صفحه‌آرایی یا همان آراستن صفحات کتاب عبارت است از طراحی و تعبیه همه اجزای کتاب مثل طراحی سر صفحه، قرار دادن شماره صفحات کتاب، ترسیم خوب جداول و اشکال، طراحی نمودارها، صفحه شناسنامه و فهرست کتاب و هر آنچه در داخل کتاب آمده یا می‌بایست ذکر شود.
در حقیقت، صفحه‌آرا تمامی محتوای مطالب را به شکلی منسجم و منظم و دقیق و آراسته در کنار یکدیگر ذکر می‌کند به شکلی که متن نهایی از لحاظ بصری جلوه بسیار خوبی داشته باشد. گاهاً مشاهده می‌شود که جداول یا نمودارها در کتاب با فرمت‌های متفاوتی درج شده است یا اینکه نمودار یا جداول به شکلی در کتاب آمده است که مطالعه آن‌ها برای خواننده با سختی و دشواری همراه است. به این ترتیب، کار صفحه‌آرا بسیار مهم و ارزشمند میباشد.
صفحه‌آرایی عبارت است از ایجاد نظم و روابط منطقی و موزون بین عناصر نوشتاری و تصویری و فضاهای خالی با هدف تسهیل خواندن و ترغیب خواننده به ادامه خواندن از طریق ایجاد زیبایی و خلاقیت. هدف از صفحه‌آرایی کتاب، ایجاد انگیزه بیشتر برای خواندن، راحتی در خواندن و ایجاد زیبایی با به‌کارگیری عناصر بصری معقول است. صفحه‌آرایی خوب و مناسب با موضوع کتاب می‌تواند رغبت خواننده و مخاطب را افزایش دهد.
یک صفحه‌آرایی خوب می‌تواند کمک مؤثری در توسعه و رشد فرهنگ داشته باشد و ذائقه بصری خوانندگان کتاب را اصلاح و تقویت کند. صفحات هر کتاب بایستی به تناسب قطع، موضوع، و مخاطب، دارای چهارچوب و کرسی‌بندی مناسبی باشد. آرایش هر صفحه نیز براساس این شبکه‌بندی انجام می‌شود و برای داشتن یک شبکه‌بندی مناسب ضرورت دارد که فضای صفحه دارای تناسبی موزون و چشم‌نواز باشد.
صفحه‌آرایی کتاب چیست؟
صفحه‌آرایی مجموع آماده‌سازی صفحات جهت چاپ را صفحه‌آرایی می‌گویند که رفته رفته به مرور زمان پیشرفته شده و با چاشنی خلاقیت به مسئله‌ای مهم در جذب مخاطب برای مطالعه بیشتر رسانه مبدل شده است. با پیشرفت علم و تکنولوژی و حضور رسانه‌های نوین از قبیل سایت‌های خبری، کتاب‌های الکترونیک، تلویزیون، رادیو و… کتاب و مجله هنوز مخاطب خود را از دست نداده و همچنان به سران مطالعه به مهم‌ترین عامل پیشرفت کشورها یاد می‌شود. برای افزایش این سرانه، یکی از راه‌ها صفحه‌آرایی جذاب و هنرمندانه برای جذب و لذت بردن بیشتر مخاطبان است.
در کل صفحه‌آرایی، هنر انتخاب فونت، اندازه کلمات، فواصل خطوط، فاصله از حاشیه‌ها، زیباسازی و طراحی گرافیکی صفحات، جاگذاری مناسب عکس‌ها و … میباشد. به‌طور کل می‌توان گفت که صفحه‌آرایی به مجموعه عملیات قبل از آماده‌سازی چاپ نشریه می‌گویند. انتخاب مناسب رنگ‌ها جهت چاپ با کیفیت، دید خلاقانه و طراحی قوی از دیگر فاکتورهای یک صفحه‌آرایی مناسب است.
به عبارت دیگر صفحه‌آرایی هنر جذب توجه مخاطب به مطالب نشریه و کمک به افزایش توجه او به‌علاوه ایجاد اشتیاق در دنبال کردن موضوع نشریه است که این مهم با شناخت مخاطب به دست می‌آید.
اهمیت صفحه‌آرایی
تمامی نسخ خطی و کتاب‌های باقی مانده از تاریخ مکتوب زبان فارسی هر یک به نوعی دارای صفحه‌بندی است. در این کتاب‌ها خوشنویسان و مذهبان وظیفه‌ی صفحه‌آرایی را بر عهده داشته‌اند و کاتب یک کتاب صفحه‌آرا و تعیین‌کننده‌ی چیدمان یک صفحه نیز بود است. تطبیق متقارن عناصر، تقسیم متقارن سطوح، تنظیم هندسی نقوش، تلفیق موزون خط‌ها و ترکیب متعادل رنگ‌ها، همه دستاوردهایی هستند که وحدت مضمونی و بصری را در نسخه‌های خطی ایران تأمین می‌کنند. با رواج صنعت چاپ صفحه‌آرایی وارد مرحله دیگری می‌شود که تأثیر تکنیک‌ها و امکانات فنی بر روی آن بسیار است.
شاید برای شما پیش آمده باشد که خواندن برخی کتاب‌ها برایتان (علی‌رغم سختی و راحتی محتوا) آسان بوده و برخی کتاب‌ها بسیار سخت. به شکلی که وقتی برخی کتاب‌ها را می‌خوانید سریع خسته می‌شوید ولی از خواندن یکسری کتاب‌های دیگر خسته نمی‌شوید. با فرض اینکه محتوای هر دو کتاب به لحاظ کیفی هم سطح باشند یکی از عواملی که تفاوت ایجاد می‌کند می‌تواند تفاوت‌ها در صفحه‌آرایی کتاب باشد.
