همانطور که میدانید بسیاری از عادتهای ما در کودکی و نوجوانی شکل میگیرند، پس برای بهبود وضعیت کتابخوانی باید کودکان و دانشآموزان را به خواندن کتاب تشویق کنیم. در ذیل چند روش کارآمد برای این موضوع ارائه شده است:
- خواندن: خواندن به نظر ساده است، اما باید از کودک و نوجوان خود بخواهیم برای ارتباط بیشتر با دیگران کتاب بخواند.
- اتاق کودکان را با کتاب پر کنید: کودکانی که با کتابهایی که در اطرافشان وجود دارد رشد میکنند یاد میگیرند که کتاب بهترین دوست آنان بوده و با جستوجو در کتابها ماجراجویی و یادگیری خود را ارتقا میبخشند.
- الگویی برای کودکان خود باشید: اجازه دهید آنان شما را در حین مطالعه کتاب ببینند تا دریابند که چقدر شما از خواندن کتابها و مجلات لذت میبرید و سپس تجربه خواندن خود را با همکاران، دوستان و دانشآموزان به اشتراک بگذارید. به آنها بگویید که چه چیزی خوانده و چه چیزی از این متون آموختهاید و چه توصیهای برای آنان دارید.
- کودکان را تشویق کنید کتابهای جدیدی برای خود فراهم کنند: کودکانی که کتابهای جدید برای خود پیدا میکنند احساس استقلال بیشتری دارند و بیشتر به خواندن کتاب علاقهمند میشوند.
- از کودکان بخواهید که دستهجمعی کتاب بخوانند: ایجاد کلوبهای کتاب، گروههای خواندن و محافل ادبی به حس تعامل دانشآموزان کمک میکند. این امر تا حد زیادی درک آنها را افزایش داده و تحصیل را در کلاس درس بسیار لذتبخشتر میکند.
- گردش کتاب ایجاد کنید: از کتابخانه محلی، کتابخانه دانشگاه یا کتابفروشی بازدید کنید. البته موضوع چک کردن و یا خرید کتاب نیست بلکه مشاهده هزاران کتاب است.
- به کتابهای صوتی گوش دهید: گوش دادن به کتاب صوتی و بازیهای کوتاه در مورد کتاب به افزایش مهارتهای رمزگشایی و روانی کلام کمک خواهد کرد. با این روش واژگان بیشتری ارائه شده و راهبردهای درک مطلب و لذت بردن از داستانها یا جمعآوری اطلاعات افزایش مییابد.
- نویسندگان را دعوت کنید: بچهها تحت تأثیر صحبتهای نویسنده قرار خواهند گرفت و احساس آنان در خواندن و نوشتن با صحبت با نویسنده ارتقا مییابد.
- خلاقیت را تشویق کنید: داستان نباید خاتمه داشته باشد و بچهها باید خلاقانه از آنچه خواندهاند لذت ببرند. دانشآموزان باید فرصتی برای بیان افکار خلاقانه خود با کتابهایی که میخوانند بیابند، فکر کنند و صحنههایی از داستان را بر اساس افکار خود بیافرینند.
- مکانی امن و راحت برای خواندن فراهم کنید: فضای ایمن و راحت موجب تشویق خوانندگان خواهد شد. صندلی راحت و روشنایی مناسب از عوامل ایجاد راحتی هنگام کتاب خواندن هستند.
اهمیت کتابخوانی برای کودکان
آینده روشن هر کشوری را فرزندان آن سرزمین رقم میزنند. اگر فرزندانمان بهطور صحیح، اصولی و متناسب با شرایط و نیاز جامعه آموزش ببینند و تربیت شوند، بدون شک جامعهای موفق و پویا خواهیم داشت. یکی از ابزارهای آموزش صحیح به کودکان کتابهای مفید و ارزشمند است.
