خانواده، اولین مدرسه‌ای است که انسان در آن درس می‌آموزد و به‌عنوان نخستین پایگاه آموزش و پرورش و از اساسی‌ترین عوامل در تشکیل شخصیت کودک است. خانواده نقش بسیار مهمّی در رشد و پرورش کودک دارد و در تمام جنبه‌های فردی (معنوی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و…) اثری عمیق و غیرقابل انکار دارد. باید بپذیریم که اولین عامل مؤثر در ایجاد انگیزه و عادت به مطالعه و کتاب‌خوانی در کودکان «خانواده» است.
شیوه‌های زیر برای ایجاد انگیزه و عادت به مطالعه و کتاب‌خوانی به خانواده‌ها پیشنهاد می‌شود:
استفاده از شیوه الگویی زیرا تأثیر الگو و نقش‌پذیری انسان یک امر طبیعی است که از غریزه تقلید سرچشمه می‌گیرد.
یکی از کارهای مهم و مؤثری که والدین می‌توانند در خصوص همراهی و هماهنگی با فرزندان خود در امر مطالعه و کتاب‌خوانی انجام دهند بردن فرزندان به کتابخانه است. پدر یا مادری که دست فرزند خود را گرفته و حداقل برای نخستین بار او را تا کتابخانه همراهی و در انتخاب کتاب کمک می‌کنند.
بدین‌وسیله به او می‌فهمانند که این کار آنقدر ارزش دارد که من همراه تو می‌آیم و وقت خود را در این راه صرف می‌کنم. پدر، مادر، خواهر یا برادر بزرگ‌تر برای کودکان کامل‌ترین الگوها برای همانندسازی هستند.
همچنین اگر در خانه‌ای یک کتابخانه هر چند کوچک وجود داشته باشد و قسمتی از آن به کودکان اختصاص یابد میل و توجه به کتاب و خواندن در آن‌ها تقویت می‌شود. بنابراین در خانواده‌هایی که والدین علاقه زیادی به مطالعه ندارند و اوقات فراغت خود را صرف سرگرمی‌هایی می‌کنند که با کتاب و خواندن ارتباطی ندارد نباید انتظار داشت که فرزندان این خانواده‌ها به کتاب خواندن و مطالعه علاقه‌مند شوند.
برای کودکان و نوجوانان خود برنامه‌ریزی کنید.
یکی از ضروری‌ترین نیازهای انسان در زندگی، داشتن یک برنامه مناسب است. هر چند در جامعه ما بسیاری از افراد و خانواده‌ها به این اصل اساسی و مهم توجّهی نمی‌کنند ولی معمولاً انسان‌هایی که طالب موفقیّت و سعادت هستند برنامه منظمی را برای زندگی خود و فرزندانشان تنظیم می‌کنند.
برنامه‌ای که در برگیرنده تمام نیازهای جسمی و روانی آن‌ها باشد. انجام تکالیف شرعی و دینی، بازی، ورزش، انجام تکالیف درسی، تماشای تلویزیون، همکاری در امور خانه، شرکت در بحث‌های خانواده، مطالعه و کتاب‌خوانی و…
برای فرزندان خود قصّه بگویید.
قصّه وسیله‌ای است که می‌تواند کودکان را پیرامون بزرگ‌ترها جمع کند و روابط عاطفی بین آن‌ها را تقویت کند. والدین می‌توانند از راه قصه‌گویی توجه و اعتماد کودکان را به خود جلب کنند و با انتقال آنان به دنیای شادی و تخیّل زمینه رشد و تکامل ذهنی‌شان را فراهم کنند.
کودکان علاقه زیادی به شنیدن قصه‌ها دارند و از این کار لذّت می‌برند. آن‌ها بسیاری از اوقات به مطالبی که برایشان می‌گوییم یا می‌خوانیم به چشم یک قصه‌ی خیال‌انگیز نمی‌نگرند بلکه آن را رویدادی واقعی می‌دانند که در زمان‌های گذشته به وقوع پیوسته و همین امر باعث می‌شود با علاقه و دقّت بیشتری به این مطالب گوش دهند. می‌توان از این علاقه برای ایجاد انگیزه و عادت دادن آن‌ها به مطالعه و کتاب‌خوانی استفاده کرد.
در حقیقت ما با قصه‌گویی لذّت و شیرینی کتاب و مطالعه را به کام کودکان می‌ریزیم و کودک وقتی بداند که چنین قصه‌هایی شیرین و خیال‌انگیز محصول کتاب است در آرزوی آن است که خودش هم بتواند به‌زودی کتاب به دست بگیرد و آن را بخواند.
برای کودکان اشعار زیبا و موزون بخوانید.
از آنجا که کلام شعر آهنگین و موزون است به میزان زیادی مورد علاقه و توجه کودکان قرار می‌گیرد و آنان را به وادی تخیّل می‌کشاند. خواندن شعر از روی کتاب برای بچه‌ها در جذب آنان به سوی آن و ایجاد رغبت و عادت به مطالعه بسیار مؤثر است و در حقیقت همان نقش قصه را ایفا می‌کند.
