منظور از ارجاع‌دهی (رفرنس‌دهی) یا رفرنس‌نویسی که در کتب دیگر ممکن است با نام استناد کردن از آن‌ها استفاده شود آن است که نویسنده چگونگی استفاده از اندیشه‌های دیگران را به خواننده معرفی نماید.
به عبارت دیگر زمانی که نویسنده از مطالب دیگر نویسندگان و محققان استفاده می‌کند باید به آن منبع رفرنس یا ارجاع دهد تا خواننده بداند که آن مطلب توسط چه کسی و از کجا بیان شده است.
اخلاق در پژوهش حکم می‌کند که نوشتن منابع همواره اصولی و کامل انجام شود تا حق نویسندگان دیگر ضایع نگردد.
ارجاع‌دهی (رفرنس‌دهی) یعنی برای جلوگیری از سرقت علمی و ادبی در مقاله، کتاب و یا پایان‌نامه، خواننده را به منابعی که در آن‌ها استفاده کرده‌ایم، ارجاع دهیم؛ این منابع می‌تواند مقالات افراد مختلف، نقل‌قول‌هایی از استادان و دانشمندان و یا حتی ایده‌هایی باشد که دیگران آن را مطرح کرده‌اند.
شما با این کار نه تنها به تحقیق خود ارزش و اعتبار می‌دهید، بلکه به زحمات دیگر نویسنده‌ها هم ارزش داده‌اید.
در نوشتن کتب علمی، مقالات و متون سنگین پژوهشی، کمک گرفتن از سایر منابع برای بالا بردن صحت و سقم مطلب، امری بدیهی می‌باشد. اما آنچه مهم است، رعایت اخلاق حرفه‌ای برای بیان نام منابعی است که از آن‌ها در نوشتن متن خود استفاده کرده‌ایم.
روش‌های ارجاع‌دهی یا رفرنس‌دهی متنوعی در دنیا وجود دارد که برخی از آن‌ها در بین محققین حوزه‌های مختلف علمی به صوت استاندارد پذیرفته شده و در ارجاع‌دهی (رفرنس‌دهی) مقالات یا کتب علمی مختلف معمولاً به کار برده می‌شوند.
دلیل ارجاع‌دهی (رفرنس‌دهی) در متون علمی
یوجین گارفیلد بیشترین دلایل استناد را پانزده دسته‌بندی زیر می‌داند:
1. قدردانی و تشکر از پیشگامان پژوهشی؛
2. اعتبار بخشیدن به آثار مربوط؛
3. شناسایی روش‌ها و ابزارهای علمی در پژوهش و مانند آن؛
4. ارائه فیلدها و زمینه‌های مطالعاتی؛
5. تصحیح و درست کردن اثر خود؛
6. تصحیح و درست کردن آثار دیگران؛
7. نقد و بررسی آثار گذشته؛
8. استفاده از نظریات و ادعاهای اثبات شده؛
9. اطلاع به پژوهشگران در مورد آثار در دست انتشار؛
10. آگاهی دادن به مخاطبان در مورد آثاری که به‌طور نادرست نمایه‌سازی شده یا مورد استناد قرار نگرفته‌اند؛
11. اعتبار دادن به داده‌ها؛
12. شناسایی آثار بنیادی در مورد اندیشه یا موضوع پژوهش؛
13. شناسایی و معرفی آثار بنیادی در بیان و شرح مفهوم‌ها و اصطلاحات؛
14. رد کردن آثار یا اندیشه‌های دیگران؛ و
15. اختلاف نظر در مورد مباحث و نظریات دیگران.
دو مشخصه اصلی برای انواع سبک‌های ارجاع‌دهی وجود دارد:
مشخصه اول روش استناد به منبع درون متن است.
مورد دوم مربوط به این است که چطور یک منبع در صفحه فهرست منابع یا «آثار مورد استناد» نوشته می‌شود.