بنابراین خواندن کتاب، باید در برنامه روزانه افراد از بدو تولد تا بزرگسالی گنجانده شود. نکته مهم و قابل توجه در این بحث، این است که والدین و مربیان باید دقت داشته باشند که برای هر گروه سنی، کتابهای خاصی انتخاب شود و حتی لازم است برای هر سن، شیوه خاصی برای خواندن کتاب در نظر گرفته شود.
چرا کودک باید کتاب بخواند؟
- کودک نیازمند آموختن مهارتهای زندگی است و کتاب، منبعی مورد اعتماد در این زمینه است.
- کودک نیازمند آموختن زبان مادری و مطالبی آموزنده و جدید از دنیای اطرافش است.
- کودک به عزتنفس و اعتمادبهنفس نیاز دارد و کتاب راهنمای خوبی برای او در این زمینه است.
- اگر ما روزانه (هرچند اندک و کوتاه) برای فرزندانمان کتاب بخوانیم، این کار موجب میشود:
- ارتباط عاطفی عمیقی با فرزندمان برقرار شود.
- بداند فردی دوستداشتنی است و برای والدینش مهم و ارزشمند است.
- اطلاعات و تجربیات خودمان را از این طریق به او منتقل کنیم.
- در او حس کنجکاوی به وجود بیاوریم.
- ذهنی منتقد پیدا میکند.
- لغات بیشتری یاد میگیرد و احساسات و افکارش را بهتر بیان میکند.
- بهطور غیرمستقیم و از طریق سؤالاتی که هنگام خواندن کتاب از او میپرسید، با مشکلاتی که دارد، آشنا میشوید.
- و از همه اینها مهمتر، شما و فرزندتان لحظاتی خوش و مفید را با هم میگذرانید. او در کنار شما آرامش و آگاهی و اعتماد را یکجا به دست میآورد و هر آنچه میخواهید به او بیاموزید، از این طریق به او آموزش میدهید.
فواید کتابخوانی برای کودک
اهمیت کتاب و کتابخوانی بر هیچکس پوشیده نیست و همانطور که میدانیم یکی از مهمترین روشهای افزایش توانمندیهای کودک، کتاب خواندن برای وی است. شاید پیش خود فکر کنید کودکان با خواندن کتاب فقط مدتی را در کنار مادر یا پدر به آرامش سپری میکنند و تنها فایده آن خوب به خواب رفتن کودک است اما این کار نه تنها برای امروز کودک مفید است بلکه روی شخصیت آینده وی نیز تأثیر مستقیم دارد.
کودکان نیازمند آموختن مهارتهای زندگی است و کتاب، منبعی مورد اعتماد در این زمینه است. شما بهعنوان والدین کودک خود میتوانید یک علاقه مستمر و بیپایان را به یادگیری در فرزندتان ایجاد کنید به این ترتیب که: شما برای فرزندانتان کتاب میخوانید و آنها به تدریج عشق و علاقه به داستان و شعر یافته و خودشان خواهان خواندن کتابهای مختلف میشوند و خواندن را آغاز و تمرین میکنند تا اینکه بالاخره به آنجایی میرسند که با کتاب تفریح کرده و از خواندن آن لذت میبرند و هر روز تشنه کسب اطلاعات جدیدتر میشوند.
کتابخوانی برای بچهها، تمرینی برای کسب مهارتهای اجتماعی، تعامل و گفتوگو با دیگران و نیز تمرین و تجربهای برای خوب گوش دادن به شمار میرود همچنین قصهخوانی، گنجینههای واژگانی کودکان را پربار کرده و آنان را برای خواندن و نوشتن بهتر آماده میسازد و گوش دادن به داستان برای کودک تمرینی برای گفتوگو و احترام گذاشتن به دیگران نیز تلقی میشود.
هرگاه به هنگام قصهخوانی و قصهگویی، بدون تکیه بر قصه کتاب، کودک را به مشارکت در ادامه دادن به قصه ترغیب کنیم، تعبیرها، اشارهها، شخصیتپردازیها و استفاده از واژههایی که او برای بیان مقصود خود برمیگزیند، سبب تقویت تخیل و نیروی ابتکار در وجود کودک میشود.
