نگارش کتاب چیست؟
نگارش کتاب به فرآیند نوشتن و تدوین یک اثر مکتوب اشاره دارد که معمولاً از ابتدا تا انتها توسط یک نویسنده یا گروهی از نویسندگان انجام می‌شود. این فرآیند شامل مراحل مختلفی است که از ایده‌پردازی اولیه برای کتاب تا انتشار نهایی آن را در بر می‌گیرد. نگارش کتاب می‌تواند در هر گونه‌ای از آثار، از جمله رمان‌ها، داستان‌های کوتاه، کتاب‌های علمی، تاریخی، دینی، آموزشی یا راهنماها، صورت گیرد.
ویژگی‌های کلیدی نگارش کتاب
- خلاقیت و نوآوری: نویسنده برای ایجاد یک اثر جدید و منحصر به‌فرد از خلاقیت خود استفاده می‌کند. این فرآیند ممکن است نیازمند ایده‌پردازی و پژوهش باشد.
- تحقیق و مطالعه: به ویژه در کتاب‌های علمی، آموزشی یا تاریخی، نویسنده برای نوشتن کتاب نیاز به تحقیق و گردآوری منابع مختلف دارد.
- ساختار و نظم: نگارش یک کتاب نیازمند برنامه‌ریزی دقیق است تا کتاب از لحاظ منطقی، ساختاری و زمانی منسجم و روان باشد.
- هدف‌گذاری و مخاطب‌شناسی: نویسنده باید اهداف خاصی برای نوشتن کتاب خود داشته باشد و هدف آن را برای مخاطبان خود مشخص کند.
مزایای نگارش کتاب
- انتقال دانش و تجربیات: نگارش کتاب می‌تواند یک روش مؤثر برای به اشتراک‌گذاری دانش، تجربیات و دیدگاه‌های شما با دیگران باشد.
- تأثیرگذاری اجتماعی: کتاب‌های تألیفی می‌توانند تأثیر زیادی بر جامعه داشته باشند، به ویژه در زمینه‌های علمی، اجتماعی، یا فرهنگی.
- ایجاد شهرت: نویسندگان می‌توانند با انتشار کتاب‌های خود به شهرت و اعتبار دست یابند.
- سرمایه‌گذاری بلندمدت: کتاب‌های خوب می‌توانند به‌عنوان منابع ماندگار در نظر گرفته شوند و درآمد پایداری برای نویسنده ایجاد کنند.
ضوابط نگارش کتاب
تألیف کتاب ضوابطی دارد که در زیر به آن‌ها به صورت تیتروار اشاره می‌شود:
۱. محتوای تألیف کتاب نباید تکرار مکررات صرف باشد.
۲. محتوای تألیف شده کتاب می‌بایست به جدیدترین و آخرین یافته‌های موجود در حیطه خاص اشاره نماید.
۳. محتوای کتاب تألیف شده تا حد امکان به مسائل و مشکلات و پدیده‌های بومی داخل آن کشور نیز ارتباط داده شود.
۴. محتوای کتاب تألیف شده می‌بایست تا حدودی شامل تحلیل‌ها و استنباط‌های خود نویسنده نیز باشد.
این چهار قاعده کلی به نویسنده یک کتاب راه را نشان می‌دهد تا وی بتواند کتابی درخور و پرطرفدار را نگارش کند.
منابع نگارش کتاب
- کتاب‌های آموزشی: کتاب‌های متعددی در زمینه تألیف کتاب به زبان فارسی منتشر شده است. شما می‌توانید با مطالعه این کتاب‌ها اطلاعات مفیدی در مورد مراحل تألیف کتاب، نوشتن متن، ویرایش و بازنویسی، صفحه‌آرایی و … به دست آورید.
- دوره‌های آموزشی: دوره‌های آموزشی مختلفی نیز در زمینه تألیف کتاب برگزار می‌شود. شما می‌توانید با شرکت در این دوره‌ها از تجربیات و راهنمایی‌های اساتید مجرب بهره‌مند شوید.
