کتاب علمی چیست؟
کتاب علمی به کتاب‌هایی اطلاق می‌شود که بر اساس اصول علمی و تحقیقاتی نوشته شده‌اند و هدف آن‌ها انتقال دانش و اطلاعات دقیق در زمینه‌های علمی به خوانندگان است. این کتاب‌ها می‌توانند شامل مباحث مختلفی از جمله علوم پایه، علوم اجتماعی، فناوری، پزشکی، محیط زیست، و مهندسی باشند.
معمولاً تألیف کتاب علمی سخت‌تر از نوشتن کتاب با موضوعات غیرعلمی است. چون هدف از نوشتن کتاب علمی، گسترش دید علمی خواننده است. پس باید مطالب با ارزش علمی در آن مطرح شود که نیازمند تحقیقات و مطالعات و در بعضی موارد آزمایش‌های زیادی است.
ویژگی‌های کتاب‌های علمی
- محتوای دقیق و مستند:
- کتاب‌های علمی معمولاً بر اساس تحقیقات و داده‌های معتبر نوشته می‌شوند. اطلاعات ارائه شده در این کتاب‌ها به‌دقت بررسی و مستند شده است.
- پژوهش‌های علمی:
- این کتاب‌ها معمولاً شامل نتایج تحقیقات، آزمایش‌ها و پژوهش‌های علمی هستند که به طور مفصل توضیح داده می‌شوند.
- زبان و اصطلاحات تخصصی:
- کتاب‌های علمی معمولاً از زبان تخصصی و اصطلاحات علمی استفاده می‌کنند که ممکن است برای افراد غیرمتخصص کمی دشوار باشد. اما هدف این است که اطلاعات به‌طور دقیق و علمی منتقل شود.
- ساختار منظم و منطقی:
- این کتاب‌ها معمولاً دارای ساختار منطقی و منظم هستند، شامل مقدمه، بخش‌های مختلف، نتایج و منابع.
- مراجعه به منابع علمی:
- به‌طور معمول، کتاب‌های علمی شامل فهرست منابع و مراجع هستند که برای مطالعه بیشتر و اعتبارسنجی اطلاعات به کار می‌روند.
انواع کتاب‌های علمی
- کتاب‌های درسی:
- این کتاب‌ها به‌طور خاص برای آموزش در مقاطع مختلف تحصیلی نوشته می‌شوند و شامل مفاهیم علمی پایه تا پیشرفته هستند. مثلاً کتاب‌های درسی علوم در مقاطع ابتدایی و دبیرستان.
- کتاب‌های مرجع:
- این کتاب‌ها شامل دایره‌المعارف‌ها، لغت‌نامه‌ها و سایر منابع مرجع علمی هستند که اطلاعات جامع و دقیقی در زمینه‌های خاص ارائه می‌دهند.
- کتاب‌های تخصصی:
- این کتاب‌ها به موضوعات خاص و تخصصی در یک رشته علمی پرداخته و به‌طور عمیق به آن‌ها می‌پردازند. مثلاً کتاب‌های تخصصی در زمینه فیزیک، زیست‌شناسی یا پزشکی.
- کتاب‌های پژوهشی:
- این کتاب‌ها شامل نتایج تحقیقات علمی و پژوهش‌های جدید هستند و معمولاً توسط پژوهشگران و محققان نوشته می‌شوند.
- کتاب‌های عمومی علمی:
- این کتاب‌ها هدفشان انتقال علم به خوانندگان غیرمتخصص است و تلاش می‌کنند که مفاهیم علمی را به‌گونه‌ای قابل فهم و جذاب برای عموم ارائه دهند.
کاربردهای کتاب‌های علمی
- آموزش و یادگیری: برای دانش‌آموزان، دانشجویان و پژوهشگران به‌عنوان منبع یادگیری و تدریس.
- پژوهش و تحقیق: به‌عنوان منابع معتبر برای انجام تحقیقات و پروژه‌های علمی.
