صحافی کتاب
صحافی کتاب چیست؟
صحافی یا جلد کردن کتاب، به عمل تا و ترتیب فرم‌های چاپ شده متن کتاب، جلدگذاری و در نهایت برش کتاب گفته می‌شود.
فرم‌های چاپ شده متن کتاب، به‌وسیله دستگاه تاکن براساس قطع کتاب تا می‌شود و سپس فرم‌ها به‌وسیله ماشین صحافی ترتیب می‌شوند (مثال: یک کتاب ۱۶۰ صفحه‌ای رقعی، دارای ۱۰ فرم چاپی ۱۶ صفحه‌ای است که باید مرتب شوند:
فرم یک، فرم دو، …، فرم ده) و سپس بستگی به نوع صحافی با ماشین صحافی که می‌تواند چسب، مفتول زن، دوخت و جلدسازی باشد به جلد متصل می‌شوند.
لازم به ذکر است که متون داخلی هر ۸ یا ۱۶ صفحه روی یک برگ چاپ می‌شود.
ابتدا کاغذهای متون را برای تا شدن به دستگاه تاشو می‌فرستند. در مرحله بعد جلد کتاب تا می‌خورد و خط عطف بر روی آن اعمال می‌گردد. در مرحله بعد جلد کتاب به متون داخلی چسبیده می‌شود. بعد از خشک شدن چسب عمل برش انجام می‌گیرد و کتاب آماده می‌گردد. بعد از چاپ متون و جلد کتاب می‌بایست مراحل زیر برای صحافی و آماده شدن کتاب انجام گیرد:
مراحل صحافی
صحافی به‌طورکلی چهار مرحله دارد:
۱. ترکیب‌بندی
ترکیب‌بندی عبارت است از یکجا و کنار هم گذاشتن صفحات کتاب به ترتیب شماره صفحه. این مرحله از چهار عمل، تشکیل می‌شود:
الف) تا کردن. در این عمل که با دست یا ماشین انجام می‌گیرد، اوراق بزرگ چاپی که چند صفحه بر پشت و روی آن چاپ شده است طوری تا می‌شوند که صفحات پشت سر هم قرار گیرند، ورق تاخورده را یک فرم چاپی می‌نامند و معمولاً مضربی از ۴ است؛
ب) لَت گذاشتن. منظور از آن، گذاشتن بعضی صفحات رنگی مخصوص، نقشه یا تصاویر خارج از متن، بین صفحات یک فرم است. این کار با دست انجام می‌گیرد؛
ج) مرتب کردن. در صحافی کنار هم گذاشتن فرم‌های متعدد یک کتاب را به‌گونه‌ای که صفحات کتاب به‌دنبال هم قرار گیرند، مرتب کردن می‌گویند. این عمل، در صحافی ماشینی به‌وسیله ماشین‌های ترتیب انجام می‌گیرد؛
د) دوختن. پس از مرتب کردن فرم‌ها، ته فرم‌های هر جلد باید به یکدیگر دوخته شود. این کار به دو روش ته‌دوزی و کناره‌دوزی انجام می‌گیرد. البته کتاب‌های ارزان قیمت را اساساً ته‌دوزی نمی‌کنند، بلکه بسیاری از آن‌ها را به کمک ماشین مخصوص، به طریقه ته‌چسب، صحافی می‌کنند. بعضی اوقات نیز فرم‌های یک کتاب را فقط با کوک فلزی می‌دوزند و با چسب به جلد می‌چسبانند.
۲. شکل‌بندی
در شکل‌بندی کتاب نیز چهار عمل صورت می‌گیرد:
الف) کوبیدن. دوختن فرم‌های کتاب باعث می‌شود در محل عطف تورم پیدا شود. برای از بین بردن این تورم فرم‌ها را تحت‌فشار قرار می‌دهند؛
ب) چسب زدن. برای جلوگیری از شل شدن کوک‌ها در روش ته‌دوخت، لایه‌ای از چسب مخصوص بر سطح عطف کتاب می‌کشند؛
ج) لب بریدن. لبه‌های ناهموار فرم‌های کتاب را پس از دوختن و کوبیدن با ماشین برش می‌برند تا تمامی نسخه‌های کتاب قطع یکسان پیدا کنند؛
د) گردسازی، پشت‌کوبی، و آستربندی. در این مرحله ابتدا سطح عطف کتاب محدّب می‌شود، سپس یک تکه پارچه با سریشم به سطح عطف کتاب چسبانده می‌شود که آن را آستر می‌نامند. در صحافی دستی شیرازه‌ها را به عطف می‌دوزند، ولی در صحافی ماشینی شیرازه‌ها را تنها برای تزیین به دو سر عطف می‌چسبانند.