خواندن کتاب برای کودکان در گستردهتر شدن دایره لغات کودک، پرورش خلاقیت و کنجکاوی، افزایش تمرکز، یادگیری روشهای حل مسأله و آمادگی کودک برای ورود به مدرسه بسیار تأثیرگذار است. همچنین کتابخوانی یکی از فعالیتهای بسیار خوب و مفید برای تقویت ارتباط کودک با پدر و مادر است.
گنجاندن ساعت کتابخوانی روزانه، مثلاً قبل از ساعت خواب کودک میتواند عادت به کتابخوانی را در کودک ایجاد کند. هرزمان که کودک تمایلی به خواندن کتاب نشان نداد، اصرار نکنید و ادامهی کتاب را به زمانی که تمرکز لازم برای این کار را دارد موکول کنید.
سعی کنید کتابها را براساس علاقهمندی کودکتان انتخاب کنید. وقتی در مورد موضوعی کنجکاوی نشان میدهد کتابی در رابطه با آن موضوع به او هدیه بدهید. در زمان خواندن کتاب کاملاً با کودک همراه شوید و به دنیای کتاب سفر کنید، میتوانید بعضی از قسمتهای کتاب را همراه با کودکتان بازی کنید.
البته باید توجه داشت که گزینش قصه خوب و مناسب با توجه به سن کودکان هم از اهمیت ویژهای برخوردار است. مسأله انتخاب کردن کتاب مناسب، با توجه به انبوه کتبی که در اختیار شماست، مشکلی اساسی است.
سعی کنید کتابی را برای فرزند خود انتخاب کنید که: حتماً در گذشته آن را خوانده و محتوای آن را پسندیده باشید، احتمال میدهید برای کودک جالب توجه است و از خواندن آن لذت میبرد، اطلاعات عمومی مناسبی را درباره جهان اطراف به کودک میدهد، به کودک کمک میکند تا احساس کند که تواناییهایی دارد که تاکنون به آنها توجه نکرده است و در سایه تلاش و کوشش میتواند آنها را بهدست آورد، به کودک کمک میکند که بداند در دنیای اطراف او کودکان دیگری هم هستند که شرایط مشابهی با او دارند و با آن مشکل بهخوبی کنار آمدهاند یا آن را حل کردهاند.
خلاصه اینکه بچههای کتابخوان:
- در مدرسه عملکرد بهتری دارند.
- گنجینه لغات آنها پربارتر است.
- در نوشتن انشاء مشکلی ندارند و به شکلی خلاق مینویسند.
- از نظر دستور زبان و نوع بهکارگیری جملات، دقیقتر هستند.
- منظور خود را در نوشتن، بهتر بیان میکنند.
- عزتنفس و اعتمادبهنفس بالاتری دارند.
چند پیشنهاد برای علاقهمند کردن کودکان به کتاب و کتابخوانی
- در حضور فرزندتان کتاب بخوانید و کتابخوانی را بخشی از زندگی روزانه خود بدانید.
- به مناسبتهای مختلف به آنها کتاب هدیه دهید، البته دقت کنید که کتابهای خوبی برای آنها انتخاب کنید.
- هیچگاه کودک را مجبور به کتاب خواندن نکنید. در عوض آنها را به این کار تشویق نمایید، چرا که اجبار باعث کاهش رغبت به مطالعه خواهد شد.
- کتاب خواندن برای کودک باید لذتبخش باشد، بنابراین باید تلاش کنید تا عشق به مطالعه را به آنها القا کنید.
- بعد از خواندن کتاب با او در مورد کتاب بحث کنید و نظرش را راجع به قسمتهای مختلف کتاب بپرسید.
- کتابهایی را انتخاب نمایید که بتواند حس کنجکاوی کودک را تحریک کند و او را در مسیر درست یادگیری و مهارتهای تشخیص مسائل قرار دهد. یکی از عوامل ایجاد انگیزه در امر مطالعه حس کنجکاوی در کودک است که باید تقویت شود و این حس میتواند در علاقهمندی به مطالعه کمککننده باشد.