- افزایش دانش عمومی: برای عموم مردم به‌منظور افزایش دانش و فهم علمی در زمینه‌های مختلف.
هدف از تألیف کتاب علمی
گاهی اوقات کتاب‌های علمی برای یک منبع درسی از دانشگاه تألیف می‌شود که کتاب مناسبی در آن حیطه وجود ندارد. یا موضوعی در رشته‌ای به‌طور عمیق‌تر مورد بررسی قرار گرفته شده است.
کتاب‌های علمی می‌توانند با گفتن ایده‌ها و اکتشافات به عامه مردم، بین آن‌ها بحث ایجاد کنند. در فرهنگ آن‌ها نفوذ کنند و برای محققان فردا الهام‌بخش باشند.
کتاب‌های علمی می‌توانند موقعیت‌های جدیدی را برای نویسندگان ایجاد کنند و مهارت‌های آنان را تقویت کنند. در این مطلب تلاش شده است تا چند نکته بیان شود تا بتوانید کتاب علمی خود را بنویسید.
راهنمای نگارش کتاب علمی
در زیر خلاصه‌ای از نکاتی بیان شده است که می‌توانند برای نویسنده تازه‌کار در تألیف کتاب علمی کمک‌کننده باشد.
1. نوشتن را تجربه کنید
برای نوشتن یک رمان، یک ضرب‌المثل قدیمی وجود دارد. که شما باید یک پیش‌نویس کامل بنویسید، آن را در یک کشو قرار دهید، سپس آن را فراموش کنید و بر روی آنچه که تبدیل به کتاب واقعی می‌شود، کار کنید. این موضوع برای نوشتن کتاب علمی نیز صدق می‌کند.
برای نوشتن کتاب علمی به تمرین زیادی احتیاج دارید. برای این کار پیشنهاد می‌شود که مطالب کوتاهی بنویسید و پست‌هایی را در وبلاگ خود قرار دهید. و نوشتن مقاله نیز می‌تواند برای تألیف کتاب علمی تمرین خوبی باشد. هر چند ممکن است بعضی از این نوشته‌های شما چاپ نشود.
با این حال، به‌طور مرتب نوشتن به شما کمک خواهد کرد تا سبک خود را کشف و اصلاح کنید. در این فرایند، بسیاری از مهارت‌های لازم برای نوشتن کتاب را می‌توانید یاد بگیرید.
2. موضوع کتاب را پیدا کنید
اگر یک ایده برای یک کتاب داشته باشید، دو سؤال اصلی که باید در نظر داشته باشید وجود دارد. چرا این کتاب باید اکنون منتشر شود؟ و چرا شما می‌توانید آن را بنویسید؟
با این سؤال‌ها شما می‌توانید متوجه شوید که موضوع کتاب شما موضوعی جدید خواهد بود یا نه. و اینکه شما می‌توانید کتاب را به‌طور کامل بنویسید یا نه.
چاپ کتاب شما ممکن است 3 تا 4 سال طول بکشد، بنابراین باید انگیزه کافی برای نوشتن کتاب داشته باشید. بهتر است موضوعی انتخاب کنید که با پیشینه تحصیلی شما در ارتباط باشد. در این صورت احتمالاً نگارش کتاب برای شما جالب‌تر خواهد بود. و شما می‌توانید چیزهای جدیدی را به‌عنوان تحقیق و نوشتن پیدا کنید.
3. برنامه‌ریزی کنید
یک مکان و زمانی را تعیین کنید که در آن زمان و مکان آزادی عمل دارید و با خیال آسوده می‌توانید مطالبتان را روی کاغذ بیاورید. فرض کنید که کار تمام وقت دارید و در طول روز باید به افراد خانواده‌تان رسیدگی کنید، پس برای پیدا کردن زمان مناسب، لازم است که صبح‌ها یک ساعت زودتر از خواب بیدار شوید و یا شب‌ها یک ساعت دیرتر به رختخواب بروید. اگر این کار امکان‌پذیر نیست، پس می‌توانید در وقت ناهار، به کتابخانه یا یک پارک در نزدیکی محل کارتان بروید.
