معرفی کتاب: به سنگ‌ها و مواد فسیلی باقیمانده از بقایای گیاهی و جانوری، سنگ‌زیست یا بیولیت می‌گویند. بیولیت‌ها به دو گروه قابل سوختن و یا غیرقابل سوختن تقسیم می‌شوند. بیولیت‌های قابل سوختن را اصطلاحاً کاستو بیولیت یا سنگ‌های قابل اشتعال گویند. ذغال‌سنگ در واقع از بیولیت‌های نوع قابل سوختن است. بیولیت‌ها شامل دو گروه بقایای گیاهی و جانوری هستند. اندام‌های گیاهی در نهایت به تورب، بیتومین و ذغال‌سنگ و اندام‌های جانوری به هیدروکربورها، نفت، گاز و شیل نفتی تبدیل می‌شوند. ذغال‌سنگ نوعی سنگ رسوبی ناهمگن است که از اجزای گیاهی مختلفی تشکیل‌ شده است. همان‌گونه که سنگ‌ها از اجزایی موسوم به کانی‌ها تشکیل‌ شده‌اند ذغال‌سنگ‌ها نیز از اجزایی تشکیل می‌شوند که آن‌ها را ماسرال می‌نامند که برخلاف کانی‌ها، ساختمان بلورین و ترکیب شیمیایی معینی ندارند. سوخت‌های فسیلی از منابع مهم و متداول تولید انرژی در صنعت به شمار می‌روند که عمدتاً شامل نفت، گاز طبیعی و ذغال‌سنگ می‌باشند. در این میان به علت محدود بودن ذخایر گاز طبیعی و عدم دسترسی اکثر کشورها به آن، عمده‌ترین سوخت‌های رایج در جهان نفت و ذغال‌سنگ بوده که انتظار می‌رود به علت روند روبه ‌زوال تولید نفت، شیوه تشکیل بسیار ساده ذغال‌سنگ و وفور منابع آن، تولید ذغال‌سنگ در آینده رشد بسیار زیادی داشته باشد. از طرف دیگر به دلیل آن‌که تولید و مصرف ذغال‌سنگ مسائل زیست‌محیطی بیشتری را نسبت به سوخت‌های دیگر در بردارد بایستی بررسی‌های اجمالی در خصوص به حداقل رساندن میزان نشر آلاینده‌های ناشی از تولید و استفاده از این سوخت ارزشمند، به عمل آید. معادن ذغال‌سنگ به دلیل تولید انواع آلاینده‌های زیست‌محیطی از جمله آلاینده‌های گازی، پساب‌ها و پسماندها، به‌عنوان آلاینده‌های مهم محیط‌زیست در نظر گرفته می‌شوند که می‌توانند انواع فلزات از جمله فلزات سنگین را از طریق گازهای خروجی، پساب‌ها و پسماندهای تولیدی به محیط‌زیست پیرامون خود وارد نمایند. با توجه به اهداف بلندمدت دولت‌ها و توسعه پایدار در کنار رشد صنایع، بررسی تأثیرات زیست‌محیطی این پروژه‌ها در راستای کنترل و کاهش این اثرات در جهت نیل به اهداف مذکور امری حیاتی و حائز اهمیت است. بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین معادن شمال‌شرق ایران در منطقه سرخس و پنجره تکتونیکی آقدربند واقع شده‌اند. در این کتاب نیز مطالعات صحرایی را با تکیه بر نمونه‌های برداشت شده از این معادن انجام شده است. در این معادن باطله‌های حاصل از تونل‌های استخراجی، ذغال‌شویی و کوره‌های کک‌پزی در محوطه کارخانه و در حاشیه زمین‌های کشاورزی و مسیر رودخانه‌های فصلی که به کشف رود منتهی می‌شود به‌عنوان منبعی با پتانسیل آلایندگی در این مسیر دپو شده‌اند. همچنین تولید حجم زیادی از پساب صنعتی و انسانی و عدم توجه کافی به مسائل زیست‌محیطی اثرات منفی زیادی را به منطقه تحمیل کرده است. امروزه با افزایش فعالیت‌های صنعتی از جمله اکتشاف، استخراج و فرآوری مواد معدنی، ورود مواد جدید به سطح زمین نیز افزایش ‌یافته است که تأثیر متفاوتی بر زندگی انسان خواهند داشت. در این میان معادن ذغال‌سنگ به علت تنوع در ترکیب و پیچیده بودن شرایط تشکیل آن‌ها و همچنین ترکیب ناهمگن خود، بسیاری از عناصر و ترکیبات را در زمان رسوب‌گذاری و دیاژنز در خود جای ‌داده‌اند. از طرفی فرآوری و شستشوی ذغال‌سنگ در راستای آماده‌سازی برای مصرف، باعث آزادسازی موادی از قبیل فلزات سنگین، عناصر نادر خاکی و عناصر غیرفلزی به محیط می‌شود. فلزات سنگین به‌عنوان آلاینده‌های بالقوه محیط‌زیست در نظر گرفته می‌شوند و ورود مقادیر بیش ‌از اندازه آن‌ها به منابع تغذیه‌ای می‌تواند مشکلاتی را برای سلامتی انسان و سایر موجودات ایجاد نماید.

