
تبانی می‌تواند شامل همکاری دانشجویان و تعدادی از نویسندگان باشد که روی یک پروژه گروهی کار می‌کنند؛ اما عضوی از این گروه با برداشتن کل اثر و ادعای ثبت آن به نام خود، زحمات سایر همکاران دست‌به‌قلم خود را نادیده می‌گیرد.
این جرم غیراخلاقی، باعث می‌شود که میزان همکاری هر عضو از پروژه‌های گروهی، ضایع شود و یک نفر، تمام موفقیت تیم را تصاحب کند.
8. سرقت علمی با پرداخت هزینه
اگر با پرداخت پول، از دیگران بخواهید که به‌جای شما و به نام شما دست به تولید محتوای نوشتاری بزنند، مرتکب سرقت شده‌اید.
ممکن است بگویید که در این مدل از نوشتار، نویسنده به‌خاطر پولی که به جیب زده است، از عدم ذکر منبع رضایت دارد؛ اما یادتان باشد که در تعریف سرقت ادبی، تنها رضایت نویسنده کافی نیست.
شما باید ایده و قلم خودتان را وارد کار کنید و هرگونه استفاده از فکر، زمان، فن ادبی و خلاقیت سایر افراد به نام خودتان، از مصادیق این جرم محسوب می‌شود.
9. سرقت ادبی از خود (استفاده دوباره از آثار خود)
گاهی، استفاده از آثار قبلی خودتان هم می‌تواند مصداق سرقت باشد. پس اگر در نگارش هر متن و محتوای دیگری از کارهای گذشته‌تان بهره می‌برید، باید طوری رفتار کنید که انگار قرار است از متن فردی دیگر بهره ببرید. پس لازم است که همان حساسیت‌های همیشگی را داشته باشید و با ذکر منبع و استناددهی یا با کمک روش‌هایی مانند بازنویسی و ایجاد تغییرات در بازگوکردن مطلبی که قبلاً عنوان شده است،
از دریافت اتهام سرقت ادبی به خود جلوگیری کنید. اگر حواستان نباشد و دچار سرقت ادبی از خود شوید، عواقبی تهدیدتان خواهد کرد.
مؤسسات علمی و دانشگاهی نسبت به سرقت ادبی از خود بسیار حساس‌اند. در نتیجه، بروز چنین نوعی از سرقت می‌تواند همراه با جریمه‌شدن یا تنزل اعتبارتان باشد. کم‌شدن نمره یا محرومیت‌ها از جمله عواقبی است که دانشجو به‌خاطر سرقت ادبی از خود تجربه خواهد کرد. در دنیای حرفه‌ای نشر هم نویسنده‌ای که از خودش سرقت ادبی می‌کند در مقابل نگاه مخاطبان اُفت اعتبار خواهد داشت و در ضمن، ناشر می‌تواند اقداماتی علیه او انجام و شکایت‌هایی صورت بدهد.
چرا سرقت ادبی اشتباه است؟
سرقت ادبی نه تنها از نظر اخلاقی قابل قبول نیست، بلکه تأثیرات منفی زیادی بر افراد و جامعه علمی و فرهنگی دارد. دلایل اصلی اشتباه بودن سرقت ادبی عبارتند از:
الف) نقض حقوق مالکیت معنوی
هر اثر فکری، اعم از علمی، ادبی یا هنری، متعلق به فردی است که آن را خلق کرده است. این آثار تحت حمایت قوانین مالکیت معنوی قرار دارند و کپی‌برداری از آن‌ها بدون اجازه، نقض حقوق آن فرد محسوب می‌شود. سرقت ادبی می‌تواند منجر به دعاوی حقوقی و حتی مجازات‌های قانونی شود.
ب) از بین بردن اعتماد علمی و فرهنگی
سرقت ادبی به ویژه در دنیای علمی، به شدت آسیب‌زننده است، زیرا باعث می‌شود اعتبار و اعتماد در تحقیق و پژوهش از بین برود. وقتی که محققان و نویسندگان در ارائه آثار خود به سرقت ادبی متوسل شوند، اعتبار جامعه علمی و پژوهشی در خطر می‌افتد.
ج) تضعیف ارزش خلاقیت و نوآوری
سرقت ادبی موجب می‌شود که خلاقیت و نوآوری کمرنگ شود. وقتی افراد برای نوشتن و تولید محتوا به جای خلق ایده‌های جدید، به کپی‌برداری از آثار دیگران روی می‌آورند، ظرفیت‌های فکری و علمی کاهش می‌یابد. این امر مانع از پیشرفت در زمینه‌های مختلف می‌شود.
د) آسیب به شخصیت و شهرت فرد
اگر فردی به سرقت ادبی متهم شود، شهرت او در معرض خطر قرار می‌گیرد. متهم شدن به سرقت ادبی می‌تواند به اعتبار فرد در جامعه علمی، آموزشی و فرهنگی آسیب زیادی وارد کند.
نکته: جهت آشنایی بیشتر با وب‌سایت‌ها و نرم‌افزارهای تشخیص سرقت ادبی کلیک کنید.