فرم‌بندی در چاپ نوعی روند چیدمان صفحات کتاب است که پس از تا شدن و اصلاح، صفحات به ترتیب صحیح ظاهر شوند.

چاپگرها معمولاً از نرم‌افزار ویژه فرم‌بندی مانند Adobe InDesign برای مرتب کردن صفحات کتاب به‌صورت بهینه استفاده می‌کنند. هدف اصلی از فرم‌بندی در کتاب‌ها پر کردن صفحات اصلی تا حد امکان است که در مرحله تولید قبل از ایجاد صفحات چاپ انجام می‌شود.

برای اینکه صفحات کتاب به ترتیب و براساس نحوه خواندن ظاهر شوند، ترتیب و موقعیت آن‌ها در فرم‌بندی باید با ترتیب معمول مطالعه کتاب متفاوت باشد. بعضی از صفحات باید به‌صورت وارونه برای فارسی زبانان بر روی برگه چاپ شوند تا در محصول نهایی از سمت راست قرار بگیرند و در ترتیب عددی نیز صحیح ظاهر شوند.

فرم‌بندی در چاپ معمولاً متأثر از عوامل مختلف شامل نوع محصول چاپی، تعداد صفحات، دو رو یا تک رو بودن، نوع متریال این‌که کاغذ یا مقوا باشد، ماشین چاپ و سایزهای گوناگون هستند.

نرم‌افزارهای رایج برای فرم‌بندی در چاپ کتاب

از جمله نرم‌افزارهای رایج برای فرم‌بندی در چاپ کتاب عبارت است از:

• کرل (CorelDraw)
• ایلوستریتور (Adobe Illustrator)
• ایندیزاین (Adobe InDesign)
• اسکرایبس (Scribes)
• اینک اسکیپ (Inkscape)
• مایکروسافت پابلیشر (Microsoft Publisher)

انواع سایز رایج در فرم‌بندی

سه نوع دسته‌بندی در دستگاه‌های چاپ وجود دارند:

• ۴.۵ ورقی: ۴.۵ ورقی شامل سایزهای ۷۰ سانتی‌متر در ۱۰۰ سانتی‌متر و ۹۰ سانتی‌متر در ۶۰ سانتی‌متر می‌باشد.
• ۲ ورقی: شامل اندازه‌های ۷۰ سانتی‌متر در ۵۰ سانتی‌متر و ۴۵ سانتی‌متر در ۶۰ سانتی‌متر می‌باشد.
• GTO: شامل سایزهای کوچک‌تر هستند.

انواع فرم‌بندی در چاپ کتاب

مفهوم فرم‌بندی در چاپ بیشتر به کتاب اشاره دارد. در فرم‌بندی کتاب پیچیدگی‌های بسیاری وجود دارد که معمولاً به تعداد صفحات، مراحل و نوع صحافی شامل ته دوخت، جلد سخت یا گالینگور، ته چسب یا شومیز، سیمی، مفتول، لوپ و… وابسته است.

می‌بایست تعداد صفحات کتاب زوج و قابل تقسیم به ۱۶ صفحه باشد.

تعداد و نوع فرم‌بندی کتاب براساس قطع و تعداد صفحات صورت می‌گیرد. با توجه به ابعاد کاغذ در ایران معمولاً فرم ۱۶ صفحه‌ای بیشترین کاربرد را دارد. فرم‌بندی بر اساس قطع کتاب به شرح زیر است:

