تیم ویراستاران مجرب انتشارات کتیبه نوین، ویراستاری کتابهای عمومی و با همکاری متخصصین رشتههای مختلف، ویراستاری کتابهای علمی و دانشگاهی و همچنین ویراستاری کتابهای ادبی را در کوتاهترین زمان به انجام میرساند. ویراستاران انتشارات کتیبه نوین با در نظر گرفتن استانداردهای لازم و تجارب سالها فعالیت خود سعی مینمایند تا خدمات ویراستاری کتاب را با بالاترین کیفیت و نازلترین قیمت ارائه دهند.
نکته: لازم به ذکر است در انتشارات کتاب کتیبه نوین ویراستاری به دو زبان فارسی و انگلیسی انجام میگیرد.
جهت بهبود کیفیت متن کتاب نویسندگان میتوانند قبل از ارسال فایل خود به انتشارات یک ویراستاری اولیه روی کتاب خود انجام دهند که در ادامه به توضیح آن میپردازیم:
۱. برای ویرایش کردن عجله نکنید.
این قاعده شامل دو مفهوم است. یک اینکه هنگام ویرایش عجله نکنید؛ و دوم اینکه برای شروع ویرایش عجله نکنید. مورد اول باعث میشود که شما جزییات زیادی را از قلم بیاندازید و مورد دوم که به نظر بسیار مهمتر از مورد اول است آن است که بعد از اتمام نگارش کتاب، کار ویرایش کتاب را دستکم بعد از یک هفته آغاز کنید.
زیرا در این صورت شما هم از لحاظ روانی و هم از لحاظ جسمانی آماده ویرایش خواهید بود و نکته مهمتر اینکه شاید به غیر از ویرایش، اثر خود را از دیدگاه دیگری مطالعه کنید و مشکلات ساختاری و سایر مشکلات علمی آن را نیز رفع کنید. بنابراین این قاعده بسیار بسیار مهم است.
2. کار ویراستاری را همزمان با نگارش انجام دهید.
هر روزی که در حال نوشتن هستید میتوانید به نوشتههای قبلی خود برگردید و آنچه را که نوشتهاید را دوباره بررسی کرده و ویرایش کنید. اشتباهات دستوری، زمان افعال، اشتباهات املایی و قواعد نگارشی را علامتگذاری کنید. هنگامیکه موردی را در نوشتههایتان مشاهده کردید که نیاز به نگارش مجدد یا ارزیابی دیگر دارد، آن را علامتگذاری کنید.
- به عقب برگردید و ویرایش کنید. ویرایش آنچه نوشته شده است به شما کمک میکند تا علاوه بر اصلاح موارد اشتباه فوق، کلیت داستان را دوباره مرور کرده و روایت داستان را صحیح جلو ببرید.
- هنگام ویرایش، اشتباهات را اصلاح نکنید. آنها را علامتگذاری کنید تا در زمان دیگری آنها را اصلاح کنید. دلیل عدم اصلاح متن به این خاطر است، وقتیکه شما اولین نسخه از کتابتان را مینویسید شرایط را طوری رقم بزنید که آنچه اولبار به ذهنتان آمده را نگارش کنید. هرگونه اعمال اصلاح باعث خواهد شد که احتمالاً بر روی آنچه نوشتهاید فکر کنید و مجدداً متن را تغییر دهید که نویسندگان این مسئله را به صلاح نمیدانند و توصیه میکنند در نسخه اول هر آنچه اول باز به ذهنتان میآید (چه درست و چه غلط) نگارش کنید. صرفاً اشتباهات را در این مرحله علامتگذاری کنید تا بعد از اتمام یکبار دیگر برگشته و آنها را اصلاح کنید.
- اگر واقعاً نمیتوانید حین برگشتن و خواندن بدون اعمال اصلاحات فقط علامتگذاری کنید، بهتر است بازگشت به عقب و خواندن و علامت زدن را رها کنید و آن را به زمان اتمام کتاب موکول کنید.
3. ویرایش کتاب را بخش به بخش انجام دهید.