- کودکان از داستانها بسیار لذت میبرند، بهویژه داستانهای پر هیجان و پر ماجرا. لطفاً در انتخاب کتاب دقت کنید و سلیقه خود را به کودکان تحمیل نکنید.
- وقتی برای کودکان کتاب میخوانید، سعی کنید با صدای رسا و بلند این کار را انجام دهید و بهتر است هنگام کتابخوانی با انگشت به تصاویر کتاب اشاره کنید.
- حوصله به خرج دهید و از کودکان بخواهید داستانی را که برایش خواندهاید، برایتان تعریف کند و لطفاً با صبر و حوصله و اشتیاق فراوان به حرفهایش گوش دهید.
- برای پاسخ دادن به سؤالات کودکان از کتاب استفاده کنید.
- میتوانید بازیهایی ترتیب دهید و در آن به کودک نقشهایی از جمله کتابدار یا کسی که برای دیگران کتاب میخواند و یا کودک اهل مطالعه را بدهید.
- دقت کنید هرچه بیشتر مجلات و کتاب در دسترس کودک باشد میل به مطالعه در او بیشتر تقویت میشود.
- با کودکانتان به کتابخانه بروید و همیشه به هر جایی که میروید، یک کتاب با خود به همراه ببرید.
- از بارها و بارها خواندن یک کتاب خسته نشوید. بچهها دوست دارند قصهها را چند بار بشنوند.
- هنگام قصه خواندن گاهی کلام خود را قطع کنید و از کودکان درباره داستان سؤالاتی بپرسید.
- به کشف علائق کودکتان بپردازید و مطمئن شوید که او از چه حوزه خاصی لذت میبرد و کتابهای مربوط به آن را برایش تهیه کنید.
- هنگام کتاب خواندن بهتر است او را در آغوش گرفته و کتابهای مرتبط با سنش را برایش بخوانید و این کار را هر روز انجام دهید تا تبدیل به عادت شود.
- برای بچهها جشن کتابخوانی بگیرید. این کار میتواند باعث جذب کودک به کتابخوانی شود.
- این جشن میتواند در فضایی شاد و با حضور همسن و سالانش باشد و وقتی انجام شود که او در امر خواندن یک کتاب موفق شده باشد، داستانی انتخاب و در جریان آن با کودک بازی و مشارکت کنید.
- پرتوقع نباشید. قرار نیست فرزند شما از همان سالهای ابتدایی زندگیاش به جمع فرهیختگان بپیوندد، چیزهایی را برایش بخوانید که توانایی درک و دل بستن به آنها را داشته باشد.
- هنگام داستان خواندن برای کودکان بازیگر شوید و تنها کتاب را برای آنها روخوانی نکنید. به جای شخصیتهای داستان بنشینید، صدا و چهرهتان را براساس دیالوگ تغییر دهید. بچهها از شنیدن صداهای بامزه و چهرههای عجیب و خندهدار لذت میبرند.
- گاهی از داستانها بهعنوان بازی استفاده کنید. از آنجا که بچهها عاشق بازی هستند، وقتی از او بخواهید نقش یکی از شخصیتهای کتاب را که برایش میخوانید بازی کند، بسیار هیجانزده میشود.
- گاهی برای کودکتان نامه بنویسید. نامهای با یک جمله ساده مثل دوستت دارم یا اگر توانایی خواندن ندارد یک نقاشی برایش بکشید و آن را به دیوار اتاق نصب کنید و یا در میان وسایلش بگذارید.
- گاهی عکس مورد علاقه کودکتان را از آلبوم در آورده و از او بخواهید برای آن عکس داستانی بگوید و آن را روی کاغذی بنویسید و کنار عکس بچسبانید و اگر خواندن و نوشتن بلد نیست، شما این کار را برای او انجام دهید.