• قطع کتاب سلطانی: دارای اندازه کاغذ 100 سانتی‌متر در 70 سانتی‌متر، تعداد صفحات هر طرف فرم 4، اندازه بعد از برش 34 سانتی‌متر در 49 سانتی‌متر
• قطع کتاب رحلی کوچک: دارای اندازه کاغذ 60 سانتی‌متر در 45 سانتی‌متر، تعداد صفحات هر طرف فرم 4، اندازه بعد از برش 28.5 سانتی‌متر در 21 سانتی‌متر
• قطع کتاب رحلی بزرگ یا همان مدیران: دارای اندازه کاغذ 50 سانتی‌متر در 70 سانتی‌متر، تعداد صفحات هر طرف فرم 4، اندازه بعد از برش 33 سانتی‌متر در 24 سانتی‌متر
• قطع کتاب وزیری: دارای اندازه کاغذ 50 سانتی‌متر در 70 سانتی‌متر، تعداد صفحات هر طرف فرم 8، اندازه بعد از برش 23.5 سانتی‌متر در 17 سانتی‌متر
• قطع کتاب رقعی: دارای اندازه کاغذ 60 سانتی‌متر در 45 سانتی‌متر، تعداد صفحات هر طرف فرم‌بندی در چاپ کتاب 8، اندازه بعد از برش 21 سانتی‌متر در 14.5 سانتی‌متر
• قطع کتاب خشتی: دارای اندازه کاغذ 50 سانتی‌متر در 70 سانتی‌متر، تعداد صفحات هر طرف فرم 6، اندازه بعد از برش 21 سانتی‌متر در 21 سانتی‌متر
• قطع کتاب بیضایی: دارای اندازه کاغذ 50 سانتی‌متر در 70 سانتی‌متر، تعداد صفحات هر طرف فرم 4، اندازه بعد از برش 34 سانتی‌متر در 24 سانتی‌متر
• قطع کتاب جیبی: دارای اندازه کاغذ 60 سانتی‌متر در 45 سانتی‌متر، تعداد صفحات هر طرف فرم 16، اندازه بعد از برش 14.5 سانتی‌متر در 10 سانتی‌متر
• قطع کتاب پالتویی: دارای اندازه کاغذ 50 سانتی‌متر در 70 سانتی‌متر، تعداد صفحات هر طرف فرم 12، اندازه بعد از برش 21 سانتی‌متر در 10.5 سانتی‌متر

انواع فرم‌بندی براساس اندازه کاغذ، مقوا و تیراژ

انواع فرم‌بندی در چاپ کتاب، کاتالوگ و… براساس اندازه کاغذ، مقوا و تیراژ به شرح زیر است:

• فرم کامل

 جهت یک کتاب چهار رنگ، تک برگ که در پشت و رو طرح داشته باشد، فرم کامل مناسب است. با توجه به تیراژ ۵۰۰۰ تایی یک بار رو و بار دیگر در پشت چاپ می‌شود، این فرم به چهار رنگ که شامل ۸ عدد پلیت یا همان زینک است نیازمند دارد.

• فرم سکه‌ای

جهت یک کتاب که دو طرف آن دارای طرح، اما تیراژ آن کمتر از ۲۵۰۰ عدد باشد، فرم‌بندی سکه‌ای مناسب است. در این فرم طرح پشت و رو کنار هم قرار می‌گیرند و زمانی که ۲۵۰۰ عدد از روی کار چاپ شد، کاغذ را برعکس می‌کنند تا پشت کاغذ نیز چاپ انجام شود. این کار سبب کاهش هزینه پلیت و چاپ می‌شود.

• فرم یک رو

 یک کتاب که در یک سمت پشت سفید آن دارای طرح باشد.

انواع روش فرم‌بندی در چاپ کتاب

فرم‌بندی کتاب در لیتوگرافی‌ها قابل انجام هستند. برای این کار از سه  روش استفاده می‌شود:

• روش اول: فرم‌بندی دستی به کمک ساخت ماکت کاغذی آن کتاب.
• روش دوم: فرم‌بندی به کمک نرم‌افزار ایندیزاین که برای اطمینان باز هم از ماکت کاغذی استفاده می‌کند.
• روش سوم: استفاده از نرم‌افزارهای فرم‌بندی که مطمئن‌ترین و سریع‌ترین روش قابل انجام است.

در مورد چاپ و نشر کتاب بیشتر بدانید…

صفحه اصلی وب‌سایت انتشارات کتیبه نوین