به سه روش مختلف می‌توان درون متن به منبع اشاره کرد:
روش نویسنده-تاریخ: در این روش، شما مستقیماً در جایی از متن که به منبع اشاره می‌کنید، نام نویسنده و سال انتشار کار او را ذکر می‌کنید. به استثنای روش MLA، که از سیستم نویسنده-شماره صفحه استفاده می‌کند.
روش عددی: در این روش، شما عدد مربوط به هر منبع را در لیست مرجع می‌نویسید و هرجایی در متن که خواستید به آن منبع خاص اشاره کنید فقط عدد مربوط به آن را ذکر می‌کنید.
روش نشانه‌گذاری: شما منبع را (به شکل اختصاری) در پاورقی یا ته نوشت می‌نویسید.
در ادامه به اختصار به بررسی برخی از سبک‌های ارجاع‌دهی (رفرنس‌دهی) که بیش از همه مورد استفاده قرار می‌گیرند، می‌پردازیم.
ارجاع‌دهی (رفرنس‌دهی) به سبک APA
APA یکی از محبوب‌ترین روش‌های استناددهی در نوشته‌های علمی است. روش رفرنس‌نویسی به سبک APA توسط انجمن روانشناسی آمریکا (American Psychological Association) ایجاد شد و بیشتر در علوم اجتماعی و روانشناسی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
امروزه بسیاری از تخصص‌های دیگر نیز از این روش برای استناد به منبع استفاده می‌کنند. روش APA از سیستم نویسنده-تاریخ پیروی می‌کند، روشی که در آن به شکل اختصاری و درون متن به منبع اشاره می‌کنید و در فهرست منابع تمام مرجع‌ها را به طول کامل لیست می‌کنید.
1. ارجاع‌دهی (رفرنس‌دهی) درون متنی به سبک APA
در این روش باید در متن، نام نویسنده (یا نویسندگان) و تاریخ چاپ کتاب مرجع را در انتهای جمله و در پرانتز بگذارید؛ اگر نقل‌قول مستقیم آورده‌اید، صفحه‌ی موردنظر هم باید ثبت شود.
اگر مرجع چند نویسنده داشت:
- اگر دو یا سه نویسنده بودند، نام خانوادگی هر سه ثبت می‌شود.
- اگر بیش از سه نویسنده بودند، نام یک نفر نوشته شده و از بقیه تحت عنوان «دیگران» یاد می‌شود.
2. ارجاع‌دهی (رفرنس‌دهی) در فهرست منابع به سبک APA
از آنجایی که ارجاع‌دهی (رفرنس‌دهی) APA طبق سیستم نویسنده و تاریخ است، در انتهای کتاب، منابع به ترتیب حروف الفبا نوشته می‌شوند.
اگر مرجع یک تا سه نویسنده داشت، برای ارجاع‌دهی (رفرنس‌دهی) به کتاب طبق الگوی زیر عمل می‌کنیم (به علائم نگارشی هم توجه کنید):
نام خانوادگی نویسنده، نام نویسنده. (سال انتشار کتاب). نام کتاب. محل نشر: نام انتشارات
حتی می‌توانید نام نویسنده را کوتاه کرده و تنها حرف اول آن را بنویسید.
اگر تعداد نویسنده‌ها از سه نفر بیشتر شد آن را به این شکل می‌نویسیم:
نویسنده اول. نویسنده دوم. نویسنده سوم و دیگران.
نکته: در متون انگلیسی این حالت بیشتر دیده می‌شود.
اگر منبع، ترجمه کتاب باشد به این صورت عمل می‌کنیم:
نام خانوادگی نویسنده، نام نویسنده. (سال انتشار). نام کتاب. ترجمه نام خانوادگی، نام مترجم (سال ترجمه) محل نشر: نام انتشارات.
ارجاع‌دهی (رفرنس‌دهی) به سبک هاروارد
این روش شباهت زیادی به سبک APA دارد و با همان روش نویسنده و تاریخ نوشته می‌شود. راهنمای سبک رفرنس‌نویسی هاروارد (Harvard) توسط مؤسسه استاندارد بریتانیا و خدمات انتشارات دولتی استرالیا ارائه شده است.