وقتی نسخه اولیه کتاب کامل شد، آن را به بخشهای مختلفی تقسیم کرده و کار ویراستاری را شروع کنید. این بخشها لزوماً همان فصول کتاب شما نیستند؛ هرچند که میتوان فصلبهفصل نیز انجام داد. بهتر است کتاب را بدون توجه به فصول آن، به بخشهای مختلف تقسیم کنید (معمولاً هر ۵۰ صفحه یا هر ۲۰ هزار کلمه).
- چند روز را برای ویراستاری یک بخش از کتاب اختصاص دهید. برای مثال اگر ۴ روز برای آن اختصاص دادید، حتی اگر دوروزه نیز تمام کردید، سعی کنید تا آخر ۴ روز ویرایش همین بخش را ادامه دهید.
- میتوانید جاهایی که قبلاً علامتگذاری کرده بودید را بازنویسی و اصلاح کنید.
- انسجام و همبستگی مطالب آن بخش را مورد بازبینی قرار دهید. آیا هر بخش از کتاب هدف اصلی شمارا پوشش دادهاند؟ اگر ضعفهایی در پوشش وجود دارد، اصلاح کنید.
4. صفحات را پرینت گرفته و کامل آن را مطالعه کنید.
همینکه کار ویراستاری بخشها تمام شد، کل متن را از آغاز تا انتها مطالعه کنید. از خودتان بپرسید، آیا داستان خوب جاافتاده است؟ آیا بخشهای کتاب بهخوبی از بخشهای دیگر کتاب حمایت میکنند؟
- در این بخش شما میتوانید بخشها یا پاراگرافهایی که باکلیت کتاب یا فصل هماهنگ نیستند را حذف کنید. هر چیزی که تکراری است یا غیرضروری است، باید حذف شود.
- هرگونه تغییری که اعمال نمودید را در متن کتاب مشخص کنید و آنها را یادداشت کنید. این متن را نگهدارید تا اگر بعداً قرار بر بازبینی مجدد شد متوجه باشید که چه نکاتی تغییر داده شده و کجاها حذف شدهاند.
- فعلاً زمان آن نیست که متن را سطر به سطر خوانده و هر سطر را جلا دهید. در این مقطع زمانی، اصلاح و شکلگیری پایه اصلی کتاب مدنظر است.
5. کار را مدتی رها کنید.
بهمحض اینکه نسخه اول را کامل ویرایش نمودید، کتاب را برای مدتی رها کنید (چند هفته یا ماه). انتخاب این زمان به عهده خودتان است. وقتی زمان موردنظرتان تمام شد، به سراغ کتاب بروید. اگر فوراً شروع به بازنویسی کردید، پس هنوز آماده انجام مرحله ۴ نیستید.
- فرجهای که برخی نویسندگان به خود میدهند حدود ۶ ماه و برخی دیگر چند هفته است.
- این زمان باید بهقدری باشد که شما به لحاظ عاطفی و هیجانی با کتاب فاصله ایجاد کرده باشید. این فاصله به شما اجازه میدهد که ضعفهای کار خود را بهخوبی پیدا کنید و کلیت کارتان دقیقتر باشد. ایجاد این فاصله بسیار مهم است.
- اگر در اطرافتان کسی وجود دارد که بخواهد نسخههای اولیه کتاب شمارا مطالعه کنید، کار را برای او ارسال کنید. دقیق به او بگویید که چه نوع بازخوردی را میخواهید دریافت کنید.
- کار را برای مدت بسیار طولانی رها نکنید. حدوداً در حد چند ماه کافی است و اگر فاصله یک یا چندساله از کتاب بگیرید، احتمال دارد ایده اصلی کتاب و آنچه میخواستید به آن برسید را فراموش کنید.
6. نسخه دوم را نگارش کنید.
نسخه اولیه را یکبار بخوانید، به کامنتهایی که گذاشتهاید توجه کنید و براساس آنها کار را پیش ببرید و همچنین، اگر کامنتی به ذهنتان رسید بار دیگر آن را در کنار کامنتهای دیگر نگارش کنید. سعی کنید کامنتها دارای تاریخ باشند طبقهبندی آنها براساس زمان اعمال باشد.
