در مرحله لیتوگرافی، طرح اصلی به چهار رنگ سازنده خود یعنی همان قرمز، مشکی، زرد و ارغوانی تبدیل میشوند. هرکدام از این رنگها روی یک صفحه فلزی از جنس آلومینیوم حک میشوند که به آنها زینک یا پلیت گفته میشود. در پایان مرحله لیتوگرافی، زینکهای آماده شده برای چاپ به چاپخانه ارسال میشوند. اما تولید فیلم و تبدیل آن به زینک یک فرآیند طولانی و مستقل است که در واقع قلب صنعت چاپ است. در ادامه بیشتر با فیلم و زینک و جزییات آنها آشنا میشویم.
زینک یا پلیت در چاپ چیست؟
برای چاپ افست به یکسری ورقهایی نیاز است که از جنس آلومینیوم ساخته میشوند. این اوراق برای حمل طرح استفاده میشوند. اگر طرح بهوسیله دستگاه پلیت ستر از کامپیوتر گرفته شود، به آن زینک یا پلیت گفته میشود. مهمترین نقش در دستگاه افست بر عهده زینک یا پلیت است.
پلیتها هرکدام ویژگی خاص خود را دارد و برای چاپ در تیراژ مشخصی کاربرد دارند.
کاربرد فیلم و زینک چاپ در لیتوگرافی و چاپ
پرینترهای دیجیتالی میتوانند مستقیماً طرح را روی کاغذ چاپ کنند. این یک مزیت بزرگ است اما دلیلی که همچنان چاپ افست و لیتوگرافی پرطرفدار است و توسط اکثر ناشران استفاده میشود، هزینه تمام شده پایین و کیفیت چاپ بسیار بالای آن است.
در چاپ دیجیتال طرح مستقیماً و توسط دستگاه پرینتر روی کاغذ چاپ میشود، اما در چاپ افست کتاب، این پلیتها و زینکها هستند که شبیه به یک واسطه، طرح را از یک فایل کامپیوتری، به قالب استاندارد چاپ تبدیل میکنند.
از زینک و پلیت برای چاپ انواع کتاب در تعداد صفحات مختلف استفاده میشود. همانطور که گفته شد، هزینه کاملاً مقرونبهصرفه و کیفیت بالا، مزیت اصلی استفاده از زینک و پلیت برای چاپ است.
مراحل تهیه فیلم و زینک
بسته به نوع تکنولوژی استفاده شده برای چاپ، تهیه پلیت و زینک به دو روش انجام میشود.
- با استفاده از دستگاهی به نام ایمیج ستر (Image Setter) طرح نهایی ابتدا به فیلم تبدیل میشود و سپس از روی فیلم، پلیت زینک ساخته میشود.
- طرح نهایی با استفاده از دستگاهی به نام پلیت ستر (Plate Setter) مستقیماً روی زینک چاپ میشود و مرحله زمانبر و پر هزینه ظهور طرح روی فیلم، از این فرآیند حذف میشود.
ساخت فیلم و زینک با استفاده از دستگاه ایمیج ستر
مراحل کلی ساخت فیلم در این روش، بسیار شبیه به ظهور نگاتیو عکاسی در تاریکخانههای قدیمی است. در این روش فایل تفکیک شده طرح به چهار رنگ اصلی، توسط دستگاه ایمیج ستر روی یک طلق شفاف و بهصورت سیاه و سفید چاپ میشود. این دستگاه با دقت و رزولوشن فوقالعاده بالا طرح را روی طلق چاپ میکند. در مرحله بعد طلقهای آماده شده با گیرههای مخصوصی روی زینک نصب میشوند.
سطح بالایی زینک با استفاده از یک لایه نازک از جنس پلیمر مخصوص پوشانده شده است. این پلمیر به اشعه فرابنفش یا UV به شدت حساس است و به سرعت تبخیر میشود. از اینجا به بعد دیگر روش کار مشخص است. طلق شفافی که از دستگاه ایمیج ستر خارج شده را روی زینک نصب میکنند و در یک محفظه قرار میدهند.