- وب‌سایت‌ها: وب‌سایت‌های متعددی نیز در زمینه تألیف کتاب فعالیت می‌کنند. شما می‌توانید با مراجعه به این وب‌سایت‌ها مقالات، راهنماها و اطلاعات مفیدی در مورد تألیف کتاب به دست آورید.
آشنایی با سبک‌های مختلف نگارش کتاب
برای نویسندگان کتاب، اطلاع از سبک‌های نگارشی بسیار مهم است. شما نمی‌توانید برای نوشتن یک کتاب آموزشی از سبک انگیزشی یا روایتی استفاده کنید. همچنین، شما نمی‌توانید برای نگارش یک رمان از سبک توضیحی استفاده کنید. هر یک از این سبک‌ها برای نگارش اثری خاص استفاده می‌شود.
برای نگارش کتاب و سایر آثار مکتوب چند سبک مهم وجود دارد که عبارتند از: سبک توضیحی، سبک توصیفی، سبک ترغیبی یا انگیزشی، و سبک روایتی. هر یک از این سبک‌های نگارشی به منظور اهداف خاصی استفاده می‌شوند. لازم به ذکر است که یک متن واحد می‌تواند چند سبک مختلف از سبک‌های ذکر شده را شامل گردد. در زیر به توضیح هر یک از آن‌ها خواهیم پرداخت:
۱. سبک توضیحی (Expository)
سبک نگارش توضیحی یکی از رایج‌ترین روش‌های نگارش است. وقتی نویسنده کتاب سبک توضیحی را انتخاب می‌کند، سعی می‌کند به توضیح یک مفهوم بپردازد تا اطلاعات از خود وی به دامنه وسیعی از خوانندگان با توانایی‌های مختلف انتقال یابد. نگارش توضیحی حاوی نظرات نویسنده نیست و بیشتر بر حقایقی تأکید دارد که مقبولیت عامه دارند. مثلاً توضیح یک مفهوم در ریاضی و آمار. مثال:
- کتاب‌های آموزشی
- نگارش مقاله علمی
- کتاب دستورالعمل مانند کتاب آشپزی
- نگارش خبر و تفسیر خبر
- نوشتار علمی، فنی و شغلی.
۲. سبک توصیفی (Descriptive)
نگارش توصیفی را می‌توان در کتاب‌های داستان پیدا نمود هرچند در مکتوبات غیرداستانی نیز این سبک استفاده شده است (برای مثال، خاطرات و کتاب راهنمای سفر). هنگامی که نویسنده‌ای به سبک توصیفی می‌نویسد، در حقیقت در حال نقاشی کردن با کلمات هستند تا بتوانند فرد، مکان یا چیزی دیگر را برای مخاطبینشان به تصویر بکشند.
نویسنده احتمال دارد که از استعاره یا آرایه‌های ادبی دیگر استفاده کند تا از طریق حواس پنج‌گانه اصلی درک و تصویر ذهنی خود را به بهترین شکل ممکنه نمود دهد. اما مؤلف سعی نمی‌کند که مخاطبین خود را با توصیف ساده هر آنچه دقیقاً می‌بیند متقاعد کند، بلکه رنگ و لعابی ادبی و زیبا نیز به آن می‌بخشد. مثال:
- کتاب شعر
- نگارش مجله و ماهنامه
- توصیف اشیا یا طبیعت
- نمایشنامه یا رمان.
۳. نگارش متقاعدکننده یا مجاب‌کننده (Persuasive)
نگارش متقاعدکننده یکی از سبک‌های نگارشی اصلی در مقالات دانشگاهی و علمی است. وقتی نویسنده‌ای از سبک نگارشی متقاعدکننده استفاده می‌کند، سعی در این دارد تا عقیده یا موقعیتی را چنان بیان کند تا مخاطب متقاعد شود. سبک متقاعدکننده شامل نظرات مؤلف و سوگیری‌های ذهنی او نیز می‌تواند باشد که خود می‌تواند شامل قضاوت‌ها و دلایلی باشند که مؤلف برای متقاعد نمودن مخاطب از آن‌ها استفاده می‌کند. مثال:
- نگارش کاورلتر مقاله
- نامه شکوائیه
- توصیه‌نامه
- معرفی یک محصول.