شعرهای کودکان باید کوتاه ـ ساده و روان بوده و با آنچه مورد علاقه آنان است ارتباط نزدیک داشته باشد تا بتواند روی آن‌ها تأثیر بگذارد.
کتاب را با صدای بلند برای کودک خود بخوانید.
بلند خواندن کتاب نه تنها محتوا و معنای آن را انتقال می‌دهد بلکه بدین‌وسیله تصورهای درونی، عشق و علاقه کتاب‌خوان نیز نسبت به افرادی که برای آن‌ها کتاب خوانده می‌شود منتقل می‌گردد و یک رابطه عمیق عاطفی بین آن‌ها پدید می‌آید.
اگر وقتی که ما مطالب کتاب را می‌خوانیم با انگشت اشاره کنیم و اجازه دهیم که کودک حرکت‌های دست ما را ببیند و تصویرهای کتاب را نگاه کند و ارتباط بین مطالب کتاب و تصویرهای آن را برایش شرح دهیم او احساس مشارکت می‌کند و علاقه بیشتری از خود نشان می‌دهد.
کودکان را به کشیدن نقاشی تشویق کنید.
اگر با فرزندان خردسال خود را به کشیدن نقاشی تشویق کنیم و زمینه‌ای فراهم آوریم که آن‌ها با دفتر، قلم و مدادرنگی آشنا شوند گام مؤثری در جهت علاقه آن‌ها به کتاب برداشته‌ایم. کودک علاقه‌مند به نقاشی سعی می‌کند کتاب‌های مختلف را به دست آورد تا تصویرهای آن‌ها را بکشد و همین جستجو برای یافتن کتاب و تصویرهای زیبا علاقه او را به کتاب بیشتر می‌کند.
کودکان را به بیان داستان‌ها و مطالبی که خوانده‌اند تشویق کنید.
کودکان علاقه زیادی به بیان مطالبی که خوانده‌اند دارند و از این کار لذت می‌برند. وقتی کودک می‌خواهد قصه‌ای را که از زبان فرد دیگری شنیده یا در کتابی خوانده است برای ما تعریف کند باید با صبر و حوصله و اشتیاق به سخنان او گوش دهیم و این برخورد ما نشانگر این است که به مطالعه کودک و مطالبی که خوانده است علاقه‌مندیم.
بنابراین او سعی خواهد کرد این کار خود را ادامه دهد و اطلاعات جدیدتری کسب نماید تا در فرصت‌های مناسب به بیان آن‌ها بپردازد و مورد تشویق و تحسین قرار گیرد.
از اسباب‌بازی‌های کودکان برای ایجاد عشق و علاقه نسبت به کتاب و مطالعه استفاده کنید.
اسباب‌بازی کودک را از دنیای درونی‌اش بیرون کشیده و او را با دنیای بیرون ارتباط می‌دهد این بدین‌وسیله می‌تواند بین دنیای تخیل کودکی خود و دنیای واقع پُلی بزند. ساخت وسایل مطالعه به‌صورت اسباب‌بازی زمینه فکری خوبی نسبت به کتاب و کتاب‌خوانی در کودک پدید می‌آورد همان‌طور که او وسایل آشپزی را دور خودش چیده و از آن‌ها برای طبخ غذای ساختگی و پذیرایی مهمان استفاده می‌کند به همان صورت می‌تواند با داشتن قفسه‌های کوچک کتاب، میز، چراغ مطالعه و کتاب نقش یک کتابدار یا دانش‌آموز اهل مطالعه را بازی کند. می‌توان با استفاده از چند تکه مقوا و وسایل ساده این بازی را انجام داد.
برای پاسخ دادن به سؤال‌های کودکان، از کتاب استفاده کنید.
در بسیاری از موارد بهتر است به جای دادن پاسخ سریع آن‌ها را تشویق کنیم که خود پاسخ مورد نظرشان را پیدا کنند و برای این کار کتاب‌هایی به آن‌ها معرفی کنیم تا پاسخ خود را در آن بیابند. اگر کتاب‌های مورد استفاده دارای تصویر باشد نتیجه مطلوب‌تری به دست خواهد داد.
برای کودکان و نوجوانان خود کتاب‌ها و نشریه‌های مناسب خریداری کنید.
اگر والدین به خرید کتاب برای کودک اهمیّت بدهند براحتی می‌توانند او را بسوی مطالعه سو دهند. برای مثال وقتی پدر برای چند روز به مسافرت می‌رود و کودک با بی‌صبری در انتظار آمدن او لحظه‌شماری می‌کند با آمدن پدر خود را در آغوش او می‌اندازد و معمولاً اولین سؤالش این است که پدر برایم چه آورده‌ای؟!
ممکن است پدر بسته‌ای شیرینی، اسباب‌بازی و یا لباس برای کودک آورده باشد اما اگر پدر همراه هر کدام از این‌ها یک یا چند جلد کتاب متناسب سن او آورده باشد به او فهمانده که همان‌طور که شیرینی، اسباب‌بازی و یا لباس اهمیت دارد کتاب هم دارای ارزش است همچنین اهداء کتاب در موقعیت‌های مناسب مثل جشن تکلیف و یا تولد می‌تواند اثربخشی بالایی داشته باشد.