تألیف کتاب چیست؟
تألیف کتاب یکی از دشوارترین فعالیت‌های علمی است. معمولاً افراد با در نظر گرفتن یک حوزه تخصصی به تألیف کتاب می‌پردازند. ساختاردهی و پیدا کردن نقطه شروع و پایان در کار تألیف کتاب همیشه کار دشوار و سختی است.
البته بسیاری از کتاب‌هایی که هم‌اکنون با نام تألیف در بازار کتاب هستند در اصل یک کار گردآوری شده است. زیرا گردآورنده در آن حول یک موضوعی خاص به گردآوری مطالب و متون می‌پردازد اما کار تألیفی معمولاً جامع‌تر از کار گردآوری است و در آن مؤلف از دانش و تخصص خود نیز درباره حوزه مورد نظر استفاده کرده و مطالبی را ارائه می‌کند.
در تألیف کتاب، خوانندگان معمولاً با تجارب شخصی مؤلف و نظرات جدید وی روبرو می‌شوند که این نظرات قبلاً از طریق پژوهش‌ها و تحقیقات خود مؤلف به تأیید رسیده است؛ این نقطه، دقیق‌ترین و ظریف‌ترین تفاوت کار گردآوری و تألیف است.
تألیف و چاپ کتاب، زمینه‌ای است که سبب می‌شود افراد آنچه را قرار است در زمینه علمی انجام دهند به صورت یه اثر مکتوب در بیاورند. گرچه انجام این کار نیاز به زحمت زیادی دارد اما مزایای آن بیشتر از زحمت و سختی این کار میباشد.
افراد به مرور و ابتدا با انتشار کتاب سطح پایین‌تر می‌توانند به جایگاه علمی بالایی برسند و همچنین علاوه بر کسب امتیازات، علم و تجربه خود را در اختیار تعداد نامحدودی مخاطب قرار دهند. برای چاپ کتاب، بهتر است از افراد باتجربه و مؤسسات متخصص در این زمینه کمک بگیرند.
ضوابط تألیف کتاب
تألیف کتاب ضوابطی دارد که در زیر به آن‌ها به صورت تیتروار اشاره می‌شود:
۱. محتوای تألیف کتاب نباید تکرار مکررات صرف باشد.
۲. محتوای تألیف شده کتاب می‌بایست به جدیدترین و آخرین یافته‌های موجود در حیطه خاص اشاره نماید.
۳. محتوای کتاب تألیف شده تا حد امکان به مسائل و مشکلات و پدیده‌های بومی داخل آن کشور نیز ارتباط داده شود.
۴. محتوای کتاب تألیف شده می‌بایست تا حدودی شامل تحلیل‌ها و استنباط‌های خود نویسنده نیز باشد.
این چهار قاعده کلی به نویسنده یک کتاب راه را نشان می‌دهد تا وی بتواند کتابی درخور و پرطرفدار را نگارش کند.
منابع تألیف کتاب
- کتاب‌های آموزشی: کتاب‌های متعددی در زمینه تألیف کتاب به زبان فارسی منتشر شده است. شما می‌توانید با مطالعه این کتاب‌ها اطلاعات مفیدی در مورد مراحل تألیف کتاب، نوشتن متن، ویرایش و بازنویسی، صفحه‌آرایی و … به دست آورید.
- دوره‌های آموزشی: دوره‌های آموزشی مختلفی نیز در زمینه تألیف کتاب برگزار می‌شود. شما می‌توانید با شرکت در این دوره‌ها از تجربیات و راهنمایی‌های اساتید مجرب بهره‌مند شوید.
- وب‌سایت‌ها: وب‌سایت‌های متعددی نیز در زمینه تألیف کتاب فعالیت می‌کنند. شما می‌توانید با مراجعه به این وب‌سایت‌ها مقالات، راهنماها و اطلاعات مفیدی در مورد تألیف کتاب به دست آورید.
چگونه کتابی را تألیف کنیم؟
اگر شما هم با وجود ایده‌های خلاق و فراوانی که برای نوشتن یک کتاب در ذهن خود دارید؛ اما از تصور اینکه روزانه برای ساعت‌ها گوشه‌ای بنشینید و به نوشتن مشغول شوید وحشت دارید حتماً این متن را بخوانید تا با خیالی آسوده‌تر خودکار را برداشته و شروع به نوشتن کنید و قدم اول خود را برای چاپ کتاب بردارید.
البته قبل از هر چیز به کمی اراده‌ی قوی و البته یک برنامه‌ریزی نسبتاً دقیق نیاز دارید تا بتوانید به خوبی ایده‌های خود را روی کاغذ پیاده کرده و به آن‌ها نظم ببخشید. نگران نباشید، نویسندگی نیز مانند بسیاری از کارهای دنیا فقط همان اولش سخت است!