۴. سبک نگارش روایتی (Narrative)
سبک نگارشی روایتی، تقریباً همیشه برای نگارش آثار طولانی خواه داستانی و خواه غیرداستانی استفاده می‌شود. هنگامی‌که مؤلف از این سبک استفاده می‌کند علاوه بر اینکه قصد انتقال اطلاعات را دارد بلکه، سعی می‌کند داستانی را بسازد که در آن عناصری مانند شخصیت‌ها، تعارضات و مکان رخداد و امثالهم نیز باشد. مثال:
- نگارش داستان‌های شفاهی
- رمان‌ها
- اشعار طولانی
- داستان‌های کوتاه
- امثال و حکایت
مراحل نگارش کتاب
1. ایده‌پردازی و انتخاب موضوع
پیش از اینکه شروع به نوشتن کنید، باید موضوعی را که قصد دارید درباره آن بنویسید، انتخاب کنید. این مرحله شامل فکر کردن به علایق شخصی، تجربیات، نیازهای بازار، یا مفاهیم جدیدی است که می‌خواهید به مخاطب منتقل کنید.
نکات برای انتخاب موضوع:
- شخصی‌سازی: چه موضوعاتی شما را به شدت جذب می‌کنند؟ آیا تجربه یا دانشی دارید که می‌خواهید با دیگران به اشتراک بگذارید؟
- نیاز بازار: بررسی کنید که آیا در بازار کتاب‌ها خلاهایی وجود دارد که شما بتوانید آن‌ها را پر کنید.
- مخاطب هدف: توجه داشته باشید که چه گروهی از افراد قرار است کتاب شما را بخوانند (مثلاً نوجوانان، محققان، علاقه‌مندان به داستان‌های تخیلی، و غیره).
2. ایجاد طرح کلی (Outline)
یکی از مهم‌ترین مراحل در نگارش کتاب، تهیه یک طرح کلی است. طرح کلی به شما کمک می‌کند که مسیر نوشتن کتاب را بهتر بشناسید و از سردرگمی جلوگیری کنید. طرح کلی شامل تقسیم‌بندی کتاب به فصل‌ها و بخش‌های مختلف است و کمک می‌کند که کتابتان از لحاظ منطقی و ساختاری منسجم باشد.
نکات مهم برای ایجاد طرح کلی:
- فصل‌بندی: تصمیم بگیرید که کتاب شما چند فصل خواهد داشت و هر فصل به چه موضوعاتی خواهد پرداخت.
- جزییات هر فصل: برای هر فصل چند جمله یا پاراگراف یادداشت کنید تا بدانید در هر بخش قرار است چه بگویید.
- سازمان‌دهی منطقی: مطمئن شوید که فصل‌ها به ترتیب منطقی ارائه شوند تا خواننده به راحتی بتواند از یک فصل به فصل بعد منتقل شود.
3. نوشتن اولین پیش‌نویس
در این مرحله، شما باید شروع به نوشتن اولین پیش‌نویس کتاب کنید. این پیش‌نویس باید هدف اصلی خود را داشته باشد که انتقال ایده‌های شما به کاغذ است، نه بی‌عیب بودن. نباید نگران گرامر، جمله‌بندی، یا جزئیات باشید. فقط باید نوشتن را شروع کنید.
نکات برای نوشتن اولین پیش‌نویس:
- نوشتن بدون وقفه: تمرکز کنید که هر روز یا در هر جلسه نوشتن، بخش‌هایی از کتاب را به پیش ببرید. حتی اگر احساس می‌کنید که نوشتن کامل نیست، از نوشتن دست برندارید.
- مهم نیست که ایده‌ها مرتب نباشند: هدف این است که ایده‌هایتان را روی کاغذ بیاورید، بنابراین هیچ ایرادی ندارد اگر در این مرحله به هیچ‌وجه کامل نباشند.
