ترجمه کتاب یکی از کارهای بسیار ارزنده در عرصه علم میباشد. از طریق ترجمه متون و کتابهای مختلف، فرهنگها بیشتر با یکدیگر آشنا میشوند و اینکه علم و یافتههای جدید علمی با سرعت بیشتری بین ملتهای مختلف میچرخد. بسیاری در ایران علاقهمند هستند تا در حوزه ترجمه کتاب فعالیت کنند.
برای چنین علاقهمندانی تقریباً میتوانیم بگوییم که هیچ منبع اطلاعاتی برای اینکه بدانند جهت ترجمه کتاب چه مراحلی را میبایست سپری کنند، وجود ندارد. در این مطلب که با عنوان مراحل ترجمه کتاب و چاپ کتاب در ایران ارائه دادهایم سعی داریم تا به مترجمان و علاقهمندان به ترجمه مراحل ترجمه کتاب را معرفی نماییم تا بتوانیم اندکی مسیر این راه دشوار را برایشان هموارتر کنیم.
1. انتخاب کتاب برای ترجمه
شاید انتخاب کتاب سختتر از ترجمه به نظر برسد اما خوشبختانه با توجه به سیستم یکپارچه انتشارات کتاب دسترسی به جدیدترین کتابهای منتشر شده در تمام دنیا بسیار سادهتر شده است و میتوانید از اینترنت در عرض کمترین زمان کتابهای منتشر شده در طول چند سال اخیر را پیدا کنید. تنها کافی است که موضوعی برای ترجمه در نظر داشته باشید.
بهتر است موضوع کتاب در حوزه تخصصی که میخواهید باشد و یا حوزهای که به آن علاقهمند هستید. پس از آنکه حوزهی مورد نظر خود را انتخاب کردید نوبت به انتخاب کتاب میرسد. میتوانید با جستجو در گوگل یا سایتهایی مانند آمازون، تازهترین کتابهای منتشر شدهی خارجی را بیابید. مثلاً اگر حوزه تخصصی شما مدیریت میباشد باید عنوان جدیدترین کتابهای حوزه مدیریت در سال جاری را جستجو کنید حتی میتوانید انتخاب خود را محدودتر کنید و در یک حوزه تخصصی خاصی از گروه مدیریت عناوین کتاب را جستجو نمایید.
البته امروزه مؤسسات معتبری که در حوزه خدمات دانشگاهی فعالیت دارند نیز معرفی کتابهای جدیدالنشر در حوزههای تخصصی را بر عهده میگیرند و میتوانید با مراجعه به این مؤسسات لیستی از جدیدترین کتابهای منتشر شده را بیابید و شروع به ترجمه کنید. بهتر است کتابی که انتخاب میکنید تاکنون توسط مترجمین متخصص دیگر ترجمه نشده باشد. بعد از انتخاب کتاب سریعاً آنرا با کسب اجازه از ناشر اصلی به نام خود ثبت نمایید تا مترجم دیگری قبل از شما شروع به ترجمه نکند.
با انتخاب کتاب مورد نظرتان تقریباً نصف مسیر را طی کردهاید و نصف دیگر بر عهده مترجم میباشد مترجم باید با حفظ کیفیت مطالب کتاب ترجمه را شروع کند و سعی کند مطالعه تخصصی و با کیفیت انجام دهد که مطالب آن انسجام و یکپارچگی کامل داشته باشند.
کتابها جز آثار رسمی و ارزشمند تمام کشورها میباشند و معتبرترین منبع استادی برای تمامی پژوهشگران از اینرو حفظ کیفیت محتوای آن کاملاً ضروری است به هیچ عنوان اجازه تغییر اضافه و یا کم کردن مطلبی را به متن کتاب ندارید و جملات باد به همان صورتی که هستند با حفظ مفهوم به زبان مبدأ انتقال یابند. البته استفاده از کلمات مترادف برای تکمیل معنای جمله مشکلی ایجاد نمیکند به شرطی که موجب ایجاد ابهام یا تغییر مفهوم نشود. ترجمه کتاب باید با کیفیت باشد تا خواننده نیازی به مراجعه به نسخه اصلی و اولیه کتاب نداشته باشد.
