کتابهای چندنویسندگی
یکی از شیوههای رایج در کارهای پژوهشی و نگارش کتب علمی، مشارکت چند نفره در مطالعه و تحقیق و نیز فرآیند نگارش است که اصطلاحاً چندنویسندگی خوانده میشود.
این کار ممکن است به دلایل مختلفی انجام گیرد؛ از جمله بخاطر گستردگی موضوع مورد مطالعه و یا نیاز به چند تخصص در حوزههای مختلف برای تکمیل تحقیقات که لزوم همکاری گروهی از افراد را میطلبد.
چندنویسندگی اغلب در نگارش کتابهای علمی یا مرجع کاربرد دارد که تعدادی از محققین یا اساتید و یا دانشجویان تحصیلات تکمیلی با همکاری یکدیگر، کتابی را تألیف یا ترجمه میکنند.
از آنجایی که به نویسندگان این نوع کتابها در مراکز دانشگاهی امتیازاتی اختصاص داده میشود، لذا ترتیب قرارگیری نام مؤلفان کتاب بایستی براساس میزان مشارکت آنها در پروسه نگارش باشد.
در این حوزه کتابها براساس موضوع و نوع نگارش و گردآوری، در انواع مختلفی قرار میگیرند که در ادامه به برخی از آنها اشاره میکنیم:
- تصنیف: مجموعهای که حداقل 20 درصد آن را دیدگاههای جدید و نوآورانه علمی نویسنده تشکیل دهد و با تحلیل و نقد دیدگاههای دیگران در موضوعی مشخص همراه باشد.
- تألیف: ساماندهی مجموعهای از دادههای علمی و نظریات و دیدگاههای پذیرفته شده براساس تحلیل یا ترکیب مبتکرانه که با نقد یا نتیجهگیری مشخص از سوی نویسنده همراه باشد.
- تدوین/ گردآوری: گردآوری یا مرور مطالب یا دادههای منسجم از منابع مختلف در یک مجموعه که فاقد دیدگاههای تحلیلی و انتقادی نویسنده باشد.
- ترجمه: انتقال مفهوم و محتوای کامل یک کتاب از زبانی به زبان دیگر که در آن ساختار کتاب اصلی در زبان مبدأ حفظ شده باشد و پیام متن با دقت و با استفاده از معادلهای مناسب و رایج به زبان مقصد منتقل شده باشد.
- کتاب: به اثری گفته میشود که حاوی حداقل یکی از شرایط تصنیف، تألیف، تدوین وترجمهبوده و بهصورت مجموعهای مدون و نظاممند و با رعایت استانداردها و معیارهای لازم محتوایی و نشانگرهای صوری، دربرگیرنده دستاوردهای پژوهشی و یا اهداف آموزشی باشد.
معیارهای امتیازدهی
در روند امتیازدهی به کتاب، جدای از توجه به نوع ناشر و نیز تخصص پدیدآورنده اثر، توجه به معیارهای محتوایی و نشانگرهای صوری بسته به نوع اثر براساس معیارهای زیر قابل بررسی است:
1) تصنیف/ تألیف/ تدوین کتاب
الف) معیارهای محتوایی:
- مشخص بودن هدف کتاب
- استفاده از منابع معتبر
- طرح و پردازش یافتهها و نظرهای خود و دیگران
- هماهنگی و تناسب مطالب با یکدیگر و با هدف کتاب
- بهروز بودن منابع و مأخذ
- جامعیت و کفایت مباحث در موضوع مورد بحث
- نظم منطقی در توالی فصول کتاب
- مستند و مستدل بودن مطالب کتاب
- سازگاری با اصول نوشتاری و موازین علمی و ادبی زبان مربوط
- گروه مخاطبان کتاب.
ب) نشانگرهای صوری:
- داشتن مقدمه یا پیشگفتار
- داشتن کتابنامه
- داشتن نمایه یا فهرست موضوعی
- فصلبندی و صفحهبندی مناسب
- کیفیت تصاویر، اشکال و نمودارها
- حجم کتاب
- نحوه ارائه نام و دانشگاه محل خدمت.