4. ویرایش و بازنگری
پس از نوشتن اولین پیش‌نویس، باید کتاب را ویرایش کنید. این مرحله ممکن است چندین دور طول بکشد و شامل اصلاحات ساختاری، زبانی، و محتوایی است. شما باید به زبان، گرامر، ترتیب جملات و پیوستگی بین فصل‌ها توجه کنید.
مراحل ویرایش:
- ویرایش ساختاری: اطمینان حاصل کنید که داستان یا محتوای کتاب به‌طور منطقی و پیوسته در فصل‌ها گسترش یافته است. از خودتان بپرسید: آیا هر فصل به‌طور طبیعی به فصل بعدی می‌رسد؟
- ویرایش زبانی: متن باید روان، واضح و دقیق باشد. جملات پیچیده و ساختارهای زبانی مبهم را اصلاح کنید.
- حذف اضافات: اگر قسمت‌هایی از کتاب به نظر اضافی یا نامرتبط می‌آیند، آن‌ها را حذف کنید. هر بخش باید به پیشبرد اهداف کتاب کمک کند.
- بازخورد از دیگران: از افرادی که به موضوع کتاب شما مسلط هستند یا کسانی که تجربه ویرایش دارند، خواسته تا کتاب را بخوانند و بازخورد دهند.
5. ویرایش دقیق و نهایی
پس از انجام ویرایش‌های ابتدایی، وقت آن است که ویرایش نهایی کتاب را انجام دهید. این مرحله شامل بررسی جزئیات است و به شما کمک می‌کند تا مطمئن شوید که هیچ اشتباه تایپی یا گرامری باقی نمانده است.
نکات ویرایش نهایی:
- بررسی املای کلمات، جمله‌بندی و نشانه‌گذاری.
- مطمئن شوید که فهرست مطالب دقیق است و شماره‌گذاری صفحات درست انجام شده.
- توجه به سازگاری فونت‌ها و تنظیمات صفحات.
پنج توصیه خلاقانه نگارشی برای نویسندگان کتاب
نگارش کتاب، چاپ کتاب و در نهایت فروش و پرمخاطب بودن آن به عوامل بسیار زیادی بستگی دارد که می‌توان اصلی‌ترین عامل آن را در فرآیند نگارش جستجو کرد. در واقع، اصول چاپ کتاب و فروش آن زمانی اهمیت پیدا می‌کند که فایلی برای چاپ وجود داشته باشد!
۱. فقط بنویسید!
بهترین توصیه‌ای که برای نویسندگان کتاب می‌توان ارائه نمود هرچند که شاید بارها شنیده باشند و کلیشه‌ای باشد آن است که بنشینند و خود را مجاب کنند که بنویسند. اگر مؤلفین هنگامی که در فرآیند نگارش کتاب با مشکل مواجه شدند به همین توصیه صرف گوش کنند خواهند دید که فرآیند نگارش کتاب آرام آرام به روال افتاده و به پیش می‌رود.
۲. آگاهی از وجود یک مشکل عمومی در بین نویسندگان و فرآیند نوشتن
عمده‌ترین مشکل نویسندگان و مؤلفین کتاب این است: این عقیده که هم‌اکنون هیچ چیز دیگری برای نگارش و ادامه کار وجود ندارد و به احتمال بسیار زیاد در آینده هم نخواهد توانست پیدا کند. این پدیده با عنوان Writer’s Block شناخته می‌شود.
این واکنش در نتیجه اضطراب است که در ذهن ما وجود دارد و باعث می‌شود که کارایی و عملکرد یک نویسنده به شدت پایین آید. این یک مشکل عمومی بین نویسندگان کتاب و مواد نوشتاری دیگر مانند مقاله، روزنامه، وبسایت و سایر موارد است. وقتی آگاه می‌شوید که این مشکل در بین تمامی نویسندگان وجود دارد و امری عادی است، به کار نوشتن بیشتر متمرکز می‌شوید و سعی می‌کنید این اضطراب را از خود دور کنید.
