حفظ حقوق اثر خود کاری هوشمندانه است. اما چگونه حقوق خود را حفظ کنیم و از تکثیر و استفاده بدون اجازه کتاب خود پیشگیری کنیم؟
اگر نمی‌خواهید با این کابوس مواجه شوید، سعی کنید به شیوه‌ای حقوق اثر و کتاب خود را حفظ کنید: بعد از گذشت مدت کوتاهی با کتابی مواجه شوید که متن آن خیلی آشنا است!
معمولاً نویسندگان و مؤلفان نسبت به کپی‌رایت و حقوق خود کنجکاو هستند اما این قضیه بسیار پیچیده بوده و کمتر مؤلف یا نویسنده‌ای زیاد وارد آن می‌شود. معمولاً حفظ کپی‌رایت به فارغ تحصیلان و متخصصان این حوزه یا وکلا سپرده می‌شود. البته لازم نیست که از ابتدا کار نگران کپی‌رایت بود. اما وقتی بحث خود-انتشاری در بین باشد، بایستی نویسنده-ناشر به فکر کپی‌رایت و یادگیری فنون آن باشد.
کپی‌رایت چیست؟
تعریف کپی‌رایت (Copyright) از اسمش پیداست. حق کپی یا حق انتشار است. وقتی کتابی منتشر می‌شود، کپی‌رایت یا قانون حق تألیف موجب می‌شود دیگران کار مؤلف را بدون اجازه وی تکثیر یا معامله نکنند (به نحوی که به سودی برای آن‌ها منجر شود).
قانون حق تألیف یا حقوق مؤلفین زبان دولت‌ها برای گفتن این جمله است: حقوق مادی و معنوی این کار و اثر خلاقه مربوط به کسی است و بدون اجازه حق استفاده از آن را ندارید. این یک کار خلاقه و اورجینال است و دارایی هوشی محسوب می‌شود، حتی پس از اینکه کار منتشر و زمانی از آن گذشته و یا نویسنده فوت کند.
قانون کپی‌رایت در چاپ کتاب
حق کپی‌رایت یا حقوق دارایی هوشی برای مؤلف چهار حق قاطع را ایجاد می‌کند. این چهار حق عبارتند از:
- حق بازتولید، تجدید چاپ و یا نسخه‌برداری از کار یا اثر
- حق توزیع کتاب‌های منتشر شده
- حق ایجاد مشتقات و متعلقات دیگر از کار یا اثر
- حق نمایش یا استفاده عمومی از کار یا اثر
حق کپی‌رایت می‌گوید که این حقوق مربوط به فرد یا نهادی است، مگر اینکه روش دیگری را مالک دارایی هوشی انتخاب کند (مثلاً فروش حقوق اثر به ناشر). حق کپی‌رایت دارای عمر خاصی است. مثلاً در ایالات متحده و بریتانیا محافظ از حقوق مؤلف یا مالک اثر برای ۷۰ سال اعمال می‌شود. مهم نیست که یک رمان بلند نوشته شود یا فقط یک جمله از کتابی را بنویسید، حق کپی شامل آن می‌شود.
یک متن یا کتاب یا هر اثر خلاقه‌ای که برای اولین بار ایجاد می‌شود و نسخه‌برداری از کار دیگران نیست، یعنی کارهای اورجینال و اصیل بلافاصله بعد از تولید شامل حق کپی‌رایت می‌شود، اما برای محافظت از این حقوق و برای موارد قانونی، بایستی کپی‌رایت را ثبت کرد.
معمولاً کشورها دارای یک مرجع یا نهاد قانونی و رسمی برای ثبت حقوق دارایی‌های هوشی هستند که می‌تواند این دارایی هوشی یک کتاب، موسیقی، نقاشی، نرم‌افزار و غیره باشد. وقتی اثر به نام شخص یا نهادی ثبت شد، تمام مخاطبان آن اثر می‌فهمند که این مالکیت هوشی کار ثبت شده است و نمی‌توانند بدون اجازه استفاده کنند.
از آنجایی که ثبت مالکیت دارایی هوشی و حقوق مؤلفان با مقداری هزینه همراه است، ممکن است بعضی از نویسندگان اثر خود را ثبت نکنند. در هر صورت در ایران با توجه به صدور شماره استاندارد بین‌المللی (شابک) و فهرست‌نویسی پیش از انتشار (فیپا)، مالکیت آثار هوشی از جمله تمامی آثار مکتوب منتشر شده در داخل کشور، اعم از کتاب مشخص می‌شود.
بخاطر داشته باشید که قوانین کپی‌رایت در حال حاضر نه خیلی نقض می‌شود و نه زیاد اعمال می‌شود. امکان اینکه کسی اثر هوشی شما را بدزد و نسخه‌برداری کند، بجز در فضای آنلاین، کم است. اکثر متخصصان و افراد حرفه‌ای به حقوق صاحبان آثار هوشی احترام گذاشته و علاوه بر رفرنس دهی، به ندرت حق کپی‌رایت را نقض می‌کنند.
به‌هرحال هنوز شانس کمی وجود دارد که حقوق شما به‌عنوان مترجم کتاب، نویسنده یا مؤلف کتاب و یا صاحب آثار غیر مکتوب نقض شود. بنابراین بهتر است از کانال‌های موجود از قبیل گرفتن شابک و فیپا و ثبت کتابخانه ملی ایران برای حفظ حقوق خود استفاده کنید.
راه‌های حفاظت از کپی‌رایت کتاب
- بستن قرارداد با ناشر
- اخذ شابک
- اخذ فیپا
- ثبت کتاب در خانه کتاب (بعد از اخذ مجوز قبل از چاپ و مجوز اعلام وصول)
از آنجایی که ناشر از کلیه مراحل کار شما درصدی برداشت می‌کند و به حقوق خود می‌رسد، بنابراین نقض کپی‌رایت و حقوق مترجم یا مؤلف معمولاً مرسوم نیست.
انتشارات کتیبه نوین رعایت حقوق نویسندگان را محترم شمرده و امانت‌دار آثار و دست‌نوشته‌های مؤلفان و مترجمان است.