1. ارجاع‌دهی (رفرنس‌دهی) درون متنی به سبک هاروارد
برای ارجاع درون‌متنی مانند روش APA عمل کرده و نام نویسنده و سال انتشار مرجع را می‌نویسیم.
اگر برای منبع، بیش از سه نویسنده وجود داشته باشد به شکل et al (معادل همکاران است) می‌نویسیم.
2. ارجاع‌دهی (رفرنس‌دهی) فهرست منابع به روش هاروارد
در فهرست منابعِ کتابی، طبق الگوی زیر می‌توانید این ارجاع‌دهی را انجام دهید:
نام خانوادگی، نام نویسنده. (سال چاپ). موضوع کتاب. ویرایش. محل نشر کتاب: نام ناشر، شماره صفحه.
درباره ویرایش باید نکاتی را رعایت کنید؛ درصورتی‌که ویرایش اول کتاب نباشد باید آن را ذکر کنید و شماره ویرایش هم باید نوشته شود.
برای ارجاع‌دهی (رفرنس‌دهی) به مقالات باید از الگوی زیر پیروی کنید:
نام خانوادگی نویسنده، حرف اول نام نویسنده، سال انتشار. عنوان مقاله. نام مجله، شماره جلد، شماره صفحه.
ارجاع‌دهی (رفرنس‌دهی) به پایان‌نامه با روش هاروارد طبق فرمول پایین انجام می‌شود:
نام خانوادگی نویسنده، حرف اول نام نویسنده. سال، عنوان پایان‌نامه، سطح، نام رسمی دانشگاه
ارجاع‌دهی (رفرنس‌دهی) به سبک MLA
سبک MLA توسط انجمن زبان مدرن (Modern Language Association) ارائه شده است و اختصاصاً در مطالعات زبان‌شناسی مورد استفاده قرار می‌گیرد. MLA از سیستم نویسنده-شماره صفحه پیروی می‌کند.
1. ارجاع‌دهی (رفرنس‌دهی) درون متنی به سبک MLA
برای ارجاع درون‌متنی، در انتهای جمله‌ی موردنظر و در براکت، عدد درج می‌شود و فهرست منابع هم به ترتیب اعداد لیست خواهد شد.
2. ارجاع‌دهی (رفرنس‌دهی) در فهرست منابع به سبک MLA
نام خانوادگی، حرف اول نام نویسنده. نام منبع. شهر نشر کتاب: انتشارات؛ سال انتشار.
روش ارجاع‌دهی به سبک ونکوور (Vancouver)
سبک ونکوور توسط کمیته بین‌المللی ویراستاران مجله پزشکی (ICMJE) ارائه شد و بیشتر در دنیای پزشکی مورد استفاده قرار می‌گیرد. به جای استفاده از سیستم نویسنده-تاریخ، در سبک ونکوور از سیستم عددی استفاده می‌شود. در نوشته، منبع با یک شماره مشخص می‌گردد درحالی‌که جزییات منبع در یک لیست کامل در فهرست منابع قرار می‌گیرد.
1. ارجاع‌دهی (رفرنس‌دهی) درون متنی در سبک ونکوور
در سبک ارجاع‌دهی (رفرنس‌دهی) ونکوور، ارجاع در متن با عدد در براکت یا پرانتز، انتهای جمله مربوطه درج می‌شود. گاهی این عدد به‌صورت بالانویس یا Superscript هم نوشته می‌شود.
اگر در قسمتی از متن به بیش از یک مرجع اشاره شود، اعداد را در یک براکت می‌نویسیم. حالا اگر این اعداد متوالی باشد بین آن ویرگول گذاشته و اگر چندین رفرنس متوالی داشته باشیم، اولین و آخرین رفرنس را نوشته و میانشان خط فاصله می‌گذاریم. مثال: [۱۳، ۱۴] برای دو رفرنس متوالی و [۱۶-۱۳] برای چند رفرنس متوالی.