۳. تقسیم کار نوشتن به بخش‌های کوچک‌تر
برخی روزها می‌نشینید و می‌خواهید بنویسید اما در می‌یابید اصلاً واژه‌ها به ذهن‌تان خطور نمی‌کند و یا اینکه برای ادامه کار نوشتن ایده جدیدی ندارید و نمی‌دانید کار را چگونه ادامه دهید. در این حالت به جای اینکه یک ساعت یا دو ساعت بنشینید و به خودتان فشار بیاورید، بهتر است کار نوشتن را به بخش‌های مختلفی در روز تقسیم کنید یا خودتان در طول روز استراحت دهید تا فکرتان آزاد شود؛ مجدداً طبق بند یک فرآیند نگارش را پیگیری کنید. مهم است که فرآیند نگارش را قطع نکنید و ادامه بدهید.
۴. وقتی نمی‌توانید بنویسید، برگردید و نوشته‌های قبلی را بررسی کنید
هنگامی‌که با مشکل عمومی نویسندگان یعنی توقف در نگارش مواجه شدید، به عقب برگردید و آنچه را که نوشته‌اید ویرایش کنید و یا سعی کنید اگر مشکلی در آن‌ها وجود دارد برطرف کنید. این یک کار بسیار عالی است و باعث می‌شود شما به ساختار ذهنی قبلی‌تان برگردید و همان ساختار را ادامه دهید. بر حسب تجارب بسیاری از نویسندگان برتر، این روش، روش بسیار عالی برای رهایی از مشکل توقف در نگارش است.
۵. شاید حیطه را اشتباه انتخاب کرده‌اید
وقتی همه این موارد را در طول مدت زمان مناسب و طولانی اجرا کردید و بازهم نتوانستید به مشکل توقف نگارش فائق آیید، احتمال دارد مشکل دیگری در کار باشد: شما حیطه نگارشی را اشتباه انتخاب کرده‌اید و شاید در این حیطه اصلاً چیزی برای گفتن ندارید.
بسیاری از افراد صرفاً برای داشتن یک اثر چاپ شده شروع به نگارش یک کتاب دانشگاهی یا رمان و شعر می‌کنند بدون اینکه، علم، تخیل و ذوق و قریحه آن را داشته باشند. در این مورد، بهتر است برحسب حیطه‌ای که در آن کار می‌کنید با یک فرد متخصص مشورت کنید تا او شما دانش و یا ذوق و قریحه شما را با توجه به چیزهایی که نوشته‌اید مورد ارزیابی قرار دهد.
نگارش کتاب پر فروش و چند پیشنهاد عالی
نگارش و چاپ کتاب فرآیندی پیچیده است و مستلزم داشتن مهارت‌های مختلفی است. داشتن ذوق نویسندگی خوب یک شرط لازم اما نه کافی برای خلق کتابی پرفروش است. گاهاً اتفاق می‌افتد که کتابی از لحاظ محتوا بسیار خوب نگارش شده است اما فروش خوبی ندارد؛ یا اینکه کتابی از لحاظ طراحی جلد و کیفیت صفحات و موارد مشابه بسیار خوب است اما باز فروش بالایی ندارد.
با مطالعه رفرنس‌های مختلف و بررسی نظرات ناشران معتبر و نویسندگان مجرب در قالب مطلبی با عنوان نگارش کتاب پر فروش و چند پیشنهاد عالی برای آن به ذکر عوامل مؤثر در پرفروش بودن برخی کتاب‌ها خواهیم پرداخت:
۱. داشتن یک موضوع به‌روز و مشخص: اگر در وبسایت آمازون یا وب‌سایت‌های مشابه فروش کتاب ایرانی جستجویی کنید خواهید دید برخی از کتاب‌ها با موضوعات خاصی به وفور چاپ می‌شوند و استقبال خوبی نیز از آن‌ها می‌شود.
برای مثال، کتاب‌هایی که در زمینه رژیم غذایی و صنعت غذایی چاپ می‌شوند را مشاهده کنید. همه‌روزه کتاب‌های زیادی که در حیطه رژیم غذایی هستند چاپ و نشر می‌شوند و به‌صورت شگفت‌انگیز نیز فروش دارند. می‌توان گفت که اگر می‌خواهید کتابی را منتشر کنید به نیازهای خوانندگان توجه نمایید.
برای مثال، اگر در حال نوشتن کتابی با عنوان «نجات‌یافته از سرطان» هستید، دقت داشته باشید به نوع خاصی از سرطان اشاره کنید و به خوانندگان خود بگویید که چگونه می‌توانند نتایج مشابه را بگیرند و از بیماری خود خلاص شوند.
۲. ویرایش قوی کتاب: ویرایش فنی و نگارشی کتاب مساوی است با میزان احترامی که شما به خوانندگان خود می‌گذارید. اگر ویرایش کتاب ضعیف باشد به‌صورتی که متن اشکالات املایی حتی به میزان ۳ یا ۴ عدد باشد یا اینکه متن نگارش شده نیازمند ویرایش ادبی باشد در ذهن خواننده این تصور به وجود می‌آید که مؤلف کتاب همین که کار نگارش را تمام کرده آن را برای چاپ ارسال نموده و روانه بازار کرده است. بنابراین، جهت احترام به خوانندگان خود کتاب را قبل از چاپ ویرایش کنید.
۳. کتاب با قدرت خوبی نگارش شده باشد: برخی کتاب‌ها حتی با داشتن ویرایشگران قوی، بازهم متن جالب و جذابی ندارند. به نویسندگان توصیه می‌شود که فقط به فکر فروش کتاب خود نباشند بلکه بستری را آماده کنند تا بتوانند با خوانندگان خود در ارتباط باشند و نظرات و پیشنهادات آن‌ها دریافت کرده و محتوای نگارشی خود را قوی‌تر کنند.
۴. طراحی جلد حرفه‌ای: بارها در همین وبسایت به لزوم طراحی جلد کتاب پرداخته‌ایم. اکنون این امر ثابت شده است که جلد تمیز و شفاف، حرفه‌ای، خوانا و خلاق باعث می‌شوند که کتاب فروش بیشتری داشته باشد. نویسندگان و ناشران قوی اذعان می‌دارند که توجه به جلد کتاب به قدری مهم است که برای آن نویسنده حتی می‌تواند هزینه بالایی از هزینه‌های چاپ کل کتاب پرداخت کند. خوانندگان متوجه عناصر موجود در جلد کتاب می‌شوند؛ واقعیت این است که هرچقدر جلد کتابی جذاب و حرفه‌ای باشد این احتمال در ذهن خوانندگان شکل می‌گیرد که به همان میزان محتوای کتاب نیز جذاب و جالب باشد.
۵. طراحی داخلی بسیار قوی: اینکه شما برای طراحی صفحات داخلی کتاب از نرم‌افزار ورد استفاده می‌کنید یا نرم‌افزارهای حرفه‌ای مانند نرم‌افزار InDesign یکی از مباحث مهم می‌تواند قلمداد شود. دقت کنید که استفاده از نرم‌افزار ورد برای طراحی صفحات کتاب و ایجاد پس زمینه یک کار حرفه‌ای نیست. اگر قصد دارید به‌صورت حرفه‌ای طراحی کنید باید ابزار حرفه‌ای نیز داشته باشید. نرم‌افزارهایی مانند InDesign صرفاً برای انجام کار طراحی ساخته شده‌اند و یقیناً برونداد حرفه‌ای‌تری ارائه می‌دهند.
۶. فرآیند چاپ و آماده‌سازی معقول: تولید یک کتاب با کیفیت که توان فروش داشته باشد زمان‌گیر است. هرچقدر سعی کنید فرآیند ذکر شده را کوتاه کنید به همان‌قدر در نتیجه و کیفیت کتاب تأثیر آن را خواهید دید. بنابراین، عجله در فرآیند آماده‌سازی کتاب کاری بیهوده است و موجب می‌شود که نقص‌های بزرگ و تأثیرگذاری ایجاد شود.
نکته: جهت کسب اطلاعات بیشتر منوی تألیف و نگارش کتاب را مطالعه فرمایید.