جایزه نوبل ادبیات یکی از معتبرترین جوایز جهانی است که هر ساله به نویسندهای اعطا میشود که اثر یا مجموعه آثاری برجسته و ماندگار در حوزه ادبیات خلق کرده باشد. این جایزه در سال ۱۹۰۱، به عنوان بخشی از مجموعه جوایز نوبل، توسط وصیت آلفرد نوبل، مخترع دینامیت و صنعتگر سوئدی، پایهگذاری شد. هدف این جایزه، تقدیر از کسانی است که با آثار خود مرزهای ادبیات را گسترش داده و به درک بهتر از زندگی انسان و جهان کمک کردهاند.
ویژگیها و معیارهای انتخاب
- کیفیت ادبی بالا: آثاری که در انتخاب برنده لحاظ میشوند باید از نظر ادبی و زبانشناختی بینظیر باشند.
- تأثیرگذاری جهانی: این آثار معمولاً به مسائل انسانی، اجتماعی و فرهنگی پرداخته و تأثیر عمیقی بر خوانندگان در سراسر جهان میگذارند.
- نوآوری و خلاقیت: سبک، فرم و محتوای آثار باید نوآورانه باشد و شیوههای جدیدی از روایت را معرفی کند.
- تنوع زبانی و فرهنگی: جایزه به نویسندگانی از سراسر جهان و به زبانهای مختلف تعلق گرفته و تلاش میکند نماینده فرهنگها و صداهای متنوع باشد.
ساختار و روند جایزه
- انتخاب برنده:
- نویسندگان توسط نهادهای ادبی، دانشگاهها، و منتقدان معرفی میشوند.
- کمیتهای در آکادمی سوئد نامزدها را بررسی و پیشنهاد میدهد.
- اعضای آکادمی پس از بحث و بررسی، برنده را از طریق رأیگیری انتخاب میکنند.
- اعلام و اهدای جایزه:
- برنده هر ساله در ماه اکتبر اعلام میشود.
- مراسم اهدای جوایز در ۱۰ دسامبر (سالگرد مرگ آلفرد نوبل) در استکهلم برگزار میشود.
- جوایز:
- مدال نوبل: ساختهشده از طلای ۱۸ عیار.
- دیپلم افتخار: شامل بیانیهای رسمی درباره دلیل انتخاب برنده.
- جایزه نقدی: میزان آن بسته به سود بنیاد نوبل تغییر میکند.
فهرست کامل برندگان و آثار مهم
برندگان اخیر:
- 2024: هان کانگ (کره جنوبی)
به خاطر نثر شاعرانه و لطیف که شکنندگی زندگی انسانی و تروماهای تاریخی را با دقت بررسی میکند.- اثر برجسته: گیاهخوار
- 2023: یون فوسه (نروژ)
برای نمایشنامهها و نثر نوآورانهای که به ناشناختهها و احساسات خام صدا میبخشند.- اثر برجسته: سهگانهی آرامش
- 2022: آنی ارنو (فرانسه)
برای کاوش جسورانه در حافظه و هویت فردی و اجتماعی.- اثر برجسته: سالها
- 2021: عبدالرزاق گورنه (تانزانیا)
به خاطر بررسی استعمار و پیامدهای آن بر زندگی مهاجران و پناهندگان.- اثر برجسته: بهشت
برندگان شاخص قرن بیستم:
- 1982: گابریل گارسیا مارکز (کلمبیا)
- اثر برجسته: صد سال تنهایی
- سبک: رئالیسم جادویی
- 1954: ارنست همینگوی (آمریکا)
- اثر برجسته: پیرمرد و دریا
- مضمون: مقاومت انسانی در برابر چالشها
- 1949: ویلیام فاکنر (آمریکا)
- اثر برجسته: گور به گور
- سبک: روایت پیچیده و چندصدایی
- 1923: ویلیام باتلر ییتس (ایرلند)
- آثار: اشعار و نمایشنامههایی که روح فرهنگ ایرلندی را زنده کردند.
نخستین برنده جایزه:
- 1901: سولی پرودوم (فرانسه)
- دلیل انتخاب: اشعار فلسفی و هنرمندانهای که عمق انسانی را نمایان ساخت.
رکوردها و نکات برجسته
- جوانترین برنده: رودیارد کیپلینگ (۴۱ سال) در سال ۱۹۰۷.
- قدیمیترین برنده: دوریس لسینگ (۸۸ سال) در سال ۲۰۰۷.
- اولین زن برنده: سلما لاگرلوف در سال ۱۹۰۹ برای خلق آثار کلاسیک ادبیات سوئد.
- نویسندگانی که جایزه را رد کردند: بوریس پاسترناک (۱۹۵۸) به دلیل فشار دولت شوروی.
وبسایت رسمی نوبل: nobelprize.org