2. اطمینان از ترجمه کتابی که قبلاً ترجمه نشده است
برای بسیاری از مترجمان حین تصمیمگیری برای ترجمه یک کتاب این سؤال پیش میآید که چگونه بدانیم کتابی قبلاً ترجمه نشده است؟ برای پاسخ به این سؤال سعی کردیم در این مطلب روشی را ارائه کنیم. ترجمه و چاپ مجدد یک کتاب در شرایطی خاص ایرادی ندارد. اگر کتابی قبلاً توسط مترجم ضعیفی ترجمه شده و محتوای کتاب بهگونهای است که نمیتوان از آن استفاده خاص نمود بهتر اینست که کتاب ترجمه مجدد شود.
در این حالت هیچ نیازی به کسب اجازه از مترجم قبلی نیست و میباید صرفاً از مؤلف اصلی کتاب اجازه دریافت نمود. حتی کسب اجازه از ناشر داخلی نیز مورد نیاز نیست. در حالت بعدی، برخی مترجمان وجود دارند که نام آنها در حوزه ترجمه تبدیل به یک برند شده است. بهگونهای که ترجمههای وی بسیار باکیفیت و فوقالعاده خوب است. در این حالت، ناشران معمولاً با بهکارگیری چنین مترجمانی سعی میکنند کتاب را با ترجمه آنها روانه بازار کنند.
یقیناً ترجمه این مترجم با سایر ترجمههای موجود در بازار تفاوتهای زیادی خواهد داشت. در هر صورت، اگر کتابی که شما در حال ترجمه آن هستید جز این دو حالت مطرح شده نیست، آنگاه میتوانید از روشی که در اینجا مطرح شده است استفاده کنید تا مطمئن شوید که کتاب قبلاً ترجمه نشده است.
تاکنون بارها و بارها در باب اهمیت اخذ مجوزهای رسمی در چاپ کتاب صحبت کردهایم و گفتهایم که اخذ مجوز قانونی کتاب را شناسنامهدار میکند و حافظ منافع مادی و معنوی شما میشود. حال، یکی از کاربردهای مجوز قانونی در کتابهای ترجمه شده است.
برای مثال شما کتابی را دو سال پیش ترجمه کرده و حتی چاپ کردهاید اما متأسفانه گروهی که کتاب شما را چاپ کرده است برای آن مجوز فیپا و شابک دریافت ننموده است. حال فرد دیگری همان کتاب را ترجمه نموده و اقدام به اخذ مجوز رسمی کرده و آن را دریافت میکند؛ در این شرایط تنها کتاب رسمی و قانونی قابل فروش کتاب دوم میباشد و میتوان گفت مترجم اول نه از لحاظ مادی و نه از لحاظ معنوی نفعی نمیبرد.
حال، یکی از روشهای بررسی اینکه کتابی قبلاً چاپ شده است یا خیر، جستجو در کتابخانه ملی میباشد. شما میتوانید عنوان انگلیسی کتاب را وارد کنید تا بدانید کتاب چاپ شده است یا خیر. منوی پیوندهای مفید کتاب را چک کنید.
البته مسائل مختلف زیادی در این جستجو وجود دارد. اول اینکه برخی از ناشران متأسفانه بیدقتی کرده و عنوان انگلیسی کتاب را در صفحه شناسنامه وارد نمیکنند. که در این صورت طبیعتاً با جستجوی عنوان انگلیسی کتاب به جایی نخواهید رسید. در این صورت میتوانید بهصورت حدس و گمان ترجمه عنوان انگلیسی کتاب را وارد کنید و به این شکل نیز امتحان نمایید.
به یاد داشته باشید که اگر با عنوان دقیق انگلیسی جستجو کرده و به نتیجهای نرسیدید میتوانید ترجمه عنوان را امتحان کنید. این تأکید به خاطر آن است که احتمال دارد مترجم، ترجمه دیگری از یک عنوان خاص انجام داد باشد که با کلیدواژه جستجوی شما یکسان نیست.
یکی دیگر از راههای بسیار خوب برای اینکه مطلع شویم کتابی قبلاً ترجمه نشده است آن است که عنوان کتاب را در گوگل جستجو کنیم. از آنجایی که عنوان انگلیسی است احتمال دارد که شما نتیجه مطلوب را دریافت نکنید. اما اگر چند کلمه فارسی نیز به جستجوی خود اضافه نمایید احتمال زیاد نتایج بهتری کسب کنید.
مثلاً، افزودن اصطلاح «چاپ و ترجمه کتاب …»، «ترجمه و انتشار کتاب …». با این دو روش ذکر شده شما میتوانید جستجوی جامعی انجام دهید و تا حدود زیادی از ترجمه یا عدم ترجمه کتاب خاصی اطمینان نسبی حاصل کنید.
