صحافی کتاب
صحافی یا جلد کردن کتاب، به عمل تا و ترتیب فرمهای چاپ شده متن کتاب، جلدگذاری و در نهایت برش کتاب گفته میشود. فرمهای چاپ شده متن کتاب، بوسیله دستگاه تاکن بر اساس قطع کتاب تا میشود و سپس فرمها بوسیله ماشین صحافی ترتیب میشوند (مثال: یک کتاب ۱۶۰ صفحهای رقعی، دارای ۱۰ فرم چاپی ۱۶ صفحهای است که باید مرتب شوند: فرم یک، فرم دو، …، فرم ده) و سپس بستگی به نوع صحافی با ماشین صحافی که میتواند چسب، مفتول زن، دوخت و جلدسازی باشد به جلد متصل میشوند. لازم به ذکر است که متون داخلی هر ۸ یا ۱۶ صفحه روی یک برگ چاپ میشود. ابتدا کاغذهای متون را برای تا شدن به دستگاه تاشو میفرستند. در مرحله بعد جلد کتاب تا میخورد و خط عطف بر روی آن اعمال میگردد. در مرحله بعد جلد کتاب به متون داخلی چسبیده میشود. بعد از خشک شدن چسب عمل برش انجام میگیرد و کتاب آماده میگردد. بعد از چاپ متون و جلد کتاب میبایست مراحل زیر برای صحافی و آماده شدن کتاب انجام گیرد:
مراحل صحافی
صحافی بهطور کلی سه مرحله دارد:
۱. ترکیببندی:
ترکیببندی عبارت است از یکجا و کنار هم گذاشتن صفحات کتاب بهترتیب شماره صفحه. این مرحله از چهار عمل، تشکیل میشود:
الف) تا کردن. در این عمل که با دست یا ماشین انجام میگیرد، اوراق بزرگ چاپی که چند صفحه بر پشت و روی آن چاپ شده است طوری تا میشوند که صفحات پشت سر هم قرار گیرند، ورق تاخورده را یک فرم چاپی مینامند و معمولا مضربی از ۴ است؛
ب) لَت گذاشتن. منظور از آن، گذاشتن بعضی صفحات رنگی مخصوص، نقشه یا تصاویر خارج از متن، بین صفحات یک فرم است. این کار با دست انجام میگیرد؛
ج) مرتب کردن. در صحافی کنار هم گذاشتن فرمهای متعدد یک کتاب را بهگونهای که صفحات کتاب بهدنبال هم قرار گیرند، مرتب کردن میگویند. این عمل، در صحافی ماشینی بهوسیله ماشینهای ترتیب انجام میگیرد؛
د) دوختن. پس از مرتب کردن فرمها، ته فرمهای هر جلد باید به یکدیگر دوخته شود. این کار به دو روش تهدوزی و کنارهدوزی انجام میگیرد. البته کتابهای ارزان قیمت را اساسآ تهدوزی نمیکنند، بلکه بسیاری از آنها را به کمک ماشین مخصوص، به طریقه تهچسب، صحافی میکنند. بعضی اوقات نیز فرمهای یک کتاب را فقط با کوک فلزی میدوزند و با چسب به جلد میچسبانند.
۲. شکلبندی:
در شکلبندی کتاب نیز چهار عمل صورت میگیرد:
الف) کوبیدن. دوختن فرمهای کتاب باعث میشود در محل عطف تورم پیدا شود. برای از بین بردن این تورم فرمها را تحتفشار قرار میدهند؛
ب) چسب زدن. برای جلوگیری از شل شدن کوکها در روش تهدوخت، لایهای از چسب مخصوص بر سطح عطف کتاب میکشند؛
ج) لب بریدن. لبههای ناهموار فرمهای کتاب را پس از دوختن و کوبیدن با ماشین برش میبرند تا تمامی نسخههای کتاب قطع یکسان پیدا کنند؛
د) گردسازی، پشتکوبی، و آستربندی. در این مرحله ابتدا سطح عطف کتاب محدّب میشود، سپس یک تکه پارچه با سریشم به سطح عطف کتاب چسبانده میشود که آن را آستر مینامند. در صحافی دستی شیرازهها را به عطف میدوزند، ولی در صحافی ماشینی شیرازهها را تنها برای تزیین به دو سر عطف میچسبانند.
۳. جلدبندی:
جلدبندی شامل سه مرحله است:
الف) جلدسازی. معمولا جلد کتابها از مقوا و پارچه یا از کاغذ ضخیم ساخته میشود. برای این کار، ابتدا ورقههای بزرگ مقوا را بهوسیله ماشین برش در اندازه مطلوب بریده، سپس روی پارچه یا کاغذ ضخیمی که سطح درونی آن چسب خورده، چسبانده میشوند و در عین حال باریکههایی از کاغذ ضخیم نیز بهصورت عطف در فاصله میان هر دو قطعه مقوا بر پارچه زیرین میچسبد. سپس لبههای اضافی پارچه به طرف توی جلد برگردانده و بر سطح داخلی، دو قطعه مقوا میچسبانند؛
ب) چاپ جلد. درج عنوان، نام نویسنده، و دیگر اطلاعات کتابشناختی و بعضی تزیینات روی جلد و عطف کتاب را چاپ جلد مینامند. این کار با چاپ به روش عادی و یا به روش طلاکوبی صورت میگیرد. در روش اخیر از حروف مخصوص و یا کلیشه و ورقههای نازک طلایی یا رنگی استفاده میشود؛
ج) جلدگذاری. در این مرحله به سطح دو آستر بدرقه کتاب و پارچه مشبک عطف کتاب چسب میزنند و فرمهای به هم متصل شده را داخل میگذارند و با وارد کردن فشار، عطف فرمها را به عطف جلد، و آستر بدرقهها را به سطح داخلی جلد میچسبانند. سپس کتابها را چند ساعت زیر پرس میگذارند تا خشک شوند.
