ترجمه به زبان ساده به معنی تبدیل یک متن از زبان مبدأ (زبانی که متن به آن زبان است) به زبان مقصد (زبانی که می‌خواهیم متن به آن زبان ترجمه شود) است. البته ترجمه تنها به معنای معادل فرآیند یافتن کلمات هم‌ارز زبان مقصد برای کلمات متن اصلی نیست.
زیرا ممکن است اصلاً کلمات هم‌ارز وجود نداشته باشد، یا ممکن است بیشتر از یک کلمه هم‌ارز وجود داشته باشد، یا حتی ممکن است کلمات هم‌ارز برای شرایط مختلف متفاوت باشد، بنابراین در ترجمه استاندارد باید کلمات و زمینه ترجمه ارزیابی شده و بهترین کلمات هم‌ارز پشت سرهم چیده شوند.
ترجمه به بشر کمک می‌کند تا مرزهای بین کشورها را از بین برده و بتوانند با یکدیگر ارتباط برقرار کنند، همچنین بدون وجود ترجمه، دانشمندان نمی‌توانستند متون علمی به زبان‌های دیگر را خوانده و درک نمایند و از آن در راستای تحقیقات خود استفاده کنند.
انواع مدل ترجمه
زمانی که نیاز به اطلاعاتی شکل می‌گیرد که زبان‌اصلی آن قابل‌فهم نیست، ترجمه و مترجم معنی پیدا می‌کنند. این شرایط است که نیاز به وجود مترجم ضروری احساس می‌شود. هر مترجم به‌صورت انواع مختلف قادر به ترجمه متن است. در ادامه با انواع ترجمه آشنا می‌شویم.
1. ترجمه کلمه به کلمه
در این نوع از ترجمه هر کلمه به‌صورت جداگانه و واحد ترجمه می‌شود. این نوع ترجمه مختص اسامی و عبارات است ولی باید توجه داشته باشید که ساختار زبانی رعایت شود و در صورت نیاز ترتیب قرارگیری کلمات تغییر یابد، در غیر این صورت ترجمه ازنظر دستور زبانی نادرست خواهد بود.
2. ترجمه مفهومی paraphrase
در ترجمه مفهومی تنها مفهوم متن رسانده می‌شود و ترجمه کلمه به کلمه آن انجام نمی‌شود. در این نوع ترجمه نکات دستوری زبانی مقصد رعایت می‌شود. از ترجمه مفهومی برای ترجمه سایت و مقالات علمی استفاده می‌گردد.
3. ترجمه کامل یا full translation
در این نوع ترجمه، مترجم موظف است تمام متن را بدون کم و کاستی ترجمه نماید. این نوع ترجمه برای مقالات و دنش نامه‌ها مهم است.
4. ترجمه نسبی و غیر کامل partial
این نو ترجمه کاملاً برعکس ترجمه کامل است. در ترجمه غیر کامل تنها بخشی از متن و قسمت‌های مهم آن آورده می‌شود.
5. ترجمه آزاد free
در ترجمه آزاد مترجم خود را درگیر کلمات تخصصی متن نمی‌کند و تنها مفهومی کامل از متن را در اختیار خواننده قرار می‌دهد. هدف از ترجمه آزاد نوشتن متن با دستور زبان و ادبیات زبان مقصد است.
6. ترجمه وابسته به‌ردیف rank-bound
این نوع ترجمه نزدیک به ترجمه تحت لفظی است و کلمه به کلمه متن از زبان مبدأ به زبان مقصد ترجمه می‌شود. برای مثال کلمه خداحافظ به‌صورت کلمه به کلمه god protector ترجمه می‌شود.
7. تحت لفظی یا literal
در این نوع ترجمه، متن به‌صورت کلمه به کلمه به زبان مقصد ترجمه می‌شود. متن حاصل از ترجمه تحت لفظی یک متن بی‌معنی است که نیاز به ویراستاری دقیق دارد. مترجم گوگل و مترجم‌های تازه‌کار به همین شکل ترجمه می‌کنند.
انواع سیستم ترجمه
اکنون که با انواع ترجمه آشنا شده‌ایم وقت آن است که با انواع سیستم‌های ترجمه نیز آشنا شویم.
1. ترجمه ماشینی
سابقه ترجمه ماشینی به حدود نیم قرن پیش از این بازمی‌گردد. ترجمه ماشینی از جمله نخستین اهداف علوم رایانه‌ای و به‌خصوص هوش مصنوعی بوده است که امروزه نیز در حال پیشرفت است.
در ترجمه ماشینی انسان هیچ دخالتی در ترجمه ندارد و تمام آن توسط کامپیوتر و ماشین‌ها انجام می‌شود. ترجمه ماشینی می‌تواند به‌صورت برنامه و نرم‌افزار و یا سایت و خدمات آنلاین باشد. از مزایای ترجمه ماشینی می‌توان به ساده بودن آن اشاره کرد، همچنین این نوع ترجمه ممکن است کاملاً رایگان باشد.
اما اصولاً به دلیل اینکه کامپیوترها نمی‌توانند مانند انسان هوشمند باشند، ترجمه‌ای که توسط آن‌ها انجام می‌شود، ترجمه تخصصی و کاملی نخواهد بود و به هیچ‌وجه نمی‌توان انتظار داشت که با استفاده از یک نرم‌افزار کامپیوتری، هر متنی به‌آسانی ترجمه شود.