- براساس کامنتهایی که گذاشتهاید کارتان را اصلاح کنید. بعد از اصلاح متن براساس کامنتها، خود کامنت را هم براساس تغییری که اعمال کردید عوض کنید. مجدداً در طول بخشبندیهایی که در نسخه اولیه ایجاد کردهاید حرکت کنید.
- این مرحله احتمالاً هفتهها یا ماهها طول بکشد.
7. خودتان به تنهایی ویرایش را انجام ندهید.
خوب است که شما حتماً یکبار به قصد ویرایش کتاب آن را بخوانید و ویرایش کنید اما مطمئن باشید ویرایش کامل زمانی انجام خواهد شد که از فرد یا افراد دیگری نیز استفاده کنید. استفاده از این افراد باعث میشود آنها از دید متفاوتی به کتاب شما نگاه کنند و مشکلات آن را با دیدگاههای متفاوتی نسبت به شما پیدا کنند.
در نهایت، بعد از اعمال ویراستاریهای اولیه، کتاب را براساس دستورالعمل ناشری که قبلاً انتخاب نمودهاید آماده کنید و آن را به ناشر ارسال نمایید.
8.توجه به ساختار متن
اگر میخواهید به ویراستاری علمی بپردازید یا ویراستاری کتاب را در دست دارید باید به ساختار و چینش بخشهای مختلف آنها هم دقت زیادی داشته باشید. مثلاً فرمت یا همان شکل علمی باید از سبک و سیاق خاصی پیروی کند. در ویراستاری کتاب هم باید قوانین مرتبط با آن را رعایت کنید. حتی اگر بهترین متنها را هم بنویسید اما اسلوب و ساختار متنی رایج را رعایت نکنید، احتمال دارد که از سوی داوران ناشران پس زده شوید.
9. ویرایش جملات
بعد از طیکردن مراحلی که گفته شد باید به سراغ ویرایش جملات بروید و آنها را به دقت بررسی کنید.در این مرحله از ویراستاری کتاب باید به لحن و افعال جملات دقت داشته باشید. مثلاً زمان افعال و لحن نگارش باید در تمام بخشهای متن از انسجام برخوردار باشد. جملات دوپهلو، حاوی ایهام و گیجکننده هم باید اصلاح شوند. جملات اضافی و نمونههایی که هیچ کارکردی در متن ندارند هم باید حذف گردند.
10. بررسی املا و نقاط فنی
درستی املا و عاریبودن متن از هر گونه غلط املایی از جمله نکات بسیار مهمی است که در ویراستاری باید در نظر داشته باشید. بدون توجه به اصلاح و درستی نقاط فنی و املایی، متنتان بیاعتبار میشود. نرم افزار گرامرلی و نرم افزار ویراستیار ابزارهای کمککننده برای بررسی و رفع خطاهای املایی و نکات فنی نگارشی متون شما هستند.
11. بازخورد کسب کنید.
همینکه کارتان قابلخواندن شد و شکل خوبی پیدا کرد، از دیگران بخواهید متن را خوانده و بازخورد ارائه کنند. میتوانید از دوستان، همکاران و ویراستاران حرفهای بخواهید کارتان را مطالعه کنند. از آنها بخواهید بازخوردهای دقیق ارائه دهند و دقیقاً تشریح کنید که برحسب بازخوردهایی که ارائه میکنند شما میتوانید چهکاری انجام دهید.
- برای نسخه اولیه و یا ثانویه شما باید از بازخورد دهندگان بخواهید در مورد طرح کلی داستان، شخصیتها و توالی داستان نظرشان را بیان کنند.
- برای نسخههای بعدی، شما میتوانید از بازخورد دهنگان سؤالات عمومیتر بپرسید مانند: «آیا داستان باور بپذیر است؟» «تکراری یا شبیه به داستانهای دیگران نیست؟» «آیا کلیت آن معنیدار است؟» «آیا با اتمام داستان هیجانی داشتید؟»
- میتوانید قراردادی با یک ویراستار قوی منعقد کنید تا به شما بازخوردهایی ارائه دهد.
- حتی اگر شما دوستانی دارید که تمایل دارند نسخه شما را مطالعه کنند، اما بدانید که خوانندگان حرفهای و ویراستاران تفاوت بسیار گستردهای را ایجاد خواهند کرد.
