اهمیت صفحهآرایی
صفحهآرایی (Layout) به نحوه قرارگیری متن، تصاویر، جداول، نمودارها و سایر عناصر روی صفحات گفته میشود. هدف اصلی آن، خوانایی، زیبایی بصری، و هدایت دید خواننده است. صفحهآرایی مناسب باعث میشود کتاب حرفهای، مرتب و جذاب به نظر برسد و اطلاعات به شکل واضح و قابل فهم منتقل شود.
تعیین اندازه و قطع کتاب
-
ابتدا قطع کتاب مشخص شود: رقعی، وزیری، رحلی، جیبی و غیره.
-
اندازه قطع بر تعداد صفحات، ضخامت کتاب، و طراحی جلد تأثیر میگذارد.
-
برای کتابهای دانشگاهی و پژوهشی معمولاً قطع وزیری (۲۴×۱۷ سانتیمتر) مناسب است.
-
اگر کتاب به بازار عمومی عرضه شود، قطع رحلی یا رقعی جذابیت بیشتری دارد.
انتخاب حاشیهها و فاصلهها
-
حاشیهها (Margins) باید طوری باشد که متن راحت خوانده شود و فضای کافی برای صحافی وجود داشته باشد.
-
معمولاً حاشیه داخلی (کنار ستون صحافی) کمی بیشتر از حاشیه بیرونی در نظر گرفته میشود.
-
فاصله بین خطوط (Line spacing) برای متن اصلی 1.2 تا 1.5 برابر ارتفاع خط مناسب است تا چشم خواننده خسته نشود.
-
فاصله بین پاراگرافها باید واضح باشد، اما نباید صفحه شلوغ شود.
فونت و اندازه آن
-
فونت خوانا و حرفهای انتخاب کنید: برای فارسی «ایرانسنس»، «وزیر»، «شبنم» یا «کلمه» مناسباند.
-
اندازه فونت متن اصلی معمولاً ۱۰–۱۲ pt است.
-
تیترها و زیرتیترها بزرگتر و متمایز باشند (مثلاً ۱۴–۱۸ pt).
-
از یک یا دو فونت بیشتر در کتاب استفاده نکنید تا صفحه شلوغ نشود.
تیترها و شمارهگذاری
-
فصلها، بخشها و زیرتیترها باید یکپارچه و مشخص باشند.
-
شمارهگذاری فصلها و زیرتیترها باید منظم و هماهنگ باشد. مثال: ۱، ۱.۱، ۱.۲، ۱.۲.۱
-
تیتر فصلها میتواند در وسط یا سمت چپ صفحه قرار گیرد و از متن متمایز باشد (فونت بولد یا رنگ متفاوت).
پاراگرافها و تورفتگیها
-
پاراگرافها باید یک ایده اصلی داشته باشند.
-
تورفتگی ابتدای پاراگراف معمولاً ۰.۵ تا ۰.۷۵ سانتیمتر است.
-
فاصله بین پاراگرافها و خطوط باید متوازن باشد تا متن شلوغ یا پراکنده به نظر نرسد.
استفاده از جداول و نمودارها
-
جداول و نمودارها باید قابل خواندن و ساده باشند.
-
شماره و عنوان هر جدول یا نمودار باید بالای آن نوشته شود.
-
متن توضیحی یا پاورقی زیر جدول/نمودار قرار گیرد.
-
رنگها و فونت نمودارها باید با متن هماهنگ باشد.
تصاویر و عکسها
-
تصاویر با رزولوشن حداقل ۳۰۰ DPI باشند تا در چاپ واضح دیده شوند.
-
هر تصویر باید شماره و عنوان کوتاه داشته باشد.
-
تصاویر و نمودارها بهتر است مرتب و با فاصله مناسب از متن قرار گیرند تا چشم خواننده را هدایت کنند.
صفحهبندی و شمارهگذاری صفحات
-
شماره صفحات معمولاً در پایین صفحه و وسط یا سمت راست قرار میگیرد.
-
شمارهگذاری بخشهای مختلف (مقدمه، فصول، پیوستها) باید هماهنگ باشد.
-
در کتابهای فارسی، از سمت راست شروع صفحه و جهت متن RTL رعایت شود.
پاورقی و ارجاعات داخلی
-
پاورقیها باید شمارهگذاری متوالی داشته باشند و فونت کوچکتر از متن اصلی باشد (معمولاً ۸–۹ pt).
-
ارجاعات داخلی به جداول، نمودارها و منابع باید به شکل استاندارد باشد.
-
استفاده از خط جداکننده برای پاورقی میتواند وضوح متن را افزایش دهد.
هماهنگی با جلد و طرح گرافیکی
-
طرح جلد و رنگبندی جلد باید با صفحهآرایی داخلی هماهنگ باشد.
-
اگر جلد از رنگهای گرم استفاده کرده، عناصر داخلی (تیترها، جداول) هم میتوانند کمی رنگی باشند، ولی نباید شلوغ شوند.
-
فونت جلد و تیترها باید با هم هماهنگ باشند.
بازخوانی نهایی و آزمون چاپ
-
قبل از چاپ نهایی، فایل PDF از کل کتاب تهیه شود و صفحات بررسی شوند.
-
اطمینان حاصل شود که هیچ متن یا جدول از لبه صفحات خارج نشده است.
-
فاصله بین خطوط، تورفتگیها، و شماره صفحات در کل کتاب یکسان باشد.
-
بهتر است یک نسخه آزمایشی چاپ شود تا همه عناصر صفحه بررسی شوند.
نکات تکمیلی و حرفهای
-
از صفحهآرایی حرفهای نرمافزاری استفاده کنید: Adobe InDesign، Affinity Publisher، یا حتی Word با تنظیمات حرفهای.
-
از رنگ و فونت بیش از حد استفاده نکنید؛ سادگی و خوانایی مهمترین فاکتور است.
-
توجه داشته باشید که صفحهآرایی خوب، باعث میشود کتاب خوانندهپسند، حرفهای و قابل اعتماد به نظر برسد.