2) ترجمه کتاب
در بخش ترجمه جدای از معیارهای محتوایی و نشانگرهای صوری، ضرورت توجه به ویژگیهای کتاب اصلی شامل:
- اعتبار ناشر
- شاخص بودن نویسنده
- تاریخ اثر
- حفظ امانتداری در ترجمه
- معادل گزینی مناسب
عوامل مؤثر در امتیازدهی به نویسندگان
امتیازدهی به ترتیب نویسندگان در چاپ کتاب به چند عامل بستگی دارد و معمولاً به توافقات اولیه بین نویسندگان و ناشر مربوط میشود. در زیر، مراحل و نکاتی برای این کار آورده شده است:
۱. توافق اولیه
- قبل از شروع به نوشتن، نویسندگان باید درباره نحوه امتیازدهی و ترتیب قرارگیری نامها به توافق برسند. این کار میتواند شامل گفتگو درباره نقش هر نویسنده در پروژه باشد.
۲. نقش و مشارکت هر نویسنده
- نویسنده اصلی (Main Author): معمولاً کسی است که مسئولیت اصلی نوشتن متن را بر عهده دارد و نام او در ابتدا ذکر میشود.
- نویسندگان مشارکتی (Co-authors): اگر سایر نویسندگان به طور مساوی در نوشتن و تحقیق مشارکت دارند، ممکن است نام آنها به ترتیب حروف الفبا یا بر اساس سهم و نقش آنها درج شود.
- نویسندگان ناظر (Contributors): اگر نویسندگانی وجود دارند که نقش مشاوره یا ویرایش داشتهاند، میتوان آنها را در بخش تقدیم یا تشکر ذکر کرد.
۳. تجربه و تخصص
- در برخی موارد، تجربه و تخصص نویسندگان نیز میتواند در ترتیب نامها تأثیرگذار باشد. نویسندگانی که در موضوع کتاب اعتبار بیشتری دارند، ممکن است در ابتدا ذکر شوند.
۴. نوع کتاب
- در کتابهای علمی و تحقیقاتی، ترتیب نام نویسندگان معمولاً بر اساس میزان مشارکت و اعتبار علمی آنها تعیین میشود. در کتابهای ادبی یا داستانی، ممکن است ترتیب بر اساس نویسنده اصلی و مشارکت دیگران باشد.
۵. قوانین ناشر
- برخی ناشران دارای قوانین خاصی برای ترتیب نام نویسندگان هستند. بررسی این قوانین میتواند به شفافیت و توافق کمک کند.
ترتیب امتیاز نویسندگان در چاپ کتاب
- به سرپرست تألیف (Editor) منوط به داشتن مقدمه مبسوط تا 50 درصد و در صورت تألیف یک فصل از کتاب تحت سرپرستی تا 60 درصد امتیاز کل کتاب تعلق میگیرد.در صورت داشتن بیش از یک فصل، به جز همان یک فصل به دیگر فصلها امتیازی تعلق نمیگیرد.
- در صورت انتشار رساله و یا پایاننامه عضو هیات علمی در قالب کتاب با رعایت ضوابط قانونی، 50 درصد امتیاز کتاب به وی تعلق میگیرد. درصورتیکه کتابِ حاصل از رساله یا پایاننامه با حداقل 30 درصد تغییر، ویرایش و اصلاح از حیث محتوا همراه شده باشد، امتیاز تا 70 درصد قابل افزایش است.
- درصورتیکه عضو هیات علمی رساله و یا پایاننامه دانشجوی تحت سرپرستی خود را با رعایت ضوابط قانونی بهطور مشترک منتشر نماید، امتیاز کل کتاب 50 درصد محاسبه میگردد که سهم عضو هیات علمی متناسب با قرار گرفتن ترتیب اسامی (نفر اول 90 درصد/ نفر دوم 60 درصد) تعیین میگردد. در صورت داشتن تفاهمنامه فیمابین نویسندگان، ترتیب بر آن اساس تعیین میگردد.
- درصورتیکه براساس رویه ناشری خاص و یا در حوزهای خاص، نحوه ارائه اسامی براساس حروف الفبا باشد، مجموع امتیاز کتاب به نسبت مساوی بین اعضا تقسیم میگردد.