۳. جلدبندی
جلدبندی شامل سه مرحله است:
الف) جلدسازی. معمولاً جلد کتاب‌ها از مقوا و پارچه یا از کاغذ ضخیم ساخته می‌شود.
برای این کار، ابتدا ورقه‌های بزرگ مقوا را به‌وسیله ماشین برش در اندازه مطلوب بریده، سپس روی پارچه یا کاغذ ضخیمی که سطح درونی آن چسب خورده، چسبانده می‌شوند و در عین حال باریکه‌هایی از کاغذ ضخیم نیز به‌صورت عطف در فاصله میان هر دو قطعه مقوا بر پارچه زیرین می‌چسبد. سپس لبه‌های اضافی پارچه به طرف توی جلد برگردانده و بر سطح داخلی، دو قطعه مقوا می‌چسبانند؛
ب) چاپ جلد. درج عنوان، نام نویسنده، و دیگر اطلاعات کتابشناختی و بعضی تزیینات روی جلد و عطف کتاب را چاپ جلد می‌نامند. این کار با چاپ به روش عادی و یا به روش طلاکوبی صورت می‌گیرد. در روش اخیر از حروف مخصوص و یا کلیشه و ورقه‌های نازک طلایی یا رنگی استفاده می‌شود؛
ج) جلدگذاری. در این مرحله به سطح دو آستر بدرقه کتاب و پارچه مشبک عطف کتاب چسب می‌زنند و فرم‌های به هم متصل شده را داخل می‌گذارند و با وارد کردن فشار، عطف فرم‌ها را به عطف جلد، و آستر بدرقه‌ها را به سطح داخلی جلد می‌چسبانند. سپس کتاب‌ها را چند ساعت زیر پرس می‌گذارند تا خشک شوند.
4. بسته‌بندی کتاب
پس از چاپ کتاب شما و شرینگ و تسمه‌کشی آن‌ها در بسته‌بندی‌های مخصوص و کارتن‌های مقاومی به شما تحویل می‌گردد که این امر کمک شایانی در نگهداری و مراقبت از کتاب‌ها به شما می‌کند. همچنین باعث عدم آسیب رسیدن به کتاب در طول مدت نگهداری و ارسال‌های پستی می‌شود. ضمناً کمک شایانی در سهولت ارسال و انتقال به کتاب‌فروشی‌ها و مراکز پخش کتاب می‌نماید.
انواع صحافی
- صحافی نرم
- صحافی سخت
انواع صحافی نرم:
- صحافی شومیز یا ته چسب (گرم – سرد)
- صحافی مفتولی
انواع صحافی سخت:
- صحافی گالینگور
- صحافی سلفونی
انواع صحافی از چند منظر قابل دسته‌بندی است که عبارت است از:
۱) از نظر اجرا:
- دستی یا سنتی: برای آثار هنری و نفیس و آثاری با شمارگان کم
- ماشینی یا مدرن: معمولاً برای کتاب‌های متن (Text)
الف) صحافی دستی یا سنتی: در این روش کتاب‌ها به‌وسیله‌ی دست شکافته می‌شود. اگر ورق‌های پاره شده‌ای وجود داشته باشد به‌وسیله‌ی چسب، و با کاغذ همرنگ کاغذ کتاب وصالی می‌شود. سپس اوراق، ته دوزی و یا به اندازه‌ی سوزن، اره می‌شود و با سوزن و نخ، دوخته و پس از آن آستر می‌گردد. آنگاه پشت دوخته شده سر پشم زده می‌شود که به هم بچسبد بعد از خشک شدن اضافات سه بره بریده می‌شود تا کتاب صاف گردد.