نگارش و چاپ کتاب به خودی خود کار راحتی است. کافی است شما یک موضوع یا ایده را در ذهن خود داشته باشید، مطالب مرتبط با آن را بنویسید و یا جمع‌آوری کنید و شروع به تدوین کتاب و چاپ آن نمایید. اما در ذهن داشته باشید که چاپ کتاب با نویسنده خوب بودن دو مفهوم متفاوتی هستند. شما زمانی می‌توانید نویسنده خوبی باشید که خوانندگان وفاداری داشته باشید و از طرف آن‌ها بازخوردهای مثبتی اخذ نمایید. فروش خوب یک کتاب یکی از ملاک‌هایی است که می‌توان تصور نمود شما نویسنده خوبی هستید.
تألیف یک کتاب فرایندی چالش‌برانگیز اما هیجان‌انگیز است که نیاز به برنامه‌ریزی، تحقیق و پشتکار دارد. اگر تصمیم دارید کتابی بنویسید، باید مراحل مختلف این کار را به دقت طی کنید تا بتوانید اثری ارزشمند و با کیفیت خلق کنید. در اینجا یک راهنمای گام به گام برای تألیف کتاب آورده شده است:
1. انتخاب موضوع و تعیین هدف
اولین گام برای نوشتن یک کتاب، انتخاب موضوع است. انتخاب موضوع بستگی به علایق شخصی، دانش و تجربه شما دارد. علاوه بر این، باید مشخص کنید که هدف شما از نوشتن کتاب چیست. آیا می‌خواهید به خوانندگان اطلاعات جدیدی بدهید، آن‌ها را سرگرم کنید یا تجربیات خود را با دیگران به اشتراک بگذارید؟
چند سوال برای انتخاب موضوع:
- چه موضوعاتی شما را به خود جذب می‌کنند؟
- چه چیزی به نظر شما در جامعه یا حوزه‌ای خاص کمبود دارد؟
- آیا شما در زمینه‌ای خاص تخصص دارید که بخواهید آن را با دیگران به اشتراک بگذارید؟
- آیا این موضوع برای گروه خاصی از افراد جذاب خواهد بود؟
2. برنامه‌ریزی و تدوین طرح کلی کتاب
قبل از شروع به نوشتن، باید یک طرح کلی یا ساختار برای کتاب خود ایجاد کنید. این کار به شما کمک می‌کند تا کتاب خود را منظم و هدفمند بنویسید. طرح کلی معمولاً شامل موارد زیر است:
- مقدمه: توضیح مختصر درباره کتاب و دلیل نوشتن آن.
- فصل‌ها: تقسیم کتاب به بخش‌های اصلی یا فصل‌ها.
- اهداف هر فصل: تعیین اینکه هر فصل به چه موضوعاتی پرداخته خواهد شد.
- نتیجه‌گیری: جمع‌بندی و نتیجه‌گیری نهایی از مباحث مطرح‌شده.
اگر کتاب شما غیر داستانی است، ممکن است به یک فهرست مطالب یا خلاصه فصل‌ها نیاز داشته باشید. این طرح به شما کمک می‌کند تا در حین نوشتن، مسیر خود را گم نکنید.
3. نوشتن اولین پیش‌نویس (Draft)
حالا که برنامه‌ریزی کرده‌اید، وقت آن رسیده است که شروع به نوشتن کنید. مهم‌ترین نکته در این مرحله این است که نگران کامل بودن متن نباشید. هدف شما این است که ایده‌های خود را روی کاغذ بیاورید، بدون اینکه بخواهید متن نهایی باشد.
- نوشتن بی‌وقفه: بهتر است که نوشتن را بدون وقفه ادامه دهید و هیچ‌چیز را دستکاری نکنید. اولین پیش‌نویس به‌طور طبیعی ممکن است دچار نقص‌هایی باشد، اما نگران نباشید، شما بعداً می‌توانید آن را ویرایش کنید.
- به اتمام رساندن پروژه: مهم است که تا پایان نوشتن پیش‌نویس کتاب ادامه دهید. بسیاری از نویسندگان ممکن است در وسط مسیر متوقف شوند، اما ادامه دادن مهم است.
4. ویرایش و بازنگری
پس از نوشتن اولین پیش‌نویس، باید آن را ویرایش و بازنگری کنید. این مرحله می‌تواند شامل چندین دور از ویرایش باشد تا از لحاظ زبانی، منطقی، ساختاری و محتوایی، کتاب شما به سطحی قابل قبول برسد.
مراحل ویرایش:
- ویرایش ساختاری: اطمینان حاصل کنید که کتاب شما منظم است و هر فصل به‌خوبی به فصل بعدی متصل می‌شود. بررسی کنید که آیا هر بخش به درستی از موضوعی به موضوع دیگر منتقل می‌شود.
- ویرایش زبانی: گرامر، املا، و ساختار جملات را بررسی کنید. اطمینان حاصل کنید که متن روان و قابل فهم باشد.
- حذف قسمت‌های اضافی: هر بخش یا جمله‌ای که به نظر غیرضروری است یا موجب پیچیدگی بیش از حد می‌شود، حذف کنید.
- بازخورد از دیگران: از افرادی که به موضوع کتاب شما مسلط هستند یا به نویسندگی علاقه دارند، بازخورد بگیرید. ممکن است دیدگاه‌های جدیدی به شما کمک کند.