این محفظه سطح زینک را با اشعه فرابنفش بمباران میکند. قسمتهایی از زینک که توسط طرح چاپ شده روی طلق پوشانده شدهاند، روی سطح پلیمیری زینک باقی میماند و بقیه قسمتهای خالی و اضافی از سطح زینک تبخیر میشوند. وقتی که زینک از محفظه خارج میشود، طرح مورد نظر روی سطح پلیمری نقش بسته است.
در ادامه با استفاده از یک پاککننده قلیایی، باقیماندههای احتمالی پلیمر روی سطح را تمیز میکنند و زینک را در یک مایع تثبیتکننده قرار میدهند تا طرح روی زینک ثابت شود. به این فرآیند که شبیه به ظهور عکس از روی نگاتیو است، ظهور فیلم میگویند. فیلم ظاهر شده برای چاپ و ارسال به چاپخانه آماده است.
ساخت زینک با استفاده از دستگاه پلیت ستر (Plate Setter)
ساخت فیلم و زینک با استفاده از دستگاه ایمیج ستر بسیار پر هزینه است. همچنین زمان زیادی را به خود اختصاص میدهد. راهحل این مشکل، استفاده از دستگاهی جدیدتر به نام پلیت ستر است. این دستگاه طرح نهایی را دریافت میکند و مستقیماً بدون نیاز به ساخت فیلم، آن را روی زینک درج میکند. در واقع میتوان گفت دستگاه پلیت ستر، مستقیماً زینک را تهیه و آماده استفاده در چاپخانه میکند.
انواع پلیت یا پلیت در چاپ افست
1. زینک یا پلیت معمولی
بهصورت کلی پلیتهای استفاده شده برای چاپ، به دو دسته پلیت معمولی و پلیت خشک تقسیم میشوند. در فرآیند چاپ بهوسیله پلیت معمولی، ابتدا زینک در آب غوطهور میشود و قسمتهایی از آنکه حامل طرح نیست، خیس میشود و قسمت پلیمری سطح که طرح روی آن حک شده، خشک میماند.
سپس زینک به جوهر آغشته میشود و جوهر فقط به قسمت خشک، که همان طرح اصلی است جذب میشود و به راحتی میتوان طرح را روی کاغذ چاپ کرد.
2. زینک یا پلیت خشک
زینک یا پلیت چاپها از جنسهای متفاوتی ساخته میشوند یکی از انواع آنها کاغذ است. کاغذ متریالی است که آب و یا رطوبت اگر به آن وارد شود دچار پارگی میشود در واقع کاغذ خاصیت دفع آب را ندارد، برای این متریال از زینک یا پلیت چاپ افست معمولی نمیشود استفاده کرد. اینجاست که از زینک یا پلیت چاپ افست خشک استفاده میکنیم.
تجهیزات چاپ افست خشک در مقابل با چاپ افست معمولی متفاوت و تخصصیتر است، در این مدل تنها قسمتهای که باید برای چاپ آماده باشد، جوهر مخصوص را به خود جذب میکنند.
پلیت خشک بیشتر برای چاپ طرح روی موادی که آب را جذب نمیکنند، مثل PVC، استفاده میشود و روش کار و تجهیزات مورد استفاده برای این نوع پلیت کاملاً متفاوت است.
انواع زینک یا پلیتهای استفاده شده در صنعت چاپ
زینک یا پلیت چاپها در صنعت چاپ پرکاربرد هستند و بدون آنها خیلی از امور به مرحله چاپ نمیرسد همین کاربرد متفاوت آنها سبب شده تا متخصصان انواع مختلف آن را تولید کنند. این دستهبندی شامل پلیت الکترواستاتیک، فتوپلیمر، دو فلزی، هالیدی نقره، دیازو، حساس به حرارت و پلیاستر نیز میشود.
تنوع این پلیتها به سبب ویژگیهای آنها است که برای چاپ با تیراژهای مشخصی کاربرد دارند. در ادامه به بررسی بیشتر هر یک خواهیم پرداخت:
زینک یا پلیت دیازو
پوشش این مدل از مواد عالی و بسیار با کیفیت و ارگانیک است که با حلال ویژهای ظاهر میشوند. مدت زمانی که میشود زینک یا پلیت دیازو را سالم نگه داشت یک سال است. زمانی که چاپ کتاب بالاتر از ۱۵۰ هزار نسخه باشد از این مدل زینک یا پلیت چاپ استفاده میشود.
