مراحل صفحهآرایی کتاب
از جمله اقدامات صفحهآرا در زمان صفحهآرایی عبارت است از:
- تعیین قطع کتاب و اندازه حاشیهها
- تنظیم پاراگرافها
- تنظیم فونت فارسی و انگلیسی
- ایجاد ارجاعات در متن جهت زیبایی و دسترسی آسان به مطالب
- تیتربندی و سطحبندی
- ایجاد فهرست مطالب بهصورت اتوماتیک
ذکر چند نکته در صفحهآرایی الزامی است:
- شماره صفحات از ابتداییترین صفحه (بسم ا…) شروع میشود بهگونهای که آخرین شماره صفحه کتاب نشاندهنده تعداد کل صفحات باشد.
- شروع فصل از صفحه فرد شروع میشود.
- یکسوم از صفحه شروع هر فصل باید خالی بماند.
- صفحات شروع فصل فاقد سر صفحه میباشد ولی شماره آن لحاظ میشود.
- شماره صفحات فرد در سمت چپ بالای صفحه و شماره صفحات زوج در سمت راست بالای صفحه قرار میگیرد.
- سمت چپ سر صفحه زوج نام کتاب و سمت راست سر صفحه فرد نام فصل نوشته میشود.
- فاصله سر صفحه تا اولین سطر متن کتاب باید ۱/۲ سانتیمتر در نظر گرفته میشود.
اصول صفحهآرایی
صفحهآرایی یکی از مهمترین ارکان کتاب میباشد. صفحهبندی باید طوری باشد که خواننده را راغب به خواندن کتاب کند. نوشتهها باید در اندازه مناسب و فاصله بین خطوط نیز مناسب باشد که چشم خواننده هنگام خواندن کتاب اذیت نشود.
۱. قطع کتاب در صفحهآرایی کتاب
انتخاب قطع کتاب و اندازه صفحات کتاب اولین و مهمترین قدم در صفحهآرایی کتاب است. تمامی هنر صفحهآرا بر روی صفحات کتاب ظاهر میشود و اگر صفحات و قطع کتاب پتانسیل لازم را نداشته باشد، صفحهآرا نخواهد توانست دقت و هنر خود را به کتاب انتقال دهد.
اگر تعداد صفحات کتاب شما بالا باشد و قطع کتاب را قطعی کوچک انتخاب کنید (به دلیل صرفهجویی مالی و هر عامل دیگر) یکی از مشکلات بزرگ خواندن کتابها کاغذی به وجود خواهد آمد، کتاب بسیار سخت ورق میخورد و خواننده مجبور است برای نگه داشتن صفحه مورد نظرش کتاب را با هر دو دست بگیرد.
بنابراین، برحسب تعداد صفحات کتاب و برخی عوامل دیگر، سعی کنید قطع مناسبی را برای کتاب خود استفاده نمایید.
بسته به اینکه کتاب شما (رمان، شعر، آموزشی، دانشگاهی و…) باشد باید قطع مناسب را برای آن در نظر گرفت. قطع مناسب برای کتابهای رمان و شعر رقعی میباشد و برای کتاب دانشگاهی و آموزشی معمولاً وزیری میباشد.
انتخاب نوع قطع کتاب خود هنری است که کتاب شما را باارزشتر و مقبولتر برای جذب در بازار و البته خوانندگان گرامی مینماید و شاید با اثری که بر قیمت کتاب شما میگذارد میتواند در موفقیت فروش کتاب شما تأثیر بسزایی داشته باشد. شما میتوانید صفحهبندی کتاب خودتان را در تمامی قطعهای وزیری، پالتویی، جیبی، رحلی و… به ما بسپارید.
جهت کسب اطلاعات بیشتر منوی انواع قطع کتاب یا سایز کتاب را مطالعه فرمایید.
2. فونت استاندارد و مناسب در صفحهآرایی کتاب
یکی از نکتههای مهم در صفحهآرایی کتاب، فونت کلمات میباشد. که در انتخاب آن باید دقت کافی را داشته باشیم. فونت مورد نظر باید خوانا و آسان باشد. از انتخاب فونتهای تحریری که خواندن را برای خواننده سخت میکند باید بپرهیزم. (به جز در کتابهای بخصوص)
براساس محتوای خاص کتاب سعی کنید از فونتهای مناسب استفاده کنید.
هر کتاب با توجه به موضوع آن میتواند فونت خاصی را لازم داشته باشد. مطمئن شوید که از حالتهای ایتالیک و بولد در تایپ استفاده نمایید. در تایپ کلمات انگلیسی نیز از حالتهای بزرگی یا کوچکی حروف کلمات نیز بهره ببرید. سایز فونت نیز بسیار مهم است. مثلاً در ایران سایز ۱۲ و ۱۴ بسیار مورد استفاده قرار میگیرد.
فونتهای بی نازنین، لوتوس، میترا در کتابها رایج و مناسب میباشد.
جهت آشنایی بیشتر منوی اندازه قلم و فونت استاندارد کتاب را مطالعه فرمایید.
3. حاشیههای صفحه کتاب
حاشیه صفحات کتاب مهمترین بخش در کتاب است. یک کتاب دارای سه حاشیه است (حاشیه بیرونی، حاشیه بالایی و حاشیه پایینی). البته یک حاشیه داخلی نیز وجود دارد که از طریق چسب به بخش عطف کتاب متصل است.
