معرفی کتاب: به دلیل اهمیت نفت که یک منبع حیاتی است قراردادهای منعقده نفتی نیز از اهمیت خاصی برخوردار است، اینکه اکثر قراردادهای نفتی جنبه بین‌المللی دارد لذا این قراردادها بویژه با توجه به تحولات سیاسی و اقتصادی در جهان درخور تغییرات و دگرگونی‌هایی بوده است که هر کدام از جنبه‌های خاصی حائز اهمیت و مطالعه می‌باشد، از بررسی ابتدایی‌ترین قراردادهای نفتی که تحت عنوان «امتیاز Concession» با دولت‌های صاحب نفت به امضاء می‌رسیده تا قراردادهای متداول امروزی می‌تواند زوایای مختلف این قراردادها را مشخص نماید، لذا این کتاب بر آن است که به بررسی تطبیقی قراردادهای بین‌المللی نفتی ایران با قراردادهای نفتی سایر کشورها بپردازد و ابعاد مهم حقوقی آن‌ها را مشخص و مقایسه نماید، به منظور تحقق واقعی این بررسی تطبیقی ابتدائاً بر آن می‌باشم که به تعریف کلی و سپس بررسی ویژگی‌های قراردادهای بین‌المللی نفتی در کلیه مراحل سه‌گانه اکتشاف، تولید و بهره‌برداری بپردازم،‌ در راستای نیل به این مقصود به معرفی و بررسی ویژگی‌های اقسام قراردادهای بین‌المللی نفتی ایران اقدام گردیده و از ابتدایی‌ترین قرارداد امتیاز نفتی که معروف به قرارداد دارسی منعقده به سال ۱۹۰۱ می‌باشد تا آخرین نوع قراردادهایی که هم اکنون در صنعت نفت ایران متداول گشته و به قراردادهای «بیع متقابل Buy Back» موسوم گردیده است را تحلیل نموده لذا بررسی و ارزیابی اینگونه قراردادهای نفت و گاز از منظر حقوق بین‌الملل مدنظر قرار گرفته است. در نگاهی کلی، کلیه قراردادهای بین‌المللی نفتی ایران در دو دسته اصلی تقسیم‌بندی و جای می‌گیرند. دسته اول موسوم به قراردادهای «مشارکت در تولید Production Shairing» می‌باشند که تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران منعقد می‌گردیده است و دسته دیگر از قراردادها که پس از استقرار جمهوری اسلامی ایران با تشکیل وزارت نفت و به منظور حفظ، توسعه و بهره‌برداری ذخایر نفت و گاز انعقاد یافته که اینگونه از قراردادهای نفت و گاز عمدتاً در قالب قراردادهای خرید خدمات پیمانکاری بوده است، برای نمونه می‌توان به قراردادهای توسعه میدان نفتی پارس جنوبی اشاره نمود فازهای متعدد آن در قالب عقد قراردادهای بین‌المللی بیع متقابل تحت اجرا می‌باشد که مورد تحلیل قرار می‌گیرد. لازم به یادآوری است برخلاف قراردادهای مشارکت در تولید که هم اکنون بر اساس قوانین مصوب داخلی انعقاد آن ممنوع می‌باشد لیکن قراردادهای خرید خدمات خارجیان موسوم به پیمانکاری که اولین بار در اوت ۱۹۶۶ (مردادماه ۱۳۴۵) تحت عنوان «اراپ ERAP» بین شرکت ملی نفت ایران و شرکت دولتی تحقیقات و فعالیت‌های نفتی فرانسه منعقد گردید، هم اکنون نیز مشابه آن به عنوان خرید خدمات پیمانکاری منعقد می‌گردد، طی فصل‌های متعدد علل اصلی عقد در قالب اینگونه قراردادها و انواع آن ذکر می‌گردد، مزایا، معایب ویژگی‌های این نوع جدید قراردادی که بیع متقابل نام گرفته است و از گونه قراردادهای خرید خدمات می‌باشد با قراردادهایی از این دسته که تا قبل از وقوع انقلاب اسلامی تحت عناوین دیگر منعقد می‌گردید مورد ارزیابی قرار گرفته است. این کتاب بر آن می‌باشد تا ضمن تطبیق انواع قراردادهای نفتی ایران با یکدیگر ابتدائاً ابهامات اینگونه قراردادها را بررسی نموده و سپس به مقایسه قراردادهای بین‌المللی ایران با سایر قراردادهای بین‌المللی که دیگر کشورهای نفت‌خیز جهان تاکنون منعقد نموده‌اند و یا هم اکنون می‌نمایند پرداخته، تجزیه و تحلیل حقوقی به عمل آورد و تا انتها بتواند در خصوص نظام حقوقی اقسام قراردادهای بین‌المللی نفت و گاز بررسی تطبیقی مفیدی ارائه نماید.