اگر برای زمان طولانی با قطار یا اتوبوس مسافرت می‌کنید، از آن زمان می‌توانید برای نوشتن استفاده کنید. اگر می‌خواهید کار نوشتن را در منزل انجام دهید، مکان نشستن‌تان باید از مسیر رفت آمد دیگران جدا باشد، مثلاً می‌توانید از بالکن یا حیاط پشت خانه استفاده کنید. همچنین اگر در امر نوشتن کتاب جدی هستید، لازم است که باقی اعضای خانواده در زمان‌هایی که مشغول نوشتن هستید، برای ساکت نگه‌داشتن محیط، جدیت به خرج دهند.
۴. تعیین کنید که حجم کتاب‌تان قرار است چقدر باشد
به عنوان مثال حداقل تعداد کلمه برای یک کتاب علمی ۵۰۰۰۰ لغت است. اگر قرار باشد کتاب شما این تعداد لغت داشته باشد، پس هر فصل کتاب باید شامل حداقل ۵۰۰۰ لغت باشد. این بدین معنی ست که کتاب شما ده فصل دارد. توجه به حجم هر فصل بسیار مهم است چون خواندن کتاب را برای خواننده ساده‌تر می‌کند.
برای یک خواننده، هیچ‌چیز بدتر از این نیست که یک فصل کتاب ۵ صفحه باشد و فصل بعدی ۱۰۰ صفحه. همچنین دانستن اینکه کتاب‌تان قرار است چند صفحه باشد و شامل چند فصل، به شما در برنامه‌ریزی برای نوشتن کتاب کمک می‌کند. به‌عنوان مثال تصور اینکه بخواهید یک کتاب با ۵۰۰۰۰ لغت بنویسید، کار را برای‌تان مشکل می‌کند. ولی اگر بدانید که کتاب‌تان ۱۰ فصل دارد و خود را متعهد کنید که هر فصل را در یک هفته به پایان برسانید، کار برای‌تان ساده‌تر جلوه می‌نماید.
5. یک فرهنگ لغات جامع و کامل بخرید
حتی اگر کامپیوترتان نرم‌افزار فرهنگ لغات دارد، باید بدانید که ورژن‌های الکترونیکی فرهنگ لغات یا لغت‌نامه‌ها ضعف‌هایی دارند. پس اگر قرار است به‌صورت حرفه‌ای کار کنید، بهتر است یک نسخه‌ی چاپی از یک لغت‌نامه داشته باشید.
6. شروع به نوشتن کنید
بهترین راه برای شروع کردن، این است که مشخص کنید در روز چند صفحه می‌خواهید بنویسید. اگر شما فقط روزی یک صفحه بنویسید، در پایان سال، یک کتاب ۳۶۵ صفحه‌ای دارید. اگر به جای یک صفحه در روز پنج صفحه بنویسید، محاسبه کنید که در سال چه تعداد کتاب می‌توانید بنویسید. پس فقط لازم است که به نوشتن یک صفحه در روز یا هر تعداد صفحه‌ای که تعیین می‌کنید، متعهد باشید.
7. به یک انجمن نویسندگی ملحق شوید
بخش‌هایی از کتاب‌تان را که نوشته شده، پرینت کنید و در اختیار دیگر نویسندگان قرار دهید تا از نظرات‌شان مطلع شوید.
8. تمرکز یکسان بر روی جزییات و کل محتوای کتاب
هر زمان که به کتاب‌تان مطلبی اضافه می‌کنید و یا چیزی را حذف می‌کنید خوب دقت کنید که مطلب اضافه شده و یا حذف شده با سایر قسمت‌های کتاب مرتبط باشند. شما نمی‌توانید مطلبی را به کتاب اضافه کنید بدون اینکه سایر قسمت‌های آن را حتی بسیار جزئی تغییر ندهید.