هر حاشیهای نقش خاص خود را دارند: حاشیه بیرونی محلی برای انگشتان خواننده است که هنگام مطالعه آن قسمت را بگیرد و کتاب را نگه دارد. حاشیه بالایی جایی است که شما میتوانید اطلاعات مربوط به نام فصل، نام کتاب و شماره صفحه را در آن بیابید.
حاشیه پایینی فضای سفیدی است که هشدار میدهد متن یک صفحه چه زمانی به اتمام برسد و مابقی متن به صفحه دیگر منتقل شود.
حاشیه داخلی کتاب این اطمینان را میدهد که متن صفحه به بخش چسب کاری شده عطف کتاب وارد نخواهد شد. بهصورت طبیعی، حاشیههای بالا، پایین و بیرونی نسبت به حاشیه درونی کتاب کوچکتر هستند. حاشیه درونی کتاب عموماً ۲ سانتیمتر میباشد.
امروزه با استفاده از نرمافزارهایی مانند نرمافزار ورد، تنظیم حاشیه کتاب بسیار سریع و با دقت کافی انجام میشود. حاشیه در کتاب به لحاظ بصری مهم است و یکی از مسئولیتهای یک صفحهآرا این است که در تنظیم حاشیهها دقت لازم را مبذول دارد.
4. فاصله بین خطوط
اصل بعدی، فاصله بین خطوط هنگام تایپ کردن است. بسیاری برای اینکه تعداد صفحات کتاب کاهش یابد، از فونت کوچک و فاصله خط بسیار کم استفاده میکنند تا هزینههای چاپ را کاهش دهند. اما از آنطرف جلوه بسیار سخت و بیروحی به کتاب خود میدهند.
اصول آن است که در هر صفحه تقریباً ۳۴ تا ۳۶ سطر موجود باشد. بنابراین، فاصله خطوط را طوری انتخاب کنید که این میزان از سطور در هر صفحه از کتاب جا گیرد.
۵. تصاویر و اشکال در کتاب
اگر کتاب شما شامل عکس، نمودار و تصاویر، یا اشکال هنری میباشد، صفحهآرایی باید بهگونهای باشد که سازگار با این اشکال شود. بسته به موضوعیت کتاب، محتوا و تصاویر در کتاب هر یک به گونه خاص خود با خوانندگان ارتباط برقرار میکنند.
اگر شما کتاب کودک نوشتهاید، در این کتاب محوریت باید با عکسها و اشکال باشد و محتوا میبایست بالای اشکال قرار گیرند. اگر یک کتاب آشپزی نگارش کردهاید میبایست عکس غذا در سمت راست و دستورالعمل پخت در سمت چپ باشد.
یک کتاب عکس میبایست عکسهای آن باکیفیت باشد و معرفی صاحب عکس در بالا و توضیحات دیگر در پایین عکس آورده شود. گاهاً در برخی کتابها آوردن یک عکس باکیفیت و مرتبط و مناسب بهتر از ساعتها توضیح و تفسیر است.
6. سرصفحه (Running heads) و پانویس در کتاب
رانینگ هد یا سر صفحه یک خط کوتاه در بالای صفحه است که به خوانندگان اطلاعاتی مرتبط با نام نویسنده، نام کتاب، نام فصل و شماره صفحه را ارائه میدهد. برخی اوقات شماره صفحه در پایین صفحه آورده میشود. این عناوین میبایست کوتاه باشند و مزاحمتی به متن اصلی کتاب به وجود نیاورند.
اما شفاف و روشن باشند. در برخی از کتابها، نیاز است تا برخی لغات و اصطلاحات معادل انگلیسیشان آورده شود یا توضیحی ارائه شود که در پانویس انجام میگردد. بنابراین، هدر و فوتر در صفحهآرایی کتاب بسیار مهم و الزامی هستند.
7. تک ستونه یا دو ستونه
صفحهآرا میبایست دقت کند که مطالب کتاب یک ستونه یا دو ستونه باشد. استانداردی برای یک یا دو ستونه بودن مطالب کتاب وجود ندارد اما شکلی که رایج است تک ستونه میباشد.
8. سطربندی کتاب
ردیف کردن سطور محتوای کتاب است. به این معنی که آیا سطرهای کتاب همگی بهصورت منظم دارای یک اندازه هستند؟ برخی از کتابهای حتی چاپ شده متأسفانه به دلیل نداشتن صفحهآرایی خوب دارای سطور نامنظم هستند که اشکال بزرگی محسوب میشود.
9. تورفتگی در اول پاراگراف
معمولاً اولین سطر پاراگرافها با یک تورفتگی شروع میشود. اگر صفحهآرا تصمیم بگیرد که هر پاراگراف در شروع آن با یک تورفتگی آغاز شود میبایست این مسئله در کل کتاب رعایت گردد.
نکته 1: جهت کسب اطلاعات بیشتر منوی صفحهآرایی کتاب را مطالعه فرمایید.
نکته 2: جهت آموزش صفحهآرایی در ورد، منوی آموزش صفحهآرایی کتاب در نرمافزار ورد (Word) را مطالعه فرمایید.
نکته 3: جهت آموزش صفحهآرایی در ایندیزاین، منوی آموزش صفحهآرایی کتاب در نرمافزار ایندیزاین (InDesign) را مطالعه فرمایید.