همه می‌دانیم که خواندن کتاب تأثیرات باورنکردنی روی ذهن و عملکرد انسان در زندگی فردی و اجتماعی دارد. خواندن انواع کتاب، به زندگی انگیزه داده و تخیل را پرورش می‌دهد. فرقی نمی‌کند که شما طرفدار کتاب‌های عاشقانه باشید یا دیوانه‌وار به دنبال کتاب‌های تاریخی بوده و از غرق شدن در گذشته لذت ببرید.
چیزی که در این میان مهم است، ماندن در فضای کتاب‌خوانی است. فضایی که ما را آرام می‌کند و به لحظه‌هایمان عمق می‌بخشد.
کتاب‌ها در نگاه اول به دو دسته‌ی اصلی «داستانی» و «غیرداستانی» تقسیم می‌شوند؛ و بعد هر کدام در ژانرهای گوناگون قرار می‌گیرند. ناگفته نماند که یک کتاب داستانی می‌تواند چندین ژانر را شامل شود.
بسیاری از نویسندگان، ژانرهای مختلف را با هم ترکیب می‌کنند تا توانایی پرداخت بیشتری روی شخصیت‌های کتاب داشته باشند و به این ترتیب ممکن است یک کتاب تنها در یک ژانر قرار نگیرد.
اگر نویسنده، مؤلف یا مترجم هستید، مهم است که انواع موضوع کتاب را بشناسید و تفاوت ژانرهای مختلف را درک کنید. مخاطبان کتاب شما از ژانری به ژانر دیگر تغییر می‌کنند و شما به‌عنوان نویسنده باید با آگاهی به انواع کتاب، به روشی بنویسید که توجه خوانندگان را به نوشته خود جلب کنید.
ویراستاران و انتشارات اغلب تمایل دارند در چند ژانر خاص فعالیت داشته باشند و به این ترتیب در یک حوزه‌ی مشخص تخصص پیدا کنند و به شهرت برسند. در واقع ژانر کتاب شما به انتشاراتی که می‌خواهد آن را چاپ کند، نشان می‌دهد که هدف شما از نوشتن چه بوده و جامعه مخاطب کتابتان شامل چه قشری است.
برخی از نویسندگان در پاسخ به این سؤال که نوع کتاب شما چیست و در چه ژانری قرار می‌گیرد، جوابی قانع‌کننده ندارند؛ مثلاً می‌گویند کتابی که نوشته‌ام کمی رمزآلود و جنایی است اما در بستری عاشقانه رخ می‌دهد. از طرفی تخیلی نیز محسوب می‌شود و تکه‌هایی طنز هم در آن وجود دارد.
این پاسخ نشان‌دهنده‌ی این است که شما مخاطب هدفتان را نمی‌شناسید و این خود یک ضعف بزرگ در فرآیند چاپ کتاب است.
عرضه کتاب به بازار با شناخن مخاطب هدف
نکته‌ی دیگری که وجود دارد هنگام انتخاب و خرید یک کتاب توسط مخاطب است. فرض کنید شخصی قصد خرید یک کتاب تاریخی را دارد، پس بدون اتلاف وقت به سراغ قفسه کتاب‌های تاریخی می‌رود و احتمالاً کتاب شما را که ژانر تاریخی دارد انتخاب می‌کند.
اما اگر شما ژانر کتاب خود را داستانی انتخاب کرده بودید به دلیل اینکه در متن تاریخی چند داستان عاشقانه هم روایت شده است، به احتمال قوی مخاطب کتاب تاریخی شما را که هدف اوست یافت نمی‌کند.
همین‌طور کسی که کتاب شما را به‌عنوان یک کتاب داستانی عاشقانه خریده باشد، راضی نخواهد شد چراکه بیشتر کتاب حول محور تاریخ می‌گذرد.
شناخت انواع کتاب و افزایش شانس فروش کتاب
هر یک از انواع کتاب، قوانین و رویکردهای خاصی از جمله لحن، تعداد کلمات، تعداد صفحات و … دارد که بر اساس استانداردهای مخاطب پیاده می‌شود.
علاوه بر دو دسته‌بندی داستانی و غیرداستانی، می‌توان انواع کتاب را به‌گونه‌ای دیگر نیز دسته‌بندی کرد.
