معرفی کتاب: فرمالیسم کاربرد زبانشناسی در مطالعه ادبیات بود و به دلیل آنکه این نوع زبانشناسی نوعی زبانشناسی صوری بود، فرمالیستها ترجیح میدادند بهجای تحلیل محتوی (حوزهای که همواره خطر ورود به قلمرو روانشناسی و جامعهشناسی را در بردارد) به بررسی فرم (صورت) بپردازند. «آنها فرم را بیان محتوی به شمار نمیآوردند و بهعکس این رابطه معتقد بودند؛ محتوی صرفاً انگیزهای برای فرم، یا موقعیت و بستر مناسبی برای اعمال فرمی خاص بود» (ایگلتون، ۱۳۸۰: ۶). فرمالیستها با تمرکز صرف بر واقعیات ادبی و به کنار نهادن موقعیت بیرونیای که اثر ادبی در دل آن خلق میشود، بر جدا کردن موضوع مطالعات ادبی از موضوع دیگر رشتهها تأکید کردند. بااینهمه، آنان بر این باور بودند که موضوع مطالعات ادبی کلیت ادبیات نیست، بلکه «ادبیّت» وجه ممیزه ادبیات است. به گفته یاکوبسون «موضوع علم ادبی ادبیات نیست، بلکه ادبیت» است، عاملی که یک اثر مشخص را به یک اثر ادبی بدل میکند. از این دیدگاه، «آنچه حوزه تحلیل ادبی را شکل میدهد متن نیست، بلکه تمهیدات معینی هستند که در متن بهکار رفتهاند». بدین ترتیب، فرمالیستها «ادبیّت» را در خروج از زبان خودکار و به کار بردن تمهیدات ویژه در متن دانستهاند؛ از همین روی مجموعه فرآیندها و شگردهایی که زبان را از «خودکار بودن» خارج کرده و سبب برجستهسازی در کلام میشوند، «هنرسازه» نامیدهاند که معادل اصطلاح priem فرمالیستهای روسی است. شفیعیکدکنی مینویسد: «در زبان انگلیسی پژوهشگرانی که در حوزه فرمالیسم روسی کار کردهاند معمولاً در برابر «پریم» روسی device یا artistic device را پیشنهاد کردهاند و رواج یافته است … توجه داشته باشید که آنچه در زبان انگلیسی بدان rhetorical figure یا figures of speech میگویند کارآییشان از همان «صنایع بدیعی و اصطلاحات فنون بلاغی» خودمان بیشتر نیست. یک تشبیه (از چشمانداز وظیفه و نقش آن) یک priem یا device است. یک استعاره نیز، یک کنایه نیز، یک تقدیم ما هو حقه التأخیر، یک حذفی بلاغی، یک تغییر هنری جای اجزای جمله و جانشین کردن صفت بهجای موصوف و هر نوع وسیلهای که بر ساحت جمالشناسیک «متن» بیفزاید، اینها همه مصادیق priem و device اند». مهمترین رکن نظریه فرمالیستها پژوهش در همین هنرسازهها و چگونگی انگیزش آنها در متن است. بنابر آنچه گفته شد، «ادبیات و هنر، فرم است و فرم است فرم است و دیگر هیچ؛ حتی همان چیزی را که شما در ادبیات و هنرها و دیگر ادیان و اسطورهها «مضمون» و «معنی» و یا «پیام» و «محتوی» میخوانید، وقتی شناخت عمیقی از آن به دست آوردید متوجه میشوید که چیزی جز صورت و ساختار و فرم نمیتواند باشد» در میان همه شاعران زبان فارسی، «طریق غریبی» که خاقانی و نظامی در شعر فارسی ابداع کرده است به سبب استحکام لفظ و ترکیبات تازه و نازکاندیشی و کاربرد استادانه صنایع ادبی، زبانزد است. واژهها در شعر خاقانی و نظامی در ترکیبی نغز و سنجیده و در ضمن شبکهای درهمتنیده از روابط پیدا و پنهان لفظی و معنوی به یکدیگر پیوند خوردهاند. خاقانی و نظامی به فراوانی از اصطلاحات علوم و فنون مختلف، مانند ریاضیات و نجوم و پزشکی و علوم اسلامی و علوم غریبه، انواع بازیها مثل نرد و شطرنج و…، آداب و رسوم عامیانه، اصطلاحات موسیقی، گل و گیاه و ابزارآلات جنگی و… در ساختن تصویرهای بدیع بهره بردهاند و به دلیل همین پیچیدگیهاست که شعر آنها را «شعر خواص» دانستهاند. شیوه شاعری خاقانی و نظامی در تکوین سبک سخنپردازانی چون جلالالدین بلخی، عطار نیشابوری، سعدی و حافظه تأثیری جدی برجای نهاده است. عنصر سپاهی و لشکری تقریباً از همان آغاز شعر فارسی وارد شعر فارسی، بخصوص در قصیده، شده است. این عناصر و ابزارآلات در نخستین دوره سبک شعری برای آفرینشهای هنری و تصویرپردازی مورد استفاده قرار گرفته است. در روند سیر و تحولات ادبی این ابزارآلات در قالب تکرار مضامین و تقلید مبتذل بارها مورد استفاده گرفته است. خاقانی و نظامی به دلیل توجه و تأملی که در انتخاب کلمه و ایجاد تناسبات لفظی و معنوی و ایجاد و انگیزش هنرسازهها دارند، از این ابزارآلات بهصورت هنرمندانهتر و بدیعتری بهره میگیرند. بدلیل توجه شگرفی که خاقانی و نظامی به «چگونه گفتن» دارند، بررسی بخشی از اصطلاحات در اشعار آنها ضروری مینماید. ابزارآلات جنگی یکی از مهمترین کانونهای ایجاد هنرسازهها در اشعار این دو شاعر است.
کلیدواژهها: فرمالیسم، نظریهپردازان فرمالیسم، برخی از اصطلاحات فرمالیسم، عنصر سپاهی در شعر فارسی، خاقانی شروانی، سبکشناسی آثار خاقانی شروانی، نظامی گنجوی، سبکشناسی آثار نظامی گنجوی، بررسی اشعار خاقانی شروانی و نظامی، بلارک (پلارک)، بیدبرگ، پالهنگ، پیکان، تبر، ترکش، ترگ، تیر، تیغ، جوشن، خدنگ، خشت، خفتان، خنجر، درع، درفش، دوال، رایت، رمح، زره، زوبین/ ژوبین، سپر، سنان، سهم (سهام)، سیف، شمشیر، عراده، علم، عمود، قاروره، کمان، کمند، کوپال، گرز/ گاودم/ گاوسر، مطرد، مقراضه، منجنیق، ناچخ، ناوک، نیزه، یاسج
نقد و بررسیها
هیچ دیدگاهی برای این محصول نوشته نشده است.