بعد از آن عطف کتاب و گرد کرده آنگاه زیر پرس بسته و سفت می‌گردد بعد به اندازه کتاب مقوا را بریده و روی مقوا روکشی از چرم یا جنس دیگری به رنگ‌های مختلف، جلد می‌شود. بعد از جلد شدن، آستر می‌گردد و پس از چسباندن آستر به جلد اصلی و خشک شدن آن به‌وسیله دست، طلاکوبی می‌شود. کتاب‌های خطی به‌وسیله دست صحابی می‌شوند.
ب) صحافی ماشینی: در این نوع کتاب‌ها به‌وسیله دستگاه‌های مخصوصی صحافی می‌شود که عموماً ویژه کتاب‌های چاپی می‌باشند. به این صورت که ابتدا، کتاب‌ها به قسمت ماشین تاکنی حمل می‌شود، پس از تا شدن، داخل خانه‌های ماشین، چیده می‌شود و به‌وسیله فوتک‌هایی که در ماشین هست، فرم‌ها تفکیک می‌شود. بعد روی هم انباشته شده، در ماشین دیگر قرار می‌گیرد و ته آن چسب می‌خورد و جلد می‌شود. صحافی عطف کتاب عطف کتاب را به‌صورت ته چسب و با پفراژ و منگنه، و یا به شکل مفتول دوزی و یا ته دوزی صحافی می‌گردد.
۲) از نظر نوع جلد:
- جلد سخت (hard cover – hard bound): جلدهای سخت به جلد کتابخانه‌ای هم معروف‌اند (library binding) از این جلد برای کتاب‌های مرجع و کتاب‌های قطور استفاده می‌شود. شامل یک مقوا با پوشش سلفون یا سایر پوشش‌ها مثل چرم یا پارچه‌اند.
- جلد نرم (soft cover – soft bound): به جلد نرم، جلد کاغذی (paper back) یا جلد شومیز هم می‌گویند. جلد نرم معمولاً کاغذ گلاسه‌ای با وزن ۲۵۰ گرم است.
۳) از نظر روش اتصال:
- ته چسب: جلدهای کاغذی یا شومیز معمولاً ته چسبند. برای اتصال کاغذها به عطف و استحکام آن از چسب استفاده می‌شود. به همین اساس از چسب گرم یا سرد استفاده می‌شود. استحکام و کیفیت چسب گرم بهتر از چسب سرد است. چسب گرم از قطعات چسب جامد پلی‌وینیل استات (pva) تشکیل شده که با حرارت دادن آن در مخزن مخصوص به‌صورت جامد در می‌آید. سیستم چسب گرم به دلیل خشک شدن سریع نسبت به دیگر سیستم‌ها ترجیح داده می‌شود. البته ماشین‌های چسب گرم اخیراً از انعطاف‌پذیری بیشتری برخوردار شده‌اند و همان ویژگی‌های کار با چسب سرد را فراهم می‌کند و چسب سرد با آب حل می‌شود و برای خشک کردن آن نیاز به سیستم خشک‌کن و یا هوای گرم می‌باشد. نفوذ چسب سرد در بین فرم‌ها نسبت به چسب گرم بهتر انجام می‌شود.
- ته دوخت: جلدهای سخت در روش ته دوز فرم‌های چاپ شده از چند نقطه با نخ به هم دوخته می‌شود.
- مفتولی (فنری): در این روش از فنر برای اتصال استفاده می‌شود.
- منگنه: که برای مجلات کم‌حجم و کتاب‌های کودکان و جزوات درسی و… مورد استفاده قرار می‌گیرد. ته چسب – فرم‌های چاپی با چسب‌های گرم یا سرد به یکدیگر وصل می‌شوند. ته فنر – معمولاً برای تک نسخه‌ها و شمارگان محدود به کار می‌روند. ته دوخت – کتاب‌ها و آثار چاپی پر حجمی را که بخواهند با پوشش ضخیم و پر دوام نگه دارند را ته دوزی می‌کنند.