3. کسب اجازه از ناشر کتاب
مرحله دوم و بسیار مهم، کسب اجازه از ناشر کتاب است. گهگاهی ناشرین به دلایلی اجازه ترجمه را نمیدهند، اما مطمئن باشید احتمال رخ دادن این مسئله ۱۰ درصد است. معمولاً وقتی شما برای ترجمه کتاب اجازه میخواهید، ناشر کتاب این اجازه را به شما خواهد داد.
ناشران معمولاً با دریافت مبلغی که عمدتاً هم خیلی بالا نیست این اجازه را در اختیار مترجم قرار میدهند. البته ناشران احتمال دارد به مترجم بگویند قبل از ترجمه و دادن اجازه میبایست ناشری را پیدا کند. احتمال دارد ناشران اجازه ترجمه را مستقیماً به خود مترجم ندهند و از مترجم بخواهند تا ناشری پیدا کند.
اگر شما اجازه ترجمه را از ناشر گرفته باشید، ناشر تمامی اطلاعات کمکی دیگر را که برای چاپ کتاب به درد شما خواهند خورد ارسال میکنند. برای مثال، به برخی از کتابهایی که ترجمه شدهاند نگاه کنید؛ عکسهای موجود در آنها عمدتاً اسکن شده و با کیفیت بسیار پایین هستند که این نشان میدهد مترجم یا ناشر از ناشر اصلی اجازه ترجمه نگرفته است. اگر چنین اجازهای میگرفتند ناشر اصلی معمولاً عکسها و شکلهای اصلی را در قالب سی دی یا فایلهای بسیار باکیفیت برای شما ارسال خواهند نمود.
4. آغاز ترجمه تخصصی
مترجم بهتر است قبل از شروع به ترجمه کتاب را بخواند و ایرادات احتمالی که در نگارش یا محتوای آن وجود دارد را ویرایش کند. ترجمه کتاب باید کیفیت زیادی داشته باشد.
5. بازخوانی و اعمال ویرایشات
کتاب را بعد از ترجمه دوباره بخوانید در این بازخوانی احتمال دارد ایراداتی که در ترجمه وجود داشت برطرف شود. همچنین بازخوانی به انسجام و کیفیت ترجمه کمک بسیاری خواهد کرد.
6. پیدا کردن ناشر برای چاپ کتاب ترجمه
کار بعدی که شما بهتر است انجام دهید پیدا کردن یک نشر برای سرمایهگذاری بر روی کتاب و چاپ آن است. در حقیقت، بهترین کار این است که شما همزمان با انجام امور مرحله دو، به پیدا کردن ناشر نیز بپردازید. وقتی ناشری بر روی کتاب سرمایهگذاری میکند کار حرفهایتر میشود و مترجم در یک فرآیند حرفهای کار ترجمه را به پیش خواهد برد و از منافع مادی و معنوی اثر خود بعد از چاپ برخوردار خواهد شد.
7. آماده کردن فایل نهایی ترجمه و ارسال به ناشر
بعد از ترجمه کتاب، مترجم میبایست فایل ترجمه شده را به ناشر ارسال کند. یقیناً، به هر میزان که اشتباهات تایپی و ترجمهای در فایل ارسالی کمتر باشد، کتاب به همان میزان سریعتر برای دریافت مجوزها و مراحل بعدی چاپ کتاب آماده خواهد شد.
8. دریافت مجوزهای فیپا و شابک
انتشارات بعد از بررسی کامل و همهجانبه کتاب، و ویراستاری ادبی و علمی و صفحهآرایی، سریعاً برای اخذ مجوزهای قانونی یعنی شابک و فیپا اقدام میکند. دریافت این مجوزها هرچقدر سریع انجام شود میتواند حافظ منافع مترجم و انتشارات باشد.
9. چاپ کتاب ترجمه شده
بعد از اخذ تاییدات لازم، مترجم و ناشر تفاهمانی را بر سر قیمت کتاب، تعداد تیراژ کتاب و درصد مترجم و موارد دیگر انجام میدهند. بعد از رسیدن به این تفاهمات، کتاب برای چاپ نهایی راهی چاپخانه میشود.
نکته: جهت کسب اطلاعات بیشتر منوی ترجمه کتابهای عمومی و تخصصی را مطالعه فرمایید.