در این قسمت به طبقه‌بندی کتاب‌ها بر اساس موضوع می‌پردازیم:
1. فانتزی (Fantasy)
این ژانر در جهان داستانی‌ای واقع شده که غالباً از افسانه‌ها و فولکور در جهان واقعی الهام گرفته شده است. ریشه این ژانر در سنت‌های شفاهی است و از قرن بیستم به رسانه‌های مختلفی از جمله فیلم، تلویزیون، رمان، فیلم‌های متحرک و بازی‌های ویدیویی راه یافته است.
با وجود همپوشانی برخی ژانرها با هم، این ژانر از کتاب به دلیل عدم وجود مضامین علمی و خیلی مهم، از ژانرهای دیگری چون علمی و ترسناک، متمایز است. این ژانر یکی از محبوب‌ترین انواع کتاب است.
2. ماجراجویی (Action and adventure)
داستان‌های ماجراجویی، ژانری از داستان‌ها هستند که معمولاً خطرآفرینند یا هیجان را به خواننده القا می‌کنند.
3. عاشقانه (Romance)
این نوع کتاب، بر اساس روابط و احساسات بین دو نفر شکل گرفته شده است. این‌گونه رمان‌ها خود به زیردسته‌هایی تقسیم می‌شوند. مثلاً بهترین رمان‌های تاریخی عاشقانه یکی از این زیردسته‌هاست.
4. ترسناک (Horror)
نویسنده در این سبک با تصویر کردن یک فضای وهم‌آور و ترسناک سعی در ترساندن و تهییج خواننده دارد. غالباً آنچه در یک کتاب داستانی ترسناک یک تهدید محسوب می‌شود، استعاره‌ای از ترس بزرگ‌تر یک جامعه است.
5. مهیج (Thriller)
در این نوع از انواع کتاب، اغلب قهرمانی سرسخت و باهوش دیده می‌شود. اما این قهرمان انسانی معمولی است که در برابر اشرار قرار می‌گیرد و سعی در نجات کشور و … است.
این نوع کتاب‌ها هیجان زیادی برای خوانندگان و علاقه‌مندانشان دارند. داستان‌های کارآگاهی، جنگی از این دست ژانر است.
6. علمی تخیلی (Science fiction)
داستان‌های علمی-تخیلی، ژانری از کتاب است که به‌طور معمول با مفاهیم خیالی و آینده‌نگرانه سروکار دارد. مفاهیمی چون علم و فناوری، اکتشافات فضایی، سفر در زمان، جهان‌های موازی و زندگی فرازمینی.
این ژانر علاوه بر سرگرمی، می‌تواند جامعه‌ی امروزی را نیز مورد انتقاد قرار دهد و در بسیاری موارد نیز الهام‌بخش و زمینه‌ساز اکتشافات جدید باشد.
7. هنری (Art)
بیشتر کتاب‌های هنری، به شرح چگونگی خلق آثار هنری می‌پردازد. این آثار می‌تواند شامل آثار دیداری، شنیداری، نمایشی و … باشند.
بسیاری از این نوع کتاب‌ها، به بررسی زندگی هنرمندان بزرگ و معروف می‌پردازند و یا آثار هنری آن‌ها را مورد نقد و بررسی قرار می‌دهند. مطالعه تاریخ هنر و بررسی جنبه‌های زیباشناسانه‌ی آثار هنری از دیگر مباحثی است که در کتاب‌های هنری مورد توجه قرار می‌گیرد.
8. انگیزشی (Motivational)
کتاب‌های انگیزشی ما را برای روبرویی با چالش‌های احتمالی زندگی واقعی آماده می‌کنند. در زندگی تمام انسان‌ها لحظاتی پیش می‌آید که از زندگی ناامید می‌شویم و تمام نیرو و انرژی‌مان تحلیل می‌رود. اینجاست که کتاب‌های انگیزشی به کمک ما می‌آیند.
کتاب‌های روانشناسی و انگیزشی به خواننده فرصت شناخت خود را می‌دهد و به این ترتیب با نیروی بازیافته، مصمم به سمت هدف می‌رویم.
9. طنز (Humer)
نویسنده در کتاب‌های طنز، با ادبیاتی شیرین و نغز، مسائل مهم اجتماعی و سیاسی را با نگاهی نقادانه به رشته‌ی تحریر در می‌آورد.
