جایزه گنکور، با نام اصلی Prix Goncourt، یکی از معتبرترین و قدیمیترین جوایز ادبی در جهان است که هر سال به بهترین رمان نوشتهشده به زبان فرانسوی تعلق میگیرد. این جایزه از سال 1903 توسط آکادمی گنکور (Académie Goncourt) اعطا میشود و به دلیل تأثیر عمیق آن بر دنیای ادبیات، بهعنوان یکی از شناختهشدهترین جوایز ادبی شناخته میشود.
جایزه گنکور از نظر مالی ارزش بالایی ندارد (فقط 10 یورو)، اما برندهشدن در آن بهعنوان یک موفقیت بزرگ در عرصه ادبیات فرانسه و جهان تلقی میشود. کتابهای برنده معمولاً به زبانهای مختلف ترجمه شده و فروش بسیار بالایی دارند.
تاریخچه جایزه گنکور
جایزه گنکور به افتخار دو نویسنده برجسته فرانسوی، ادموند دو گنکور (Edmond de Goncourt) و ژول دو گنکور (Jules de Goncourt)، که در قرن نوزدهم میلادی فعالیت میکردند، تأسیس شد. این دو برادر، علاوه بر نویسندگی، منتقدان فرهنگی تأثیرگذاری بودند و آرزوی آن داشتند که پس از مرگشان جایزهای برای حمایت از ادبیات فرانسوی ایجاد شود.
ادموند دو گنکور در وصیتنامه خود تأسیس این جایزه را دستور داد و آکادمی گنکور را بنیان نهاد. از آن زمان، جایزه گنکور هر سال به نویسندگان برجسته فرانسوی زبان اعطا میشود و بهعنوان نقطه عطفی در کارنامه ادبی برندگان آن به شمار میرود.
شرایط و روند انتخاب
- معیارهای انتخاب آثار:
- رمانی که برای این جایزه انتخاب میشود باید در سال گذشته میلادی به زبان فرانسوی منتشر شده باشد.
- هیئت داوران آثار را بر اساس کیفیت ادبی، نوآوری در روایت، و توانایی نویسنده در پرداخت موضوعات انسانی و اجتماعی ارزیابی میکنند.
- هیئت داوری:
هیئت داوری این جایزه که به آکادمی گنکور معروف است، متشکل از 10 نویسنده برجسته فرانسوی است. این افراد بهصورت مادامالعمر در آکادمی عضویت دارند و از طریق رأیگیری محرمانه برنده را انتخاب میکنند. - روند انتخاب برنده:
انتخاب برنده در چهار مرحله انجام میشود و هر بار تعداد نامزدها کاهش مییابد. در نهایت، در جلسه نهایی که در رستوران مشهور دروآن (Drouant) در پاریس برگزار میشود، برنده با اکثریت آراء معرفی میشود.
شاخههای جایزه گنکور
علاوه بر جایزه اصلی، آکادمی گنکور جوایز دیگری نیز در حوزههای مختلف ادبی اعطا میکند:
- جایزه گنکور رمان اول (Prix Goncourt du Premier Roman): برای بهترین رمان اول یک نویسنده.
- جایزه گنکور داستان کوتاه (Prix Goncourt de la Nouvelle): برای بهترین مجموعه داستان کوتاه.
- جایزه گنکور بیوگرافی (Prix Goncourt de la Biographie): برای بهترین زندگینامه.
- جایزه گنکور شعر (Prix Goncourt de la Poésie): برای آثار برتر در حوزه شعر.
- جایزه گنکور دانشآموزان (Prix Goncourt des Lycéens): که توسط دانشآموزان دبیرستانی داوری و انتخاب میشود.
برندگان برجسته جایزه گنکور
جایزه گنکور نقش مهمی در معرفی نویسندگان به مخاطبان بینالمللی داشته است. برخی از برندگان برجسته این جایزه عبارتند از:
- مارسل پروست (Marcel Proust): در سال 1919 برای رمان “در جستجوی زمان از دسترفته” (À la recherche du temps perdu). این شاهکار یکی از بزرگترین آثار ادبیات جهان به شمار میرود.
- رومن گاری (Romain Gary): نویسندهای که دو بار جایزه گنکور را دریافت کرد، یک بار در سال 1956 برای “ریشههای آسمان” (Les Racines du ciel) و بار دیگر در سال 1975 با نام مستعار امیل آجار (Émile Ajar) برای “زندگی در پیش رو” (La Vie devant soi).
- پاتریک مودیانو (Patrick Modiano): در سال 1978 برای “خیابان بوتیکهای تاریک” (Rue des Boutiques Obscures). این نویسنده در سال 2014 جایزه نوبل ادبیات را نیز دریافت کرد.
- محمد مبوغار سار (Mohamed Mbougar Sarr): نویسنده سنگالی که در سال 2021 برای رمان “به یاد انسانها” (La Plus Secrète Mémoire des hommes) جایزه گنکور را برد.
تأثیر و اهمیت جایزه گنکور
- افزایش شهرت نویسندگان:
برندهشدن در جایزه گنکور بهطور چشمگیری فروش کتاب را افزایش داده و نویسنده را به مخاطبان بینالمللی معرفی میکند. - ترویج ادبیات فرانسوی:
این جایزه به حفظ و ارتقای جایگاه زبان و ادبیات فرانسوی در جهان کمک شایانی میکند. - تأثیر فرهنگی:
جایزه گنکور تأثیر عمیقی بر جریانهای فکری و ادبی فرانسه داشته و باعث گسترش موضوعات مهم اجتماعی، انسانی، و فلسفی در آثار ادبی شده است.
نتیجهگیری
جایزه گنکور با بیش از یک قرن سابقه، نهتنها بهعنوان نمادی از تعالی در ادبیات فرانسوی شناخته میشود، بلکه ابزاری مهم برای معرفی نویسندگان برجسته و ارتقای ادبیات به زبانهای مختلف است. این جایزه با تأکید بر کیفیت و خلاقیت، الهامبخش نویسندگان جوان و مخاطبان ادبیات در سراسر جهان بوده و همچنان بهعنوان یکی از ارزشمندترین افتخارات در عرصه ادبیات باقی میماند.