12. ویرایش در سطح سطور متن.
به جملات و پاراگرافها نگاه کنید و اگر مشاهده کردید که جملهای یا پاراگرافی بیشازحد طولانی است آن را از طریق خرد کردن به بخشهای کوتاه، اصلاح کنید. حواستان باشد که در هر فصل پاراگراف اول بهقدری جذاب نوشته شود که خواننده را به خود جلب کند. اگر کتاب شعری مینویسید، خطوط را مجزا بخوانید و تعیین کنید هر یک از خطوط بهتنهایی دارای زیبایی و جذابیت نسبی هست یا خیر.
- اگر کتاب رمان مینویسید، سعی کنید گفتگوها را براساس جریان روایت، شخصیتها و سبک آنها طراحی کنید.
- دیالوگ یا گفتگوهای بین شخصیتهای داستان را با صدای بلند بخوانید و ببینید آیا صداها طبیعی هستند: آیا شخصیت داستانی شما همانگونه که باید حرف بزند، حرف میزند یا نه؟ آیا زبان مورد استفاده آنها خاص و شفاف است یا دائماً از اصطلاحها و کلمات تکراری و مبهم استفاده میکنند؟ آیا لغات و اصطلاحات بازمان و موقعیت و حالت داستان مناسبت دارند یا خیر؟
13. کتاب را با صدای بلند بخوانید.
هنگامیکه کتاب شما برحسب تغییرات مراحل قبل به شکل ایدهآل خود نزدیکتر شد و شما بارها آن را مورد ویراستاری قراردادید میتوانید کار را پرینت گرفته و آن را از اول تا آخر با صدای بلند بخوانید. خواندن با صدای بلند به شما خواهد گفت که چه بخشهایی از کار شما نیازمند تغییرات است. اگر بعد از این همه ویرایش کمی از کتاب خود متنفر شدید، تعجب نکنید! پدیدهای رایج است. هر بخشی از کتاب که برای شما حوصله بر بود را میتوانید مجدداً بازنویسی کنید.
- بعد از خواندن کامل کتاب، کارتان را سیستماتیک و مرتب به جلو نبرید. میتوانید اولین جمله از هر فصل را بخوانید. یقیناً این کار کمک خواهد کرد که میزان انسجام کتاب را بهتر درک کنید.
- جمله اول و آخر هر بخش (که در مراحل اولیه بخشبندی کردهاید) یا هر فصل را بخوانید. همچنین، جمله اول و آخر کتاب را نیز بخوانید. این دو تکنیک برای بررسی میزان همبستگی و انسجام کتاب بسیار مفید است. مخصوصاً اگر پس از خواندن آنها شما تکرار را مشاهده نکنید و فرآیند روایت منظم و معقول باشد.
14. اعمال تغییرات آخر.
با پشت سر گذاشتن مراحل قبل، نوبت به مرحله نهایی رسیده است. اکنون بهترین زمان برای فرمت دادن به کار، اضافه کردن پانویسها، طراحی و تکمیل نمودارها و عکسها در کتاب هست. کتاب خود را براساس دستورالعملهایی که ناشر ارائه خواهد داد فرمتبندی کنید.
در مرحله آخر ویراستاری باید بار دیگر متن را بخوانید و ببینید که چه کردهاید و محصول نهاییتان چه از آب درآمده است. خواندن نهایی میتواند شما را مطمئن کند که کوتاهی در کار نیست و دیگر اشتباهی در متن وجود ندارد.
- اگر نامی برای کتاب خود انتخاب نکردهاید، میتوانید هماکنون انتخاب کنید. عنوانی را انتخاب کنید که بتواند توجه خوانندگان شمارا به خود جلب کند و جذاب باشد.
- بهتر است برای عنوان کتاب خوب فکر کنید و عجله نکنید. میتوانید از نامها و اسامی مکانها و شخصیتهای داستان خود آن را الهام بگیرید.
- عنوان انتخاب شده شاید بهوسیله ناشر دچار تغییراتی شود. البته این تغییرات با اطلاع شما خواهد بود و ناشر سعی خواهد داشت جذابترین نام را برای کتاب انتخاب کند.