شابک (ISBN) یا شماره استاندارد بین‌المللی کتاب، یک شناسه منحصر به فرد است که برای شناسایی کتاب‌ها به‌کار می‌رود.

این سیستم در ابتدا در دهه ۱۹۶۰ میلادی به‌عنوان یک استاندارد بین‌المللی برای شناسایی کتاب‌ها به وجود آمد و از آن زمان به‌طور گسترده‌ای در سطح جهانی استفاده می‌شود.

شابک برای هر کتاب منتشرشده، چه چاپی و چه دیجیتال، یک شماره اختصاصی فراهم می‌کند که کمک می‌کند تا کتاب‌ها به راحتی در سیستم‌های مختلف شناسایی و دسته‌بندی شوند.

شابک از چه قسمت‌هایی شکیل شده است؟

1. کد پیشوند (Prefix element):

این بخش ابتدا در شماره شابک قرار می‌گیرد و معمولاً از سه رقم تشکیل شده است. این بخش تعیین‌کننده‌ی پیشوند بین‌المللی کتاب‌ها است و به‌طور عمده برای شناسایی گروه‌های خاص از کدهای شابک استفاده می‌شود. کد پیشوند به‌طور خاص به تمامی کتاب‌های منتشرشده اختصاص دارد و در حال حاضر معمولاً شامل 978 یا 979 است.

• 978 و 979: این دو پیشوند برای تمامی کتاب‌ها در نظر گرفته شده‌اند و تقریباً همه کتاب‌های منتشرشده در سطح جهانی تحت این دو کد قرار می‌گیرند. این پیشوندها به‌دلیل افزایش ظرفیت شابک‌ها برای کشورهای مختلف در سیستم ۱۳ رقمی ایجاد شدند.

  • 978 برای اکثر کتاب‌ها در تمام کشورها و زبان‌ها استفاده می‌شود.
  • 979 برای برخی کتاب‌ها مانند کتاب‌های دیجیتال و برخی کتاب‌های نادر یا خاص است.

این پیشوند می‌تواند شامل شماره‌های دیگری هم در سیستم‌های قدیمی (۱۰ رقمی) باشد، اما 978 و 979 استاندارد جهانی برای شابک‌های ۱۳ رقمی هستند.

2. کد گروه ثبت (Registration group element):

این بخش پس از کد پیشوند قرار می‌گیرد و نشان‌دهنده کشور، زبان یا منطقه جغرافیایی است که کتاب در آن منتشر شده است. کد گروه ثبت معمولاً از یک یا چند رقم تشکیل می‌شود و ممکن است برای هر کشور یا گروه زبانی خاص باشد.

• مثال‌ها:
  • 0 و 1: این کدها به کشورهای انگلیسی‌زبان مانند ایالات متحده، بریتانیا، کانادا و استرالیا اختصاص دارد.
  • 2: کد کشورهای فرانسه و کشورهای فرانسوی‌زبان.
  • 3: کد کشورهای آلمانی‌زبان مثل آلمان، اتریش و سوئیس.
  • 4: کشور ژاپن.
  • 5: کشورهای روسیه و سایر کشورهای با زبان‌های اسلاوی.
  • و غیره…

این کد، به‌طور خاص شابک را به زبان یا منطقه جغرافیایی مربوط می‌کند و در دسته‌بندی‌های مختلف آن را شناسایی می‌کند.

3. کد ناشر (Publisher identifier):

این بخش سومین قسمت از شابک است که به ناشر کتاب اختصاص دارد. کد ناشر شناسه‌ای است که ناشر کتاب را شناسایی می‌کند و در واقع، این بخش به ناشران کمک می‌کند تا کتاب‌های خود را در سیستم‌های مختلف شناسایی و ردیابی کنند.

• این بخش معمولاً از ۲ تا ۷ رقم تشکیل می‌شود.
  • ناشران بزرگ و معروف معمولاً کدهای کوتاه‌تری دارند.
  • ناشران کوچک‌تر ممکن است کدهای بلندتری داشته باشند.

  کد ناشر توسط سازمان‌های ثبت‌کننده شابک (مانند ISBN Agency) به ناشران اختصاص داده می‌شود. این کد به‌صورت جهانی شناخته می‌شود و ناشر می‌تواند از آن برای شناسایی کتاب‌های خود استفاده کند.