2. ارجاع‌دهی (رفرنس‌دهی) در فهرست منابع به سبک ونکوور
نام خانوادگی حرف اول نام نویسنده. عنوان مقاله. نام مجله سال انتشار ماه؛ جلد یا دوره انتشار (شماره مجله:) شماره صفحه.
در این سبک اگر تعداد نویسندگان به شش نفر هم برسد، نام آن‌ها را می‌آوریم ولی اگر تعداد آن‌ها از ۶ نفر بیشتر باشد، به جای نام بقیه از عبارت همکاران استفاده می‌کنیم (در متون انگلیسی et al نوشته می‌شود).
ارجاع‌دهی (رفرنس‌دهی) سبک شیکاگو
سبک رفرنس‌نویسی شیکاگو (The Chicago Manual of Style) را بیشتر در تحقیقات علوم انسانی می‌بینیم. این سبک ارجاع‌دهی به دو صورت استفاده می‌شود:
- شیکاگو A: در این روش منبع با تمام اطلاعات در انتهانویس، پاورقی و یا در فهرست کتاب موردنظر ذکر می‌شود.
- شیکاگو B: منبع به‌صورت مختصر و با روش نویسنده و تاریخ در متن یا فهرست کتاب، به شکل لیست منابع آورده می‌شود.
الف) ارجاع‌دهی (رفرنس‌دهی) به سبک شیکاگو A
1. ارجاع‌دهی (رفرنس‌دهی) درون متنی به سبک شیکاگو A
ارجاع‌دهی (رفرنس‌دهی) درون متنی به‌صورت عددی انجام می‌شود و نحوه‌ی ارجاع‌دهی در پاورقی به این صورت است:
نام و نام خانوادگی نویسنده، نام کتاب. (شهر نشر کتاب: انتشارات، سال انتشار)
2. ارجاع‌دهی (رفرنس‌دهی) فهرست منابع به سبک شیکاگو A
نام خانوادگی، نام نویسنده. نام منبع. شهر نشر منبع: نام انتشارات، سال نشر.
ب) ارجاع‌دهی (رفرنس‌دهی) به سبک شیکاگو B
1. ارجاع‌دهی (رفرنس‌دهی) درون متن به سبک شیکاگو B
بالاتر گفتیم که برای ارجاع‌دهی درون‌متنی باید از روش نویسنده تاریخ استفاده کرد، همین‌طور می‌توانید شماره‌ی صفحه را هم ذکر کنید. به الگوی زیر دقت کنید:
نام خانوادگی نویسنده سال انتشار منبع، صفحه
2. ارجاع‌دهی (رفرنس‌دهی) فهرست منابع به سبک شیکاگو B
نام خانوادگی، نام نویسنده. سال انتشار منبع. نام منبع. شهر انتشار: نام انتشارات.
ارجاع‌دهی (رفرنس‌دهی) به سبک Turabian
روش Turabian مشابه شیکاگو است و در آن از سبک نویسنده – تاریخ و نشانه‌گذاری استفاده می‌شود؛ اگر متن شما علوم انسانی باشد باید از سبک نشانه‌گذاری و اگر یک مطالعه‌ی اجتماعی است باید از روش نویسنده و تاریخ استفاده کنید.
1. ارجاع‌دهی (رفرنس‌دهی) درون متنی به سبک Turabian
ارجاع درون متنی Turabian به‌صورت عددی است و در پاورقی به روش زیر ارجاع می‌دهند:
نام و نام خانوادگی نویسنده، نام منبع (شهر انتشار منبع: نام انتشارات، سال انتشار)، شماره‌ی صفحه.
برای اشاره به منابع زیرشاخه‌ی اصلی در پاورقی هم از الگوی زیر استفاده می‌کنیم:
نام خانوادگی نویسنده، نام کتاب. شماره‌ی صفحه.
2. ارجاع‌دهی (رفرنس‌دهی) فهرست منابع به سبک Turabian
در لیست منابع انتهایی اگر قصد ارجاع‌دهی به روش Turabian را دارید باید به سبک زیر عمل کنید:
نام خانوادگی، نام نویسنده. نام کتاب. نام شهر انتشار منبع: نام انتشارات. سال نشر.