در این کتاب‌ها، تمام معایب و مفاسد و کمبودها به‌گونه‌ای اغراق‌آمیز بیان می‌شود تا زشتی آن مسئله بیشتر دیده شود.
10. کودکان (Children’s)
کودک تنها به خوراک و پوشاک نیاز ندارد. هرچند این‌ها نیازهای اولیه‌ی هر انسانی‌ست، اما رشد ذهنی نیز اهمیت ویژه‌ای در تربیت کودکان دارد.
وظیفه‌ی هر والدی اینست که زمینه را برای چگونه زیستن و نحوه‌ی شکل‌گیری افکار و شخصیت کودکانمان هموار کند. چاپ کتاب کودک و نوجوان کمک بزرگی برای خانواده‌ها محسوب می‌شوند.
11. کتاب‌های زندگینامه
در این کتاب‌ها به شرح حال زندگی افراد پرداخته می‌شود، معمولاً این نوع از کتاب‌ها به زبان خود شخص و یا یک فرد دیگر برای افراد مشهور و شناخته شده نوشته می‌شود.
12. کتاب‌های سفرنامه
نوشتن داستان‌های سفر از دید شما می‌تواند برای افراد زیادی جالب باشد و آن‌ها را به خواندن سفرنامه شما سوق دهد و همین‌طور چاپ سفرنامه چه به‌صورت فیزیکی و یا الکترونیکی و دیجیتال، در هر دو حالت شمارا در زَمّره نویسندگان کتاب سفرنامه قرار می‌دهد.
انتخاب بهترین ژانر برای کتاب
در ادامه سعی می‌کنیم با 4 گام ساده شما را در انتخاب ژانر مناسب برای کتابتان کمک کنیم. با ما همراه باشید.
1. با انواع کتاب و ژانرهای گوناگون آن آشنا شوید.
پیش از هر کاری لازم است آشنایی کاملی با انواع کتاب و طبقه‌بندی انواع ژانر داشته باشید. به این منظور می‌توانید نگاهی به پرفروش‌ترین کتاب‌ها که بر اساس ژانرها تقسیم شده‌اند بیاندازید و شرح مختصری از هر کدام از آن‌ها را بخوانید. با مطالعه قسمتی از کتاب می‌فهمید که کدام عنصر برای خوانندگان هر سبک مهم است.
2. عناصر کتاب خود مشخص کنید.
به کتاب خود نگاهی بیاندازید؛ آیا داستان عاشقانه‌ای دارد؟ آیا روایتی از یک جرم است یا اتفاقی ماورالطبیعه در آن رخ داده است؟ قهرمان کتاب چند سال دارد؟ مهم‌ترین بارزه‌ی کتاب چیست؟
این‌ها سؤالاتی است که باید از خود بپرسید تا با پاسخ به آن‌ها بتوانید بهترین ژانر را انتخاب کنید.
3. مخاطب خود را شناسایی کنید.
این را در نظر داشته باشید که هرکسی می‌تواند کتاب شمارا بصورت تصادفی خریداری کند و از انتخاب خود رضایت داشته باشد یا حتی شگفت‌زده شود. اما احتمال آن بسیار کم است. به عبارتی این فرآیند بازاریابی محصول نیست بلکه تنها بر پایه شانس و شرایط است.
به‌جای تکیه بر شانس و اقبال، شما به‌عنوان یک نویسنده می‌بایست جامعه هدف خود و خوانندگان مشتاق موضوع کتابتان را مشخص کنید.
4. برای قرار گرفتن در زیردسته‌ها کتاب‌های مشابه را مقایسه کنید.
هر ژانر شامل کتاب‌هایی با عطر و بوی خاصی است که آن را از سایر کتاب‌های آن ژانر متمایز می‌کند و در زیرژانرهای مختلفی قرار می‌دهد.
بعد از شناخت مخاطب، به کتاب‌هایی فکر کنید که طرفداران سبک و محتوای کتاب شما ممکن است از آن‌ها لذت ببرند و ببینید آن‌ها در چه ژانری دسته‌بندی شده‌اند. به این ترتیب می‌توانید ژانری را که مناسب کتاب شماست شناسایی کنید.