لازم به ذکر است که نرم‌افزارهای مترجم، در بهترین حالت، عمل ترجمه را با دقتی در حدود 70 درصد انجام می‌دهند.
2. ترجمه هم‌زمان هم‌ردیف simultaneous interpreting
ترجمه هم‌زمان یا ترجمه حضوری یا مترجم شفاهی به‌صورت شفاهی بوده و ترجمه در حین صحبت گوینده به انجام می‌رسد. ترجمه هم‌زمان از سایر ترجمه‌ها سخت‌تر است و مهارت بسیار بالایی می‌خواهد. مترجم باید با لهجه زبان مقصد و کلمات تخصصی آشنا باشد تا بتواند در کسری از ثانیه کلمات را ترجمه و جمله‌بندی نماید.
این نوع ترجمه اغلب در موقعیت‌های رسمی که افراد کشورهای مختلف در آن حضور دارند، انجام می‌شود.
3. ترجمه مکتوب هم‌زمان Trans – interpreting
در این نوع ترجمه، مترجم متن ترجمه‌شده سخنرانی را از قبل دارد و هم‌زمان با سخنرانی شخص دیگر متن ترجمه را قرائت می‌کند. این نوع ترجمه در سازمان‌های بین‌المللی خصوصاً در سازمان ملل متحد معمول است. مترجمی که به این نوع ترجمه می‌پردازد علاوه بر احاطه کامل بر هر دو زبان مبدأ و مقصد و موضوع سخنرانی، باید سرعت عمل کافی داشته باشد.
ترجمه مکتوب هم‌زمان بیشتر در مذاکرات یا در جلسه‌های مهم مشورتی و نشست‌های سیاسی، علمی، فنی، تجاری و … کاربرد دارد.
4. ترجمه متنی
در ترجمه متنی مترجم به ترجمه متن مانند سایت، مقاله علمی، اثر هنری و … می‌پردازد. ترجمه متن چه عمومی باشد چه تخصصی دشواری‌های مختص به خودش را دارد. برای ترجمه متون، باید مترجم به زبان مبدأ و زبان مقصد تسلط داشته باشد و علاوه بر آن، فنون و مهارت‌های ترجمه را نیز بشناسد.
امروزه ترجمه متون در تمامی زبان‌های زنده دنیا مانند آلمانی، روسی، اسپانیائی، عربی، فارسی و انگلیسی در حال انجام است.
ترجمه هر متن را معمولاً متخصص همان رشته انجام می‌دهد که َکاملاً با اصطلاحات تخصصی آشنایی دارد. اغلب دانشجویان و اساتید برای ترجمه مقالات خود به دنبال مترجم‌های تخصصی متون علمی هستند تا بتوانند ترجمه بی‌نقصی را برای مجلات ارائه دهند.
5. ترجمه کتاب
ترجمه کتاب با ترجمه سایر متون متفاوت است و هر مترجمی که ترجمه متون انجام می‌دهد قادر به ترجمه کتاب نخواهد بود. ترجمه کتاب باید توسط مترجم متخصص همان حوزه انجام شود. مترجم کتاب باید آشنا به نحوه نگارش کتاب باشد. مترجم در این نوع ترجمه اجازه دخل و تصرف در محتوای کتاب را ندارد.
ترجمه تخصصی کتاب باید کاملاً دقیق، با مفهوم و بدون هیچ‌گونه ابهامی باشد و در صورت احساس نیاز مترجم به توضیحات بیشتر، می‌تواند توضیحات خود را به شکل پاورقی ارائه نماید.
نکته: جهت کسب اطلاعات بیشتر منوی ترجمه کتاب‌های تخصصی و عمومی را مطالعه فرمایید.
انواع مترجم
همان‌طور که اشاره شد مترجم می‌تواند یک شخص و یا یک نرم‌افزار باشید که می‌تواند متنی را از زبانی به زبان دیگر ترجمه نمایند. برای بررسی تفاوت میان مترجم انسانی و ماشینی ابتدا به بررسی هرکدام می‌پردازیم.
1. مترجم انسانی
مترجم انسانی یک شخصی است که به زبان مبدأ و مقصد آشنایی کامل دارد و می‌تواند متن مبدأ را درک نماید و به زبان مقصد انتقال دهد. یک مترجم خوب باید علاوه بر آشنایی کامل به زبان مبدأ و مقصد بافرهنگ هر دو زبان نیز آشنایی داشته باشد تا بتواند نسبت به عرف و فرهنگ آن کشور ترجمه را ارائه دهد.
مترجم متخصص کسی است که علاوه بر دانش کافی در زبان و فرهنگ، باید آشنایی دقیق با کلمات تخصصی متون علمی را نیز داشته باشد تا بتواند ترجمه تخصصی در رشته خاص را انجام دهد.
2. مترجم ماشینی
مترجم ماشینی همان مترجم آنلاین است که به‌صورت نرم‌افزار و یا سایت‌های آنلاین در دسترس قرار دارند و با واردکردن متن مبدأ آن را به زبان مقصد ترجمه می‌کنند.
بر خلاف ترجمه انسانی که هر مترجم برای ترجمه تخصصی رشته خاصی در نظر گرفته می‌شود، ترجمه ماشینی از این قابلیت برخوردار نیست و نمی‌توان رشته تخصصی خاصی را برای متون ارائه شده جهت ترجمه انتخاب نمود تا کلمات به‌صورت تخصصی ترجمه شوند.
از نمونه بارز مترجم آنلاین می‌توان به مترجم گوگل اشاره کرد.