این رده‌بندی را کتابدار آمریکایی؛ ملویل دیویی در سال ۱۸۷۶ ابداع کرد. با چاپ اول این رده‌بندی با عنوان «نظام دهدهی رده‌بندی» نظام جدیدی برای رده‌بندی دانش بشری به جهان کتابداری عرضه شد.
در سال ۱۸۸۵ ویرایش دوم این رده‌بندی با تجدیدنظر کامل با نام «رده‌بندی دهدهی دیویی و نمایه نسبی» منتشر گردید و این تجدیدنظرها همچنان تا به امروز ادامه یافت.
رده‌بندی دیویی نوعی رده‌بندی فلسفی و منطقی است که موضوعات به صورت سلسله مراتبی رده‌بندی می‌شود و نظم آن در روابط موضوعی از عام به خاص یا از کل به جزء است. همان طور که از نام این رده‌بندی مشخص است نحوه تقسیمات رده‌ها به صورت دهدهی یا اعشاری است و در آن فقط از اعداد برای رده‌بندی استفاده می‌شود.
نحوه تقسیم‌بندی مقوله‌ها
دیویی کلیه دانش‌های بشری را به ده مقوله کلی تقسیم کرده سپس هر یک از این رده‌ها به ده رده دیگر و هر رده باز به ده رده دیگر تقسیم می‌شود و این تقسیم بندی کلی مجدداً با استفاده از ارقام اعشاری به موضوع‌های اخص‌تر ادامه می‌یابد.
مجلدها در رده‌بندی دیویی
این رده‌بندی شامل جداول، فرانما (که در واقع بدنه اصلی رده‌بندی و تقسیمات فرعی آن محسوب می‌شود)، و همچنین نمایه و دستورالعمل‌هاست.
شماره‌سازی و تهیه شماره راهنما
برای شماره‌سازی و تهیه شماره راهنما یا شماره بازیابی، این رده‌بندی جداول و تقسیمات فرعی خاصی دارد که با استفاده از آن‌ها می‌توان شماره راهنمای منحصر به فردی را با استفاده از نشانه مؤلف تهیه کرد. برای تعیین شماره‌های مؤلف و عنوان، دستورالعمل‌های خاصی وجود دارد که کتابخانه ملی آن‌ها را منتشر کرده است.
شماره راهنما در نظام رده‌بندی دیویی از مجموعه‌ای از اعداد (برای رده‌ها) و ترکیب حروف و اعداد برای مؤلف و عنوان تشکیل شده است.
گسترش‌های رده‌بندی دهدهی دیویی
به دلیل اینکه رده‌بندی دیویی در بعضی موضوع‌های خاص، به ویژه موارد مرتبط با ایران و اسلام چندان گویا نیست، کتابداران ایرانی، به ویژه کتابخانه ملی از سال‌های گذشته گسترش‌هایی برای رده‌بندی دیویی تهیه کرده‌اند.
علل این امر آن است که رده‌بندی دیویی براساس نیازهای علمی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، و… جامعه غرب به ویژه آمریکا تهیه شده است و در بعضی موضوع‌های مرتبط با ایران و اسلام کاستی‌هایی دارد. به همین دلیل از اوایل دهه پنجاه در این زمینه کوشش‌هایی شد که به گسترش رده‌بندی دیویی منجر گردید.
امتیازات رده‌بندی دیویی
- نظامی عملی است. این حقیقت که این رده‌بندی هنوز هم مانند رده‌بندی کنگره، یکی از پراستفاده‌ترین طرح رده‌بندی دنیا میباشد به خاطر ارزش عملی آن میباشد.
- مکان نسبی یک نوآوری بود که توسط دیویی معرفی شد، گرچه امروزه امری بدیهی دانسته می‌شود.
- نمایه نسبی جنبه‌های مختلف یک موضوع را که در رشته‌های مختلف پراکنده‌اند در کنار هم می‌آورد.
- نشانه‌های خالص که از اعداد عربی ساخته می‌شود در سطح جهانی قابل شناسایی میباشد. مردم فرهنگ‌ها و زبان‌های مختلف می‌توانند به سادگی از آن استفاده کنند.
- تسلسل آشکار شماره‌ها بایگانی و قفسه گذاری را آسان می‌کند.
- ماهیت سلسله مراتبی نشانه‌ها بیانگر ارتباط بین و میان شماره‌های رده‌بندی است. این خصیصه به خصوص جستجوی پیوسته را آسان کرده است. جستجو کنندگان با کاهش یا افزودن یک عدد به شماره رده‌بندی می‌توانند جستجو را محدود یا وسیع کنند.
- استفاده از نظام اعشاری امکان گسترش و تقسیم فرعی نامحدودی را به وجود آورد.
- ماهیت به خاطر سپاری نشانه‌ها به کاربران کتابخانه‌ها برای جستجو در نظام رده‌بندی کمک می‌کند.
- بازنگری مداوم و انتشار رده‌ها در فاصله‌های منظم طرح را ارزشمند کرده است.
نرم افزارهای کتابخانه‌ای در کمک به کاربران
امروزه که با استفاده از نرم افزارهای تخصصی طراحی شده مرتبط با هرحوزه، بسیاری از کارها حالت اتوماسیون به خود گرفته است، نرم افزارهای کتابخانه‌ای نیز از این قاعده مستثنی نبوده و انجام بسیاری از امور مربوط به کتابخانه را هم برای کتابداران و هم برای کاربران آسان کرده‌اند.
نکته: جهت آشنایی بیشتر با فیپا کلیک کنید.