یکی از طراحان معروف کتاب به نام اریک اسپیکرمن درباره صفحه‌آرایی کتاب و طراحی کتاب می‌گوید:
کتاب‌های فراوانی دیده‌ام که علی‌رغم طراحی جلد بسیار عالی، صفحات درونی فاجعه‌باری داشته‌اند. این کتاب‌ها مانند برخی مواد خوراکی بودند که هرچند بسته‌بندی شیک و خوبی دارند اما وقتی آن را از بسته‌بندی خارج می‌کنیم شکل و ظاهر مأیوس‌کننده‌ای دارد. به‌اصطلاح در نگاه اول خوشمزه می‌آیند اما همین‌که مواد آن را از بسته‌بندی بیرون می‌آوریم اشتهایمان را کور می‌کنند.
بدون توجه به اینکه کتاب به‌صورت کاغذی یا الکترونیکی به بازار عرضه خواهد شد، طراحی صفحات داخلی کتاب می‌تواند لذت کتاب‌خوانی را افزایش یا کاهش دهد. صفحه‌آرایی کتاب کاری خاص است و اصول خود را دارد. صفحه‌آرایی کتاب باید براساس سبک و محتوای کتاب انجام گردد.
برای مثال، کتابی که در حیطه هنر نگارش شده است نباید حجم متن بر نمودارها و اشکال برتری داشته باشد؛ نقطه این است که خواننده در این‌گونه کتاب‌ها می‌خواهد هنر را ببیند (منظور نمودارها و اشکال). وقتی صفحه‌آرایی کتاب مخدوش و ضعیف است این پیام را به خواننده می‌رساند که کتاب حاضر کتابی است که خواندن آن سخت و دشوار است.
ترکیب‌بندی در صفحه‌آرایی
ترکیب‌بندی به معنی قرار گرفتن اجزاء مختلف در کنار هم و تشکیل یک «کل» است. در یک صفحه‌آرایی خوب محل قرارگیری اشیاء در توازن و تعادلی با یکدیگر قرار دارند که حس مطلوبی به بیننده القاء می‌کنند. با جابجایی اجزاء مختلف در صفحه‌آرایی خوب می‌توانید به این حس خوب که همان حس زیبایی‌ست دست پیدا کنید. در یک طراحی صفحه‌آرایی زیبا، ترکیب تصاویر، خطوط، متون، رنگ‌ها، سایه‌ها، شفافیت تصاویر، و غیره به‌صورت متوازن در کنار یکدیگر جای گرفته‌اند.
یکی از روش‌های مفید جهت ایجاد ترکیب‌بندی مناسب، روش تقسیم‌بندی سه‌تایی است. به این صورت که در نرم‌افزار با استفاده از خطوط راهنما، کادر را به سه قسمت مساوی عمودی و افقی تقسیم‌بندی می‌کنید. از محل برخورد این خطوط می‌توان به‌عنوان نقاط اصلی استفاده کرده و اجزاء مهم را در آن قرار داد.
جدای از این‌ها، یک طراح نیازمند دانش و مبانی هنرهای تجسمی و گرافیک جهت یک صفحه‌آرایی مناسب است. این دانش است که به هنرمند طراح می‌آموزد تا ترکیب عناصر ملموس مانند، خط، سطح، متن، تصویر، اندازه، شکل، رنگ، تیرگی و روشنی، به همراه کیفیت خاص دیداری آن‌ها از قبیل تناسب، تعادل، هماهنگی و کنتراست که باعث مستحکم شدن اثر تجسمی می‌شود را به راحتی به کار گیرد.
ویژگی صفحه‌آرایی خوب و متناسب با فرمت کتاب
- مخاطب را در برابر خود متوقف می‌کند.
- توجه بیننده را به خود جلب می‌کند و وی را به پیگیری و خواندن آن ترغیب می‌کند.
- آمیزش جذابی از حروف و تصاویر را به نمایش می‌گذارد.
- به نحو مطلوب انتظام یافته است.
- به‌خوبی مخاطب خود را می‌شناسد.
- به‌خوبی عناصر اصلی طراحی را به خدمت می‌گیرد.
- پیام را به مخاطبین خاص خود منتقل کند.
- مفهوم روشنی دارد.
- کاملاً صریح است و هیچ ابهامی ندارد.
نرم‌افزارهای صفحه‌آرایی کتاب
این روزها با پیشرفت علم و تکنولوژی بیشتر از نرم‌افزارهای کامپیوتری برای صفحه‌آرایی استفاده می‌گردد که نرم‌افزار ایندیزاین (Adobe Indesign) از مهم‌ترین نرم‌افزارهای صفحه‌آرایی میباشد که با امکانات فراوان، دست طراح را برای انواع خلاقیت باز می‌گذارد. نرم‌افزار پابلیشر (Microsoft Publisher) از دیگر نرم‌افزارهایی ست که سابقاً طرفدار زیادی داشته، اما اکنون جای خود را به نرم‌افزار شرکت ادوبی داده است. نرم‌افزار ورد (Microsoft word) هم امکان صفحه‌آرایی را برای کاربران غیرحرفه‌ای به‌سادگی فراهم نموده تا برای کارهای روزمره به مشکلی برخورد نکنند.
نکته 1: جهت کسب اطلاعات بیشتر منوی صفحه‌آرایی کتاب را مطالعه فرمایید.
نکته 2: جهت آموزش صفحه‌آرایی در ورد، منوی آموزش صفحه‌آرایی کتاب در نرم‌افزار ورد (Word) را مطالعه فرمایید.
نکته 3: جهت آموزش صفحه‌آرایی در ایندیزاین، منوی آموزش صفحه‌آرایی کتاب در نرم‌افزار ایندیزاین (InDesign) را مطالعه فرمایید.