9. بعد از نگارش کامل کتاب، آن را برای مدتی کنار بگذارید و مجدداً به سراغ‌اش بروید
تقریباً تمامی نویسندگان وقتی کتاب را تمام می‌کنند این حس را دارند که کتاب نگارش شده یک کتاب ایده‌آل و فارغ از اشتباهی است؛ اما همین که بعد از گذشت چند روز کتاب را مجدداً مطالعه می‌کنند اشکالات آن سرریز می‌شود: اشکالاتی مانند دستور زبان اشتباه، ساختار نامفهوم، غلط‌های املایی، عدم شفافیت در کاربرد برخی واژگان و موارد مشابه.
تقریباً تمامی نویسندگان بزرگ اعتقاد دارند که بعد از تمام شدن نگارش کتاب سریعاً برای چاپ کتاب و انتشار آن اقدام نکنید. حداقل بعد از گذشت یک هفته مجدداً به سراغ کتاب بروید و آن را دوباره مطالعه کنید.
10. از دیگران برای خواندن کتاب و گرفتن بازخورد آنان استفاده کنید
همه نویسندگان کتاب، فارغ از اینکه در چه سطحی هستند از این روش سود می‌برند. در نظر داشته باشید که رفتار شما بسیار تأثیرگذار است. اگر با این ایده از دیگران استفاده کنید تا آن‌ها شما را تأیید نمایند یا در مقابل بازخوردهای آنان جبهه‌گیری نمایید آنان مجبور می‌شوند خود را خلاص کنند و همان چیزی که شما انتظار شنیدنش را دارید مطرح کنند.
بهترین روش آن است که چند نفر را در نظر داشته باشید و زمان مناسب را به آن‌ها بدهید تا کتاب شما را خوب بخوانند. حتی اگر، بازخوردهای غیرواقع‌بینانه هم ارائه نمودند به هیچ عنوان در آن لحظه جبهه‌گیری نکنید؛ آن‌ها را بشنوید، مجدداً بررسی کنید و در صورت لزوم به تغییر موارد مطرح شده توسط آنان بپردازید. افراد دیگر کتاب شما را از دید متفاوتی مطالعه خواهند کرد و موارد متفاوت و جالبی را مطرح خواهند نمود.
11. وقتی نمی‌توانید بنویسید، برگردید و نوشته‌های قبلی را بررسی کنید
هنگامی‌که با مشکل عمومی نویسندگان یعنی توقف در نگارش مواجه شدید، به عقب برگردید و آنچه را که نوشته‌اید ویرایش کنید و یا سعی کنید اگر مشکلی در آن‌ها وجود دارد برطرف کنید. این یک کار بسیار عالی است و باعث می‌شود شما به ساختار ذهنی قبلی‌تان برگردید و همان ساختار را ادامه دهید. بر حسب تجارب بسیاری از نویسندگان برتر، این روش، روش بسیار عالی برای رهایی از مشکل توقف در نگارش است.
12. ویرایش کنید و دوباره ویرایش کنید
هنگامی که پیش‌نویس اولیه کتاب شما آماده است، چندین مرحله از ویرایش نیاز دارد. در مرحله اول، نوشته خود را با نرم افزار ویراستیار ویرایش کنید.
بسیاری از قوانین برای نوشتن و ویرایش مقالات نیز در مورد کتاب‌های علمی نیز صادق است. از نوشتن جملات طولانی و پیچیده اجتناب کنید. از همکارانتان بخواهید تا کتاب شما را بخوانند و نقد کنند. چند بار کتاب خود را بخوانید و آن را ویرایش کنید. هنگامی که شما نسخه کامل را به ناشر خود ارسال می‌کنید، دو مرحله ویرایش اصلی وجود دارد. سردبیر اصلی انتشارات در مورد جنبه‌های گسترده مانند محتوای و ساختار کتاب به شما مشاوره خواهد داد. تا کتاب خود را به‌خوبی ویرایش کنید.
نکته: جهت کسب اطلاعات بیشتر منوی تألیف و نگارش کتاب را مطالعه فرمایید.