انواع صحافی:
- صحافی نرم
- صحافی سخت
انواع صحافی نرم:
- صحافی شومیز یا ته چسب (گرم – سرد)
- صحافی مفتولی
انواع صحافی سخت:
- صحافی گالینگور
- صحافی سلفونی
انواع صحافی از چند منظر قابل دسته بندی است که عبارت است از:
۱) از نظر اجرا:
- دستی یا سنتی: برای آثار هنری و نفیس و آثاری با شمارگان کم
- ماشینی یا مدرن : معمولآ برای کتاب های متن (Text)
الف ) صحافی دستی یا سنتی ؛ در این روش کتابها به وسیلۀ دست شکافته می شود . اگر ورقهای پاره شده ای وجود داشته باشد به وسیلۀ چسب ، و با کاغذ همرنگ کاغذ کتاب وصالی می شود . سپس اوراق ، ته دوزی و یا به اندازۀ سوزن ، اره می شود و با سوزن و نخ، دوخته و پس از آن آستر می گردد . آنگاه پشت دوخته شده سر پشم زده می شود که به هم بچسبد بعد از خشک شدن اضافات سه بره بریده می شود تا کتاب صاف گردد . بعد از آن عطف کتاب و گرد کرده آنگاه زیر پرس بسته و سفت می گردد بعد به اندازه کتاب مقوا را بریده و روی مقوا روکشی از چرم یا جنس دیگری به رنگهای مختلف ، جلد می شود . بعد از جلد شدن ، آستر می گردد و پس از چسباندن آستر به جلد اصلی و خشک شدن آن به وسیله دست ، طلاکوبی می شود . کتابهای خطی به وسیله دست صحابی می شوند .
ب ) صحافی ماشینی ؛ در این نوع کتابها به وسیله دستگاههای مخصوصی صحافی می شود که عموماً ویژه کتابهای چاپی می باشند . به این صورت که ابتدا ، کتابها به قسمت ماشین تاکنی حمل می شود ، پس از تاشدن ، داخل خانه¬های ماشین ، چیده می شود و به وسیله فوتکهایی که در ماشین هست ، فرمها تکفیک می شود . بعد روی هم انباشته شده ، در ماشین دیگر قرار می گیرد و ته آن چسب می خورد و جلد می شود. صحافی عطف کتاب عطف کتاب را به صورت ته چسب و با پفراژ و منگنه، و یا به شکل مفتول دوزی و یا ته دوزی صحافی می گردد .
۲) از نظر نوع جلد:
- جلد سخت ( hard cover – hard bound ): جلد های سخت به جلد کتابخانه ای هم معروفند (library binding ) از این جلد برای کتاب های مرجع و کتاب های قطور استفاده می شود. شامل یک مقوا با پوشش سلفون یا سایر پوشش ها مثل چرم یا پارچه اند.
- جلد نرم ( soft cover – soft bound ) : به جلد نرم ، جلد کاغذی ( paper back ) یا جلد شومیز هم می گویند. جلد نرم معمولآ کاغذ گلاسه ای با وزن ۲۵۰ گرم است.
۳) از نظر روش اتصال:
- ته چسب : جلد های کاغذی یا شومیز معمولآ ته چسبند. برای اتصال کاغذ ها به عطف و استحکام آن از چسب استفاده می شود. به همین اساس ازچسب گرم یا سرد استفاده می شود.استحکام و کیفیت چسب گرم بهتر از چسب سرد است. چسب گرم از قطعات چسب جامد پلی وینیل استات (pva) تشکیل شده که با حرارت دادن ان در مخزن مخصوص به وصرت جامد در می آید . سیستم چسب گرم به دلیل خشک شدن سریع نسبت به دیگر سیتم ها ترجیح داده میشود . هرچند که امکان گرد کردن عطف کتاب شبیه به انچه که در مورد استفاده از چسب سرد صورت می گیرد و جود ندارد . البته ماشین های چسب گرم اخیراً از انعطا پذیری بیشتری بر خوردار شده اند و همان ویژگی های کار با چسب سرد را فراهم می کند و چسب سرد با آب حل می شود و برای خشک کردن آن نیاز به سیتم خشک کن و یا هوای گرم می باشد . نفوذ چسب سرد در بین فرم ها نسبت به چسب گرم بهتر انجام می شود .
- ته دوخت : جلدهای سخت در روش ته دوز فرم های چاپ شده از چتد نقطه با نخ به هم دوخته می شود.
- مفتولی ( فنری ): در این روش از فنر برای اتصال استفاده می شود.
- منگنه: که برای مجلات کم حجم وکتاب های کودکان وجزوات درسی و…… مورد استفاده قرار میگیرد.ته چسب – فرمهای چاپی با چسب های گرم یا سرد به یکدیگر وصل میشوند.ته فنر – معمولا برای تک نسخه ها وشمارگان محدود به کار میروند.ته دوخت – کتابها واثار چاپی پر حجمی را که بخواهند با پوشش ضخیم و پر دوام نگه دارند را ته دوزی میکنند.
بسته بندی کتاب
پس از چاپ کتاب شما و شرینگ و تسمه کشی آنها در بسته بندی های مخصوص و کارتن های مقاومی به شما تحویل می گردد که این امر کمک شایانی در نگهداری و مراقبت از کتاب ها به شما می کند. همچنین باعث عدم آسیب رسیدن به کتاب در طول مدت نگهداری و ارسال های پستی می شود. ضمنا کمک شایانی در سهولت ارسال و انتقال به کتابفروشی ها و مراکز پخش کتاب می نماید.