ارجاع‌دهی (رفرنس‌دهی) به سبک AAA
در سبک AAA از سیستم نویسنده و تاریخ استفاده شده و اصول آن شباهت زیادی به روش ارجاع‌دهی شیکاگو دارد.
1. ارجاع‌دهی (رفرنس‌دهی) درون متنی به سبک AAA
نام خانوادگی نویسنده و سال انتشار منبع، شماره‌ی صفحه
2. ارجاع‌دهی (رفرنس‌دهی) فهرست منابع به سبک AAA
نام خانوادگی، نام نویسنده و سال انتشار منبع نام منبع. شهر نشر: نام انتشارات.
ارجاع‌دهی (رفرنس‌دهی) به سبک IEEE
اگر کار تخصصی متن برق انجام می‌دهید، این بخش را از دست ندهید.
این روش ارجاع‌دهی (رفرنس‌دهی) را مؤسسه مهندسان برق و الکترونیک (IEEE) ارائه داده و بیشتر هم در پژوهش‌های علوم فنیِ این چنینی کاربرد دارد.
1. ارجاع‌دهی (رفرنس‌دهی) درون متنی به سبک IEEE
در این روش باید از اعداد برای ارجاع‌دهی استفاده کنید.
به این صورت که بعد از جمله‌ی موردنظر، شماره را در براکت [] قرار می‌دهید؛ اگر در طول متن باز هم از این منبع جمله‌ای ذکر شد، باید همین شماره را درج کنید.
در این روش معمولاً نیازی به درج نام نویسنده در طول متن نیست اما اگر بر این مسئله تأکید دارید، ایرادی ندارد.
این ارجاع‌دهی را هم می‌توانید در وسط جمله بیاورید و هم در انتهای جمله.
2. ارجاع‌دهی (رفرنس‌دهی) فهرست منابع به سبک IEEE
حرف اول نام نویسنده. نام خانوادگی، نام منبع. شهر انتشار: نام انتشارات، سال نشر.
ارجاع‌دهی (رفرنس‌دهی) به سبک ACS
در متون شیمی این سبک کاربرد زیادی دارد.
این نوع روش ارجاع‌دهی توسط انجمن شیمی آمریکا عرضه شده است. در این سبک از سه مدل برای ارجاع‌دهی (رفرنس‌دهی) درونِ متن استفاده می‌شود که بسته به مقاله باید سبک خاصی را انتخاب کرد.
1. ارجاع‌دهی (رفرنس‌دهی) درون متنی به سبک ACS
برای ارجاع درون‌متنی ACS از دو شیوه‌ی عددی و نویسنده و تاریخ استفاده می‌شود. الگوی روش نویسنده و تاریخ: (نام خانوادگی نویسنده، سال انتشار منبع)
2. ارجاع‌دهی (رفرنس‌دهی) فهرست منابع به سبک ACS
نام خانوادگی، حرف اول نام نویسنده. نام منبع؛ نام انتشارات: شهر انتشار، سال نشر.
ارجاع‌دهی (رفرنس‌دهی) به سبک APSA
این سبک که از روش نویسنده و تاریخ پیروی می‌کند، توسط اداره بازبینی علوم سیاسی آمریکا ارائه شده است. بنابراین می‌توان حدس زد که در چه متونی بیشتر شاهد ارجاع‌دهی به سبک APSA هستیم. این روش اگر برای مدارک دولتی در آمریکا استفاده شود، از قوانین خاصی پیروی می‌کند.
1. ارجاع‌دهی (رفرنس‌دهی) درون متنی به سبک APSA
نام خانوادگی نویسنده و سال انتشار
2. ارجاع‌دهی (رفرنس‌دهی) فهرست منابع به سبک APSA
نام خانوادگی، نام نویسنده. سال انتشار. نام منبع. شهر نشر منبع: نام انتشارات.
نکته: جهت کسب اطلاعات بیشتر در مورد آموزش ارجاع‌دهی (رفرنس‌دهی) در ورد (Word) کلیک کنید.