زینک یا پلیت پلیاستری
دستگاههای چاپ افست کوچکتر، اکثراً از پلیتهای کاغذی یا پلیاستری باید استفاده کنند. برای تیراژهای بالا مناسب نیست و کاربرد ندارد. برای ۵۰۰۰ تا ۲۵۰۰۰ تعداد تیراژ طراحی شده است. قیمت این مدل پلیت ارزان و مقرونبهصرفه است.
هنگامی که آب و مرکب باید بهصورت تفکیک و دقیق بر روی چاپ زینک یا پلیت عملیات مورد نظر را انجام دهند این مدل در بالانس کردن این کار ضعیف عمل میکند. با این پلیتهای کاغذی به کیفیت محدودتری میرسیم و برای چاپ متن و تصاویر خطی مناسب هستند.
زینک یا پلیت حساس به حرارت
کاملاً مراحل آن شبیه تهیه فیلم لیتوگرافی با دستگاه ایمیجستر است.
زینک یا پلیت هالید نقره
این پلیتها بنا بر نوع پوشش و متریالی که در آنها به کار رفته است به سه دسته تقسیم میشوند:
- پلیت هالیدی نقره معمولی، فیلم عکاسی است که با لایه حساس به نور پوشش داده شده است.
- برخی از پلیت هالید نقره برای چاپهای تکرنگ مورد استفاده قرار میگیرند. پایه فیلم آنها پلیت پلیاستری است.
- پلیت هالید نقره با پایه فلزی مناسب برای سیستم خروجی مستقیم پلیت کاربرد دارد.
- زینک یا پلیت زدودنی
این پلیت در دو نوع پایه فلزی و پلیاستری در بازار موجود است که به صورت دیجیتالی تولید میشوند. برای ساخت آن از مراحل شیمیایی استفاده نمیشود.
زینک یا پلیت الکترواستاتیک
این پلیت مانند پلیت هالید نقره دارای دستهبندی است که به دو دسته تقسیم میشود:
- زینک یا پلیت چاپ با ترکیبات معدنی و غیر آلی نور رسانا است.
- زینک یا پلیت چاپ با ترکیبات مواد آلی نور رسانا، همانطور که متوجه شدید فقط برخی از متریال سازنده آن تفاوت دارد و همین امر سبب میشود تا ماهیت کاربرد آنها نیز فرق کند.
- زینک یا پلیت فتوپلیمر
این نمونه از پلیت هم پوشش آن از مواد آلی است. ماندگاری پلیت فتوپلیمر بسیار بالا است و در برقراری ساییدگی به دلیل متریال سازندهاش مقاوم است. تیراژهای بالا را بر عهده این پلیت میگذارند.
زینک یا پلیت دو فلزی
از نام این پلیت مشخص است که چه ویژگی دارد. دو فلز متفاوت متریال سازنده آن است. یکی پلیت با روکش مس که بر روی فولاد ضدزنگ و یا آلومینیوم کشیده میشود، دیگری پلیت با روکش کرم که پایه آن مس است.
هزینه فیلم و زینک کتاب
محاسبه قیمت و هزینه فیلم و زینک مورد استفاده برای چاپ کتاب به عوامل مختلفی بستگی دارد. طبیعتاً هرچه تعداد صفحات کتاب بیشتر باشد، تعداد زینک بیشتری مورد نیاز است و هزینه آن هم بالاتر میرود. همچنین جنس کاغذی که برای چاپ کتاب استفاده میشود، اهمیت بالایی دارد. چراکه جنس زینک مورد استفاده برای کاغذهای مختلف، متفاوت است.
نکته 1: جهت کسب اطلاعات بیشتر منوی زینک یا پلیت را مشاهده فرمایید.
نکته 2: جهت کسب اطلاعات بیشتر منوی لیتوگرافی کتاب را مشاهده فرمایید.