کلید واژه‌ها: نفت و قراردادهای بین‌المللی، روند تاریخی نفت، اقتصاد و مالکیت نفت، اقتصاد نفت، مالکیت نفت از دیدگاه حقوق اسلام، مالکیت نفت از دیدگاه حقوق ایران، مالکیت نفت از دیدگاه حقوقی کشورهای غرب، قراردادهای بین‌المللی نفت و گاز، وجوه اشتراک و افتراق آن‌ها، سیستم‌های حقوقی قراردادهای بین‌المللی نفت و گاز، قراردادهای مشارکت در سرمایه‌گذاری، قراردادهای خدماتی، اقسام قراردادهای بین‌المللی نفتی ایران، وجوه اشتراک و افتراق آن‌ها، وجوه اشتراک و تمایز قراردادهای بین‌المللی نفتی، ویژگی‌ها و مکانیزم‌های قراردادهای بین‌المللی نفتی ایران، قراردادهای اولیه نفتی ایران تا قبل از ملی شدن صنعت نفت، ویژگی‌های قرارداد ۱۹۰۱ دارسی، ویژگی‌های قرارداد ۱۹۳۳ شرکت نفت ایران و انگلیس، ویژگی‌های قرارداد نفتی ایران و شوروی، ویژگی‌های قرارداد الحاقی گس-گلشائیان، قراردادهای بین‌المللی نفتی ایران پس از ملی شدن صنعت نفت، ویژگی‌های اصل ملی شدن صنعت نفت ایران، ویژگی‌های قرارداد کنسرسیوم ۱۹۵۴، ویژگی‌های قراردادهای پنج‌گانه خلیج فارس، ویژگی‌های قراردادهای شش‌گانه، ویژگی‌های قرارداد فروش و خرید نفت (کنسرسیوم دوم ۱۹۷۳)، قراردادهای بین‌المللی نفتی ایران پس از انقلاب اسلامی ایران، ویژگی‌های تحولات قانونی قراردادهای نفتی ایران، عملیات اکتشاف، توسعه و بهره‌برداری در قراردادهای بین‌المللی، مکانیسم‌های عملیات اکتشاف، توسعه و بهره‌برداری در قراردادهای نفت و گاز، عملکرد در قالب قراردادهای مشارکت در تولید نفت ایران، عملکرد در قالب سایر قراردادهای اکتشاف و توسعه و بهره‌برداری نفت ایران، قوانین و روش‌های حل اختلافات در قراردادهای بین‌المللی نفت و گاز، قراردادهای بین‌المللی نفتی ایران و قیاس با کشورهای نفت‌خیز جهان، شرط ثبات و نقش آن در آراء بین‌المللی قضایی، روش رسیدگی به اختلافات ناشی از سلب مالکیت و ملی کردن، مفهوم و اقسام سلب مالکیت، سلب مالکیت مستقیم و مصادیق آن، پرداخت غرامت به صاحب امتیاز، آثار حقوقی عمل ملی کردن، مراجع حل و فصل اختلافات ناشی از قراردادهای بین‌المللی نفت و گاز، حل و فصل اختلافات بین‌المللی نفتی به روش سازش در دعوی سافایر، تجزیه و تحلیل قانون حاکم به روش رجوع به داوری بین‌المللی و سازش نفتی طی دو دعاوی خمکو و کنسرسیوم نفتی ۱۹۷۳ ایران، بررسی تطبیقی شرایط و مقررات حاکم بر قراردادهای بین‌المللی نفت و گاز، شرایط مالی در قراردادهای بین‌المللی نفت و گاز، روش تعیین قیمت نفت، چگونگی پرداخت حق‌الامتیاز در قراردادهای نفتی، مالیات در قراردادهای بین‌المللی نفتی، نمونه پرداخت مالیات در قرارداد کنسرسیوم ایران ۱۳۳۳، چگونگی پرداخت مالیات در سایر نقاط خاورمیانه، ادوار سه‌گانه «تقسیم منافع» در قراردادهای نفتی تا قبل از انقلاب اسلامی، شرایط غیرمالی در قراردادهای بین‌المللی نفت و گاز، مسئله استرداد تدریجی اراضی در قراردادهای بین‌المللی نفتی، مسئله استخدام اتباع کشور طرف قرارداد، منافع مخصوص در قراردادهای بین‌المللی نفت و گاز، چگونگی منافع مخصوص در سایر کشورهای خاورمیانه، نرخ بازگشت سرمایه در انواع قراردادهای مشارکت در تولید کشورهای جهان، بررسی قراردادهای بین‌المللی نفت و گاز جمهوری آذربایجان، نفت و گاز فلات قاره جمهوری آذربایجان و سهام شرکت سوکار در شرکت «مشارکت در تولید»