4. کد عنوان کتاب (Title identifier):

این بخش، که به‌طور خاص به عنوان یا کتاب خاص اشاره دارد، در واقع شناسه‌ای است که برای شناسایی هر عنوان خاص از کتاب استفاده می‌شود. این کد توسط ناشر به کتاب اختصاص می‌یابد و معمولاً به تعداد عناوین مختلفی که ناشر منتشر می‌کند، تغییر می‌کند.

• این بخش از شابک شامل شناسه‌ای است که به کتاب اختصاص می‌یابد. برای ناشران بزرگ که چندین کتاب دارند، این کد ممکن است طولانی‌تر باشد. در واقع، این شماره‌ها به‌طور خاص نشان‌دهنده کتابی خاص از یک ناشر هستند و باعث می‌شوند که هر کتاب به‌طور منحصر به فرد شناسایی شود.

  • اگر ناشر یک مجموعه یا سری کتاب‌ها را منتشر کند، برای هر کتاب یک کد عنوان متفاوت اختصاص داده می‌شود تا از تداخل و اشتباهات جلوگیری شود.

5. رقم کنترل (Check digit):

رقم کنترل آخرین بخش از شابک است که به‌منظور اعتبارسنجی صحت کل شماره شابک استفاده می‌شود. این رقم برای جلوگیری از اشتباهات تایپی یا وارد کردن نادرست شماره شابک طراحی شده است و بر اساس فرمول خاصی محاسبه می‌شود.

• این بخش معمولاً یک رقم است که به‌طور خاص از طریق الگوریتمی به نام الگوریتم چک‌دیجیت ISBN محاسبه می‌شود.

• برای شابک ۱۳ رقمی، الگوریتم محاسبه به‌صورت زیر است:

  1. ارقام فرد (یعنی شماره‌هایی که در مکان‌های 1، 3، 5 و غیره قرار دارند) در 1 ضرب می‌شوند.
  2. ارقام زوج (یعنی شماره‌هایی که در مکان‌های 2، 4، 6 و غیره قرار دارند) در 3 ضرب می‌شوند.
  3. مجموع حاصل ضرب‌ها محاسبه می‌شود.
  4. حاصل جمع بر 10 تقسیم شده و باقی‌مانده محاسبه می‌شود.
  5. رقم کنترل به‌دست آمده با کسر باقی‌مانده از 10 محاسبه می‌شود.

  برای شابک ۱۰ رقمی، الگوریتم مشابهی به‌کار می‌رود، اما تفاوت‌هایی در نحوه محاسبه وجود دارد. این رقم کنترل به‌طور خودکار توسط سیستم‌های ISBN تولید می‌شود تا از صحت شماره شابک اطمینان حاصل شود.

مثال:

برای نمونه یک شماره شابک ۱۳ رقمی:

978-1-2345-6789-0

در این مثال:

• 978: پیشوند بین‌المللی (کد شابک)
• 1: کد گروه ثبت (کشور یا زبان، در اینجا کشورهای انگلیسی‌زبان)
• 2345: کد ناشر (ناشر خاص)
• 6789: کد عنوان کتاب (شناسایی کتاب خاص)
• 0: رقم کنترل (برای بررسی صحت شماره)

نتیجه‌گیری:

هر بخش از شابک نقش خاص خود را ایفا می‌کند و به‌طور کلی این شماره به کتاب‌ها اجازه می‌دهد تا به‌راحتی شناسایی و پیگیری شوند. شابک به ناشران، کتاب‌فروشان، توزیع‌کنندگان، کتابخانه‌ها و دیگر نهادهای مرتبط این امکان را می‌دهد که کتاب‌ها را در سیستم‌های مختلف مدیریت کنند و از اشتباهات ناشی از شناسایی کتاب‌ها جلوگیری کنند.

نکته: برای کسب اطلاعات بیشتر منوی اخذ شابک (ISBN) از خانه کتاب را مطالعه فرمایید.

در مورد چاپ و نشر کتاب بیشتر بدانید…

صفحه اصلی وب‌سایت انتشارات کتیبه نوین