کلید واژه‌ها: شناختی بر ذغال‌سنگ و فلزات سنگین، ذغال‌سنگ، تقسیم‌بندی ذغال‌سنگ‌ها، رطوبت، خاکستر، مواد فرار، ارزش حرارتی، قابلیت انعکاس نوری ویترینیت، تقسیم‌بندی بر اساس مواد تشکیل‌دهنده، ساپروپل‌ها، هومیت‌ها، تقسیم‌بندی بر مبنای رده دگرگونی، تورب یا پیت، ذغال قهوه‌ای و لیگنیت، ذغال‌سنگ شعله بلند، ذغال‌سنگ گازی، ذغال‌سنگ گازدار (چرب)، ذغال‌سنگ کک شو، ذغال‌سنگ لاغر، آنتراسیت، تقسیم‌بندی بر اساس اختصاصات ماکروسکوپی ذغال‌سنگ‌ها، رده‌بندی کانسارهای ذغال‌سنگ از نظر اکتشاف، رده‌بندی بر اساس وضعیت ساختار زمین‌شناسی، رده‌بندی بر اساس ضخامت لایه‌های ذغالی، رده‌بندی بر اساس ساختار لایه‌های ذغالی، رده‌بندی بر اساس میزان خاکستر، طبقه‌بندی بر اساس قابلیت تغلیظ‌پذیری، رده‌بندی بر اساس ویژگی‌های پتروگرافی، کاربرد انواع ذغال‌سنگ، میزان ذخایر ذغال‌سنگ در جهان، میزان تولید ذغال‌سنگ در جهان، ذخایر ذغال‌سنگ در ایران، فرآوری ذغال‌سنگ و کارخانه‌های ذغال‌شویی و آلودگی حاصل از آن، فلزات سنگین، عناصر سنگین در محیط‌زیست، عناصر سنگین در ذغال‌سنگ‌ها، عناصر سنگین در پساب و باطله ذغال‌سنگ، خصوصیات زمین‌شناسی و هیدرولوژی، خصوصیات هیدروژئولوژی و توپوگرافی، آب‌های زیرزمینی، پارامترهای فیزیکوشیمیایی نمونه‌های آب، اسیدیته آب  pH، هدایت الکتریکی آب (EC)، کل مواد جامد محلول در آب (TDS)، سختی آب، اکسیژن محلول (DO)، اکسیژن مورد نیاز بیوشیمیایی (BOD)، تیپ منابع آب، کیفیت منابع آب از نظر شرب، کیفیت منابع آب از نظر کشاورزی با استفاده از نمودار ویلکاکس، کیفیت منابع آب از نظر کشاورزی با استفاده از درصد سدیم (Na%)، کیفیت منابع آب از نظر کشاورزی با استفاده از سدیم کربنات باقی‌مانده (RSC)، کیفیت منابع آب از نظر صنعت، کیفیت منابع آب از نظر صنعت با استفاده از ضریب لانژلیه (LSI)، فرآیندهای مؤثر بر شیمی آب، آلودگی آب به فلزات، مقایسه با غلظت‌های مرجع جهانی، شاخص‌های آلودگی، شاخص آلودگی فلزات سنگین (HPI)، شاخص آلودگی (Cd)، همبستگی عناصر و سایر پارامترهای ارزیابی شده، کیفیت خاک و شاخص‌های آلودگی، پارامترهای فیزیکوشیمیایی نمونه‌های خاک، اسیدی یا بازی بودن خاک (pH)، هدایت الکتریکی خاک (EC)، درصد کربنات کلسیم خاک (TNV)، ظرفیت تبادل کاتیونی (CEC)، مواد آلی خاک (OM)، آنالیزهای عنصری، محاسبه آلودگی خاک، مقایسه با غلظت‌های مرجع جهانی، نسبت تمرکز، شاخص‌های آلودگی، ضریب آلودگی صنعتی (CIP)، تعیین ضریب غنی‌شدگی (EF)، شاخص زمین‌انباشت (Igeo)، ضریب آلودگی (CF)، درجه آلودگی (Cd)، شاخص بار آلودگی (PLI)، خطر بالقوه بوم‌شناختی (Erⁱ)، ضریب خطر (RI)