5. افزودن جزئیات و ارجاعات
اگر کتاب شما علمی یا تحقیقی است، ممکن است نیاز به منابع و ارجاعات به منابع مختلف داشته باشید. اطمینان حاصل کنید که تمامی اطلاعات و داده‌ها از منابع معتبر گرفته شده و به‌درستی ارجاع داده شده‌اند.
پنج توصیه خلاقانه برای مؤلف کتاب
نگارش کتاب، چاپ کتاب و در نهایت فروش و پرمخاطب بودن آن به عوامل بسیار زیادی بستگی دارد که می‌توان اصلی‌ترین عامل آن را در فرآیند نگارش جستجو کرد. در واقع، اصول چاپ کتاب و فروش آن زمانی اهمیت پیدا می‌کند که فایلی برای چاپ وجود داشته باشد!
۱. فقط بنویسید!
بهترین توصیه‌ای که برای نویسندگان کتاب می‌توان ارائه نمود هرچند که شاید بارها شنیده باشند و کلیشه‌ای باشد آن است که بنشینند و خود را مجاب کنند که بنویسند. اگر مؤلفین هنگامی که در فرآیند نگارش کتاب با مشکل مواجه شدند به همین توصیه صرف گوش کنند خواهند دید که فرآیند نگارش کتاب آرام آرام به روال افتاده و به پیش می‌رود.
۲. آگاهی از وجود یک مشکل عمومی در بین نویسندگان و فرآیند نوشتن
عمده‌ترین مشکل نویسندگان و مؤلفین کتاب این است: این عقیده که هم‌اکنون هیچ چیز دیگری برای نگارش و ادامه کار وجود ندارد و به احتمال بسیار زیاد در آینده هم نخواهد توانست پیدا کند. این پدیده با عنوان Writer’s Block شناخته می‌شود.
این واکنش در نتیجه اضطراب است که در ذهن ما وجود دارد و باعث می‌شود که کارایی و عملکرد یک نویسنده به شدت پایین آید. این یک مشکل عمومی بین نویسندگان کتاب و مواد نوشتاری دیگر مانند مقاله، روزنامه، وبسایت و سایر موارد است. وقتی آگاه می‌شوید که این مشکل در بین تمامی نویسندگان وجود دارد و امری عادی است، به کار نوشتن بیشتر متمرکز می‌شوید و سعی می‌کنید این اضطراب را از خود دور کنید.
۳. تقسیم کار نوشتن به بخش‌های کوچک‌تر
برخی روزها می‌نشینید و می‌خواهید بنویسید اما در می‌یابید اصلاً واژه‌ها به ذهن‌تان خطور نمی‌کند و یا اینکه برای ادامه کار نوشتن ایده جدیدی ندارید و نمی‌دانید کار را چگونه ادامه دهید. در این حالت به جای اینکه یک ساعت یا دو ساعت بنشینید و به خودتان فشار بیاورید، بهتر است کار نوشتن را به بخش‌های مختلفی در روز تقسیم کنید یا خودتان در طول روز استراحت دهید تا فکرتان آزاد شود؛ مجدداً طبق بند یک فرآیند نگارش را پیگیری کنید. مهم است که فرآیند نگارش را قطع نکنید و ادامه بدهید.
۴. وقتی نمی‌توانید بنویسید، برگردید و نوشته‌های قبلی را بررسی کنید
هنگامی‌که با مشکل عمومی نویسندگان یعنی توقف در نگارش مواجه شدید، به عقب برگردید و آنچه را که نوشته‌اید ویرایش کنید و یا سعی کنید اگر مشکلی در آن‌ها وجود دارد برطرف کنید. این یک کار بسیار عالی است و باعث می‌شود شما به ساختار ذهنی قبلی‌تان برگردید و همان ساختار را ادامه دهید. بر حسب تجارب بسیاری از نویسندگان برتر، این روش، روش بسیار عالی برای رهایی از مشکل توقف در نگارش است.
۵. شاید حیطه را اشتباه انتخاب کرده‌اید
وقتی همه این موارد را در طول مدت زمان مناسب و طولانی اجرا کردید و بازهم نتوانستید به مشکل توقف نگارش فائق آیید، احتمال دارد مشکل دیگری در کار باشد: شما حیطه نگارشی را اشتباه انتخاب کرده‌اید و شاید در این حیطه اصلاً چیزی برای گفتن ندارید.
بسیاری از افراد صرفاً برای داشتن یک اثر چاپ شده شروع به نگارش یک کتاب دانشگاهی یا رمان و شعر می‌کنند بدون اینکه، علم، تخیل و ذوق و قریحه آن را داشته باشند. در این مورد، بهتر است برحسب حیطه‌ای که در آن کار می‌کنید با یک فرد متخصص مشورت کنید تا او شما دانش و یا ذوق و قریحه شما را با توجه به چیزهایی که نوشته‌اید مورد ارزیابی قرار دهد.
نکته: جهت کسب اطلاعات بیشتر منوی تألیف و